از ظرفیت گردشگری استفاده نکردیم

شاید اگر هر کشور دیگری جایگاه و رتبه کشور ما را در تعداد جاذبه‌های گردشگری داشت، با درآمد سرشاری که از این بخش به دست می‌آورد، دیگر نیازی به پول نفت و گاز و پتروشیمی و سایر صنایع اقتصادی نداشت. اگر هر کشوری مثل ایران ما رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی و رتبه دهم جاذبه‌های فرهنگی تاریخی را داشت، مرزهای هوایی و زمینی و دریایی اش هر روز مملو از جمعیت گردشگران ورودی بود و پایین‌ترین آمار مرکز آمارش مربوط به میزان بیکاری. ایران ما اما با وجود جایگاه برجسته و رتبه کمتر از دهی که در جاذبه‌های گردشگری دارد، نامش نه‌تنها در بین ده کشور اول جهان در ورود گردشگر نیست، که جزو ده کشور اول گردشگرپذیر آسیا هم نیست. کشورمان در میان 15 کشور خاورمیانه هم رتبه چهارم را در این حوزه کسب کرده که با توجه به داشته‌های گردشگری اندک این کشورها، جایگاه قابل قبولی نیست. اما اگر باوجود تاکید مکرر نظام بر توسعه صنعت گردشگری، آمار عزل و نصب‌های مکرر در راس سازمان میراث فرهنگی را بدانیم و بدانیم تنها طی پنج سال، چهار نفر بر مسند این سازمان تکیه زده و خیلی زود از جایگاه خود کنده شده‌اند، بهتر می‌توانیم دلیل جایگاه متزلزل و غیرقابل توجیه کشورمان در فهرست گردشگرپذیرترین کشورهای دنیا را واکاوی و ریشه‌یابی کنیم؛ وضعیتی که علاوه بر سلب امکان تدوین برنامه‌های بلندمدت و همه‌جانبه برای ارتقای صنعت گردشگری، دلسردی فعالان این حوزه را هم به دنبال داشته و اتفاقا همواره از سوی فعالان گردشگری هم مورد انتقاد قرار گرفته و به‌عنوان یکی از دلایل عدم توفیق سازمان در نیل به اهدافش مطرح می‌شود.

علی رحیم‌پور، استاد دانشگاه معتقد است آنقدرها هم که گفته و ادعا می‌شود، توسعه گردشگری دغدغه و اولویت کاری مسؤولان نیست، که اگر اینچنین بود، تا این اندازه شاهد بی‌ثباتی‌های متداول در ساختار و تشکیلات سازمان میراث فرهنگی و بویژه معاونت گردشگری و سردرگمی اهالی این حوزه نبودیم. رحیم پور با اشاره به این‌که عمده مشکلاتی که اکنون در صنعت گردشگری با آن مواجه‌ایم، به سازوکار انتصاب‌های مدیریتی این صنعت باز می‌گردد و نه خللآ نیروی متخصص در گردشگری، به جام‌جم می‌گوید: این درحالی است که آنچه اکنون دیده می‌شود، بی‌توجهی مسؤولان تصمیم‌گیر به تجربه و دانش تخصصی افراد برای تصدی معاونت گردشگری است.

انتصاب‌های نامربوط؛ آسیب‌های جبران‌ناپذیر

انتخاب مدیرانی که با حوزه مدیریت خود بیگانه باشند یا آشنایی کمی داشته باشند، در کشور ما بی سابقه نیست و شاید بتوان برایش در شرایط کنونی هم ده‌ها مثال آورد. اما در برخی حوزه‌ها مثل همین صنعت گردشگری یا حوزه آب و محیط زیست، لطمه‌ای که با وجود یک مدیریت ناآگاه به حوزه وارد می‌شود، شاید قابل قیاس با آسیب وارده به دیگر حوزه‌ها نباشد، چرا که معاونت گردشگری، معاونتی اجرایی است که اثربخشی آن در تعامل با سایر دستگاه‌ها شکل می‌گیرد.

رحیم پور مواردی همچون تخصیص منابع، بازاریابی، رایزنی با سایر نهادها و وزارتخانه‌ها از جمله وزارت خارجه، وزارت ارتباطات، وزارت راه و ارگان‌های دخیل در حمل و نقل و نیز نهادهای متولی امور بانکی را که امکان انتقال وجوه میان بانک‌های مختلف جهانی مهیا می‌کنند، در شمار مسؤولیت‌های معاون گردشگری می‌داند و می‌گوید: بر همین اساس داشتن تخصص در حوزه دیپلماسی گردشگری، از مهم‌ترین ویژگی‌های فرد مناسب برای به عهده گرفتن مسؤولیت معاونت گردشگری است، همچنین داشتن تاکتیک‌های حفظ بازار،‌ استفاده از امکانات کنسولگری‌ها و نیز ارتباط برقرار کردن با ایرلاین‌های جهانی نیازمند توانمندی‌های کافی در زمینه روابط بین‌الملل است. لذا چنانچه مدیری در راس این معاونت، از هریک از این علوم و مهارت‌ها بی‌بهره باشد، می‌تواند به کل چرخه گردشگری آسیب برساند، زیرا همه موارد مذکور با یکدیگر در ارتباط و حلقه‌های یک زنجیرند.

کاربلد نیستیم

پرسشی که این روزها در بسیاری از مجامع کارشناسی و حتی مردمی مطرح است، این است که چرا کشور ما برخلاف کشورهایی چون ترکیه و انگلیس نتوانسته از فرصت کاهش هزینه‌های سفر به ایران در پی گرانی ارز، برای جلب گردشگران خارجی سود ببرد.

رئیس جامعه تورگردانان پاسخ این پرسش را در ضعفِ بازاریابی و تبلیغات در کشورهای خارجی می‌داند و به جام‌جم می‌گوید همین امر خود یکی از نمودهای ضعف مدیریتی در ساختار گردشگری کشور است، چراکه متاسفانه سازمان میراث فرهنگی تعریف درستی از وظایف معاونت‌های تحت سرپرستی خود ندارد و به‌خاطر همین مشخص نبودن اهداف،‌ نمی‌تواند شخص مناسبی را برای نشستن بر صندلی معاونت گردشگری انتخاب کند.

ابراهیم پورفرج بر این باور است که در مجموعه کنونی سازمان افراد صاحب صلاحیت برای تصدی این سمت حضور دارند که البته به‌دلیل نبود ساز و کارهای صحیح انتخاب و سیاسی‌کاری‌ها نادیده گرفته می‌شوند.