شلم شوربای نگارش ابتدایی

خوش حال یا خوشحال ؟! دل نشین یا دلنشین؟! یک دیگر یا یکدیگر؟! احوال پرسی یا احوالپرسی؟! چه طور یا چطور؟! شما کدام را می‌پسندید؟ کدام شیوه نگارش درست‌تر است؟! این سوال را اگر از دانش‌آموزان دوره ابتدایی بپرسید، همان‌هایی که پشت نیمکت مدارس نشسته‌اند، به جوابی می‌رسید که سوژه گزارش امروز ماست؛ این‌که همه این کلمات می‌توانند به هردو شکل نوشته شوند؛ همان‌طور که در یکی از درس‌های کتاب فارسی‌شان سرهم نوشته شده و در درس دیگر، جدا از هم!
عجیب باشد یا نه، این اتفاق در کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی در پایه‌های مختلف افتاده است. خانواده‌ها اسم این اتفاق را گذاشته‌اند شیوه نگارش شلم شوربای آموزش و پرورش؛ این‌که هرجای کتاب یک کلمه یک ساز می‌زند؛ گلایه‌ای که بین والدینی که در خانه‌شان دانش‌آموز دوره ابتدایی دارند مشترک است، مشکلی که بیشتر از همه موقع گفتن دیکته شب از راه می‌رسد و آنها باید به فرزندشان توضیح بدهند کلمه مورد نظر را از کدام درس انتخاب کرده‌اند تا او به یادش بیاورد آن کلمه کذایی برای مثال در درس دوم کتاب فارسی سرهم بوده و در درس چهارم جدا از هم نوشته شده است.
سردرگمی والدین و دانش‌آموزان
به نظر می‌رسد این رسم‌الخط دوگانه آموزش و پرورشی‌ها علاوه بر والدین، بچه‌ها را هم سردرگم کرده و برای آنها هم مشخص نیست بالاخره کدام شکل نوشتن درست‌تر است؟!
مادر آراد، دانش‌آموز کلاس سوم مدرسه‌ای در شرق تهران به ما می‌گوید:« هروقت به پسرم دیکته می‌گویم به مشکل می‌خورم. دل نشین یک جای کتابش سرهم است یک جا جدا و حتما باید به او توضیح بدهم که کلمه را از کدام درس انتخاب کرده‌ام، چون معلم‌شان گفته هرکلمه را نسبت به همان درس می‌سنجد و اگر جز این باشد کلمه را اشتباه نوشته است.»
این سردرگمی را از زبان مادر نیایش هشت‌ساله هم می‌شنویم. او هم از شیوه متفاوت نگارش کلمات گلایه دارد و می‌گوید دخترش نمی‌داند بالاخره کلمه‌هایی مثل خوشحال را سرهم می‌نویسند یا جدا از هم. گلایه او البته به سردرگمی معلم کلاس هم می‌رسد، این‌که حتی او هم موقع نوشتن کلمه‌های اینچنینی، هر بار به یک شیوه عمل می‌کند و بالاخره نه برای دانش‌آموز و نه برای معلم، مشخص نمی‌شود که باید این کلمه‌ها را سرهم نوشت
یا جدا از هم. پدر رها 9 ساله هم می‌گوید که بارها درباره این مشکل با معلم و مدیر مدرسه دخترش صحبت کرده و یک جواب عجیب از آنها شنیده: «ما خودمان هم نمی‌دانیم که کدام درست‌تر است و شاید سال بعد این رسم‌الخط درست شود!»
معلم‌ها چه می‌گویند
خوش حال یا خوشحال؟! دل نشین یا دلنشین؟! یک دیگر یا یکدیگر؟! احوال پرسی یا احوالپرسی؟! کدام یک درست‌تر است؟ اگر این سوال را از معلمان دوره ابتدایی بپرسیم، موقع جواب دادن آنها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ آنهایی که توجیه شده‌اند و می‌گویند دوشکل‌نویسی کلمات اینچنینی اشکالی ندارد و آنهایی که خودشان هم نمی‌دانند چرا یک کلمه در یک کتاب درسی به دو شکل نوشته شده و بالاخره کدام شکل درست‌تر است؟!
آقای شاه‌حسینی معلم دوره ابتدایی شهرستان ورامین البته به ما می‌گوید که آموزش و پرورش درباره این شکل رسم‌الخط کلمات معلمان را توجیه کرده است. به گفته این معلم، این مشکل بیشتر برای اولیا پررنگ است و آنها هستند که نسبت به این موضوع معترضند. او البته تاکید می‌کند که اگر معلمی توجیه شده باشد باید در جواب والدین معترض بگوید که از نظر آموزش و پرورش، وقتی معنی یک کلمه با متصل یا منفصل نوشتن یک کلمه تغییر نکند، دانش‌آموز می‌تواند هرطور که راحت است آن را بنویسد و نباید به او سخت گرفت.
البته به نظر می‌رسد همه معلم‌ها در مدارس ابتدایی، مثل آقای شاه‌حسینی از گزارش ما توجیه نشده‌اند و همین اتفاق باعث شده که به سردرگمی دانش‌آموزان و والدین‌شان اضافه شود.
خانم حمیدنژاد، معلم دوره ابتدایی دیگری است که به ما می‌گوید: «این‌که کلمه‌ای به صورت چسبان یا جدا نوشته شود، خیلی وقت‌ها در کلاس درس من مشکل ایجاد کرده است، این مشکل را در مورد کلمه‌های دارای تشدید هم می‌بینیم، گاهی این کلمه‌ها در یک درس با تشدید نوشته شده‌اند و در درس بعدی بدون تشدید. البته به ما گفته‌اند که سخت نگیریم و دانش‌آموزان را راحت بگذاریم تا همه شکل‌های نوشتن کلمه‌ها را یاد بگیرند و بسته به زیبانویسی و راحت‌خوانی آنها را جدا یا سرهم بنویسند، اما اگر واقعا اهمیتی ندارد که این کلمه‌ها به چه شکلی نوشته شود، چرا بچه‌ها را دچار سردرگمی می‌کنند؟ خیلی وقت‌ها ما جوابی درباره شکل درست یک کلمه نداریم که به دانش‌آموزان بدهیم.»
یک اشتباه بزرگ
شاید از نظر خیلی‌ها فقدان رسم‌الخط واحد در نگارش کتب درسی دوره ابتدایی مشکل بزرگی نباشد، اما از نظر حسن ذوالفقاری، مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، این اتفاق یک اشتباه بزرگ است که باید مورد رسیدگی قرار بگیرد.
ذوالفقاری در همین رابطه به ما می‌گوید: فرهنگستان زبان فارسی برای تک‌تک کلمات، شیوه‌نامه مصوبی دارد و وزارت آموزش و پرورش هم باید حتما از این شیوه‌نامه تبعیت کند و طی جلساتی هم که ما با این وزارتخانه داشتیم آنها پذیرفتند که از شیوه‌نامه فرهنگستان پیروی کنند. آن‌طور که مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی می‌گوید، قرار این دو نهاد بر این بوده که این اتفاق بیفتد و رسم‌الخط مصوب فرهنگستان در کتب درسی هم رعایت شود.
اما حالا به نظر می‌رسد خلاف این قول و قرار در آموزش و پرورش اتفاق افتاده است. ذوالفقاری در این باره می‌گوید: «باید یکدستی در کتاب‌های درسی رعایت شود، کلمه‌هایی مثل خوشحال یا باید جدا نوشته شوند یا پیوسته و اگر این اتفاق افتاده باشد که یک کلمه به دو شکل نوشته شده باشد خلاف این تفاهم نامه موجود است.»
ذوالفقاری البته تاکید می‌کند که تکلیف جدانویسی یا پیوسته‌‌نویسی کلمه‌ها را فرهنگ املایی فرهنگستان زبان و ادب فارسی مشخص کرده و یک کلمه هیچ‌وقت دو حالت ندارد.
فقدان وحدت رویه در کتب فارسی دوره دبستان از نظر این کارشناس زبان و ادب فارسی، ارمغانی جز سردرگمی برای جامعه دانش‌آموزی و معلمان کشور ندارد. ذوالفقاری در توضیح بیشتر می‌گوید: کلمه‌ای مثل خوشحال باید در یک کتاب دقیقا به یک شکل نوشته شود و اگر جز این اتفاق بیفتد، مسلما اشتباه است، چراکه دانش‌آموز باید یک شکل از کلمه را به‌صورت واحد ببیند. البته اگر وزارت آموزش و پرورش می‌گوید که مثلا همین کلمه خوشحال را ما می‌خواهیم جدا از هم بنویسیم با این‌که خلاف رسم‌الخط فرهنگستان و تعهدی که داده عمل کرده، اما درصورتی می‌تواند این کار را بکند که در تمام صفحات کتاب درسی یک مقطع این کلمه به یک شکل واحد نوشته شود.
مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اما در ادامه صحبت‌هایش این مشکل به ظاهر ساده را به یک مشکل بزرگ‌تر وصل می‌کند، به زمانی که این دانش‌آموزان وارد دنیای مجازی می‌شوند و قرار است حافظ و پاسبان زبان فارسی در این فضا باشند. ذوالفقاری دراین باره می‌گوید: «ما به‌طور کلی باید تمام دوگانگی‌ها را به حداقل برسانیم و دانش‌آموزها را به یک رویه و یک رسم‌الخط عادت بدهیم تا این وحدت رویه آن‌قدر برایش تکرار شده باشد که فردا وقتی وارد دنیای بزرگی مثل فضای مجازی هم شد، بیش از پیش سردرگم نشود. همان‌طور که می‌دانیم در فضای مجازی آشفتگی‌ها زیاد است، ما باید در جهت کاهش این آشفتگی‌ها حرکت کنیم و بهانه دست دانش‌آموزان ندهیم که در کتاب درسی ما وقتی این کلمه‌ها به دو شکل نوشته می‌شود پس در فضای مجازی هم کلمه‌ها را به هر شکل که بنویسیم ایرادی ندارد!» ذوالفقاری با اشاره به این‌که اگر ما سرمشق‌های خوبی به دانش‌آموزان بدهیم آنها در آینده کمتر دچار خطا می‌شوند، می‌گوید: دانش‌آموز اگر از فضای مدرسه برای آموختن درست‌نویسی کلمات استفاده نکند و این فرهنگ در او تقویت نشود، کجا باید نحوه درست نوشتن کلمات را یاد بگیرد؟!
با این حال آن‌طور که از شواهد پیداست برای مسؤولان آموزش و پرورش و آنهایی که در دفتر تالیف کتب درسی نشسته‌اند، جدا یا سرهم‌نوشتن کلمات الزاما قاعده محکمی نیست که انعطاف نداشته باشد و از نظر آنها هر دو شکل نوشتن یک کلمه درست است. با تمام این تفاسیر، نتیجه این اتفاق چیزی جز این نیست که کتاب‌های درسی که روزی‌روزگاری برای همه حجت بودند، به نوشته‌هایی پر از اما و اگر تبدیل شوند، نوشته‌هایی که دیگر نمی‌توانند مورد استناد قرار بگیرند؛ چراکه املای برخی کلمات آنها به اختیار و سلیقه دانش‌آموزان گذاشته شده است.

دو املایی!

چرا آموزش و پرورش خلاف تعهدی که به فرهنگستان زبان و ادب فارسی داده عمل کرده است و از شیوه نامه مصوب فرهنگستان پیروی نمی‌کند!؟ برای یافتن پاسخ این پرسش با معاون ابتدایی دفتر تألیف کتاب‌های درسی تماس گرفتیم، او معتقد است استاندارد دوگانه‌ای در ویراستاری کتاب‌های درسی سه سال اول ابتدایی وجود ندارد، بلکه براساس مصوبه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بعضی واژه‌ها املای دوگانه‌ای دارند و استفاده از هر دو شیوه املایی در نگارش این کلمات جایز است.
فاطمه رمضانی در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد کلماتی مثل «خوشحال»، «دلنشین» و «یکدیگر» از این دسته‌اند و چه با نیم‌فاصله نوشته شوند و چه به‌صورت مجزا، هر دو املای آنها صحیح است و به معلمان نیز تاکید شده است بابت این موضوع درباره کلمات دواملایی از دانش‌آموزان غلط املایی نگیرند.
او با بیان این که دو املایی بودن بعضی کلمات هیچ آسیبی به یادگیری املا از سوی دانش‌آموزان دوره ابتدایی وارد نمی‌کند، تاکید دارد دفتر تألیف کتاب‌های درسی در ویراستاری کتاب‌ها دقیقا طبق مصوبه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی عمل می‌کند.

مینا مولایی

جامعه