گزارش جام‌جم از پررنگ شدن مشکلات ارتباطی و خانوادگی دربین دانشجویان

چراغ رابطه خاموش است...

دیگر نمی‌شود چشم‌ها را بست و مشکلات را ندید! نمی‌شود شانه بالا انداخت و آهسته و آرام از کنارشان رد شد! ندید که یک طرف این قضیه دانشجوها ایستاده‌اند، همان نسل جوان؛ همان‌ها که قرار است آینده را آجر به آجر بسازند و طرف دیگر مشکلات ریز و درشتی که پایشان را به مراکز مشاوره باز می‌کند، مسائلی که باعث می‌شود دنبال راه چاره باشند.

کد خبر: ۱۱۳۶۶۷۳

مشکل جدی است

دانشجوها شاید به هزار و یک دلیل به مراکز مشاوره مراجعه کنند، اما یکی از این دلایل حالا پررنگ‌تر از بقیه بین آمارهای مراکز مشاوره خودنمایی می‌کند، مشکلی که می‌تواند از فضای دانشگاه پا بیرون بگذارد و سرازیر شود به شهر، به هرجایی که دانشجو با آن درارتباط است.

مشکلی که حمید پیروی، رئیس مرکز مشاوره دانشگاه تهران از آن با عنوان مشکلات ارتباطی و خانوادگی یاد می‌کند و فریبا حیدری، معاون مرکز دانشجویی دانشگاه خوارزمی به آن روابط بین فردی می‌گوید. پیروی به مهر می‌گوید: «مشکلات خانوادگی دانشجویان به ارتباط بین دانشجو و خانواده‌اش بویژه پدر و مادر برمی‌گردد و بقیه مشکلات ارتباطی هم به روابط بین فردی دانشجو با دوستان، همکلاسی‌ها و افراد غیرهمجنسش.»

حیدری هم به ما می‌گوید در سال گذشته، علت مراجعه دانشجویان به مرکز مشاوره این دانشگاه بیشتر به خاطر روابط بین فردی بوده و توضیح می‌دهد: «روابط بین فردی طیف وسیعی دارد، برای مثال دانشجو در مدیریت روابط عاطفی‌اش به مشکل خورده و به مشاور مراجعه کرده یا در نحوه سازگار کردن خودش با پیچیدگی‌های فضای امروز چه در دانشگاه چه در محیط بیرون دانشگاه به مشکل خورده و باز هم برای مشاوره اقدام کرده است. در مجموع، مدیریت روابط فردی عمده شکایت دانشجویان دانشگاه خوارزمی در سال گذشته بوده است.»

معاون مرکز دانشجویی دانشگاه خوارزمی در ادامه، از مشکلات تحصیلی به‌عنوان دغدغه بعدی دانشجویان صحبت می‌کند و می‌گوید: «این موضوع بین همه دانشجویان عمومی است و ما براساس جنسیت، مشکلات مطرح شده را جدا نکردیم. مساله اینجاست که شرایط ورود به دانشگاه برای هر دو جنس یکسان است و ورود به دانشگاه خود به خود یک مرحله و تحول است. دانشجو در یک فضای متفاوت با مجموعه‌ای از انسان‌های دیگر مواجه می‌شود که باید راه‌های تعامل با آنها را بیاموزد. از طرف دیگر انتظارات تحصیلی‌اش هم باید برآورده شود، همین‌طور با هجوم موضوعات حاشیه‌ای زیادی مواجه می‌شود که باید آنها را هم مدیریت کند، همه اینها باعث می‌شود خود به خود سطحی از استرس را تجربه کند که باعث شود پا به مراکز مشاوره بگذارد.» حیدری در ادامه روی فراوانی اطلاعات و داده‌ها در دنیای امروز دست می‌گذارد و می‌گوید: «یکی دیگر از دلایلی که باعث سردرگمی دانشجوها در مدیریت روابط فردی‌شان می‌شود، حجم انبوه اطلاعاتی است که در دنیای مجازی به دستش می‌رسد و او می‌ماند و اطلاعات و ارتباط‌هایی که هویت‌شان و درستی‌شان مشخص نیست. همین موضوع هم او را به سمت راهنمایی گرفتن سوق می‌دهد.»

ضرورت توجه به آموزش مهارت‌های زندگی

وقتی که مشکلات ارتباطی و خانوادگی، بین همه دغدغه‌های دیگر جماعت دانشجو راهشان را می‌کشند و می‌رسند به صدر فهرست و می‌شوند دغدغه نسل جوانی که با هزار امید و آرزو راهی دانشگاه شده، زنگ هشدار هم زیر گوش مسئولان و افرادی که با این نسل ارتباط دارند به صدا در می‌آید. هشداری که می‌گوید: مشکل را ببینید!

حمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، مسئولی است که به ما می‌گوید ریشه این اتفاق را باید در دوران قبل از دانشگاه جست‌وجو کرد. میرزاده تاکید می‌کند: «اصولا باید در مدارس، یعنی قبل از ورود فرزندان ما به دانشگاه‌ها، از هر درسی مهم‌تر به آنها مهارت‌های اجتماعی آموخته شود چرا که از این طریق آنها می‌توانند مهارت‌های درست زندگی کردن را بیاموزند.»

سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در ادامه با اشاره به این که مهارت‌های زندگی با آموزش یاد داده و با تمرین و تکرار درونی می‌شوند، می‌گوید: «اولین فضایی که این مهارت‌ها را به فرد می‌آموزد، خانواده است. چون اولین نهادی است که یک نفر به عضویتش در می‌آید اما متاسفانه در جامعه امروز، نهاد خانواده در این امر موفق عمل نکرده و نتوانسته مهارت‌های ارتباطی را به فرزندان بیاموزد. درنتیجه اغلب کودکانی که وارد مدرسه می‌شوند از خواسته‌ها و نیازهای واقعی‌شان شناختی ندارند، نمی‌توانند نقاط قوت و ضعف خود را تشخیص دهند و نسبت به حقوق و وظایف فردی و اجتماعی‌شان در محیط بیرون از خانه هم هیچ‌گونه شناختی ندارند و در نهایت در ارتباط برقرار کردن با افرادی که تازه با آنها تعامل پیدا می‌کنند به مشکل می‌خورند و این نکته‌ای است که باید مورد توجه قرار بگیرد.»

استمرار رفتار دوران دانش آموزی در دانشجویان

«اگر مقایسه‌ای بین وضعیت دانشجویان در سال‌های اخیر و نسل دانشجو طی سالیان گذشته داشته باشیم، می‌بینیم تغییراتی در رفتار دانشجویان به‌وجود آمده که قابل تامل است.» این را هم محمد حسین ایمانی خوشخو، رئیس پیشین دانشگاه علم و فرهنگ به ما می‌گوید. ایمانی خوشخو در توضیح بیشتر می‌گوید: «انتظار همه ما این است که دانشجو بعد از گذراندن دبیرستان و ورود به دانشگاه به یک بلوغ فکری رسیده باشد، چراکه این بلوغ فکری او را برای ورود به مراحل دیگر زندگی‌اش آماده می‌کند، او در همین مراحل بعدی باید مسئولیت‌پذیر باشد و اداره یک زندگی را برعهده بگیرد. اما متاسفانه می‌بینیم در تعداد زیادی از دانشجویان این بلوغ فکری دیده نمی‌شود و بعضا حتی شاهد رفتارهایی مشابه رفتار دوران دانش‌آموزی هستیم.»

عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، اما این موضوع را بحران‌زا می‌داند و می‌گوید: «ما همیشه می‌گوییم جوانان ما آینده‌ساز این کشور هستند، اما اگر این مشکلات ارتباطی و بالطبع آن مشکلات شخصیتی و... درنسل جوان ما ماندگار شود ما قطعا در آینده با بحران روبه‌رو می‌شویم چراکه نسلی را تربیت کرده ایم که نمی‌تواند آینده‌ساز باشد.»

ایمانی خوشخو هم نقش خانواده‌ها را در به‌وجود آمدن این مشکل پررنگ می‌داند و می‌گوید: «در گذشته بخش مهمی از ساخته شدن بعد شخصیتی فرزندان در خانواده‌ها انجام می‌شد، پدر و مادر و سایر نزدیکان کسانی بودند که نقش مهمی در شخصیت‌سازی نسل جدیدتر داشتند. بعد از این شخصیت‌سازی، کودکان پا به فضای بیرون خانواده می‌گذاشتند. اما نقش خانواده در شخصیت‌سازی نسل جوان امروزه کمرنگ شده است و ما باید به دنبال علت‌های این اتفاق باشیم.»

به عقیده این استاد دانشگاه دلیل این اتفاق، ارتباطی است که بین اعضای خانواده هر روز کمرنگ‌تر از دیروز می‌شود: «متاسفانه ما دیگر آن ارتباط خوب و قوی را که در گذشته در خانواده‌ها وجود داشت نمی‌بینیم، چیزهایی مثل فضای مجازی و دورهمی‌های دوستانه خارج از فضای خانواده و‌... درحال حاضر جایگزین خانواده شده‌اند و نمی‌گذارند رشته ارتباطات در خانواده قوی‌تر شود. از طرف دیگر خود والدین هم با مشکلات مختلف اقتصادی و... درگیرند و فرصتی برای گفت‌وگو با فرزندان ندارند. درنتیجه در این فضای جدید، شخصیت فرد بخوبی شکل نمی‌گیرد و ما ادامه آن رفتار دبیرستانی را در دوره دانشجویی هم می‌بینیم و این می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ چراکه در آینده‌ای که قرار است توسط همین نسل ساخته شود ما با مشکل و خلأ وجود نیروی خودساخته روبه‌رو هستیم.»

ارتباط با خود وخدا زمینه ساز موفقیت

تقی ابوطالبی احمدی، عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان، با نگاهی دیگر این موضوع را بررسی می‌کند و وقتی از این روان‌شناس تربیتی درباره دلایل این موضوع می‌پرسیم، با تاکید بر اهمیت و نقش فرآیند ارتباط در زندگی افراد می‌گوید: «به عقیده من انسان‌ها در سایه ارتباط است که زندگی‌شان را می‌سازند و سبک زندگی‌شان را همین ارتباط‌های متعددی که دارند مشخص می‌کند. از این نظر ما با الگوگیری از سبک زندگی قرآنی و الگوهای برجسته دینی و علمی‌مان در اجتماعات انسانی می‌بینیم که این افراد موفق کسانی هستند که در سه سطح متفاوت توانسته‌اند ارتباط خوبی را بسازند.

اینها هم ارتباط خوبی با خدای خود دارند هم با خودشان ارتباط خوبی برقرار کردند و در مرحله بعدی، به ارتباط خوبی با اطرافیان‌شان رسیده‌اند. از این نگاه، افرادی که در مرحله نخست موفق عمل نکنند، در کنترل هیجانات و احساسات و عواطف‌شان موفق نباشند، در مرحله بعدی هم دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند با دیگران هم ارتباط خوبی برقرار کنند.»

ابوطالبی مشکلات ارتباطی به‌وجود آمده در سطح بعدی را وسیع می‌داند و می‌گوید: «ارتباط با دیگران طیف گسترده‌ای دارد، همین‌جاست که می‌بینیم، مثلا دانشجو با پدر و مادر خودش به مشکل می‌خورد، با همکلاسی‌اش سازگاری ندارد، در ارتباط با دوستانش به جایی نمی‌رسد. پس طبیعتا مشکلات دیگر از همین جا و همین ارتباط شکل می‌گیرد.»

این روان‌شناس تربیتی در ادامه می‌گوید: «در مرتبه‌ای دیگر ما ارتباط با خدا را داریم، کسانی که این ارتباطشان وصل‌تر است و به اصطلاح نزدیک‌تر هستند به خدا، در سایر ارتباطات‌شان هم موفق‌ترند و آسیب کمتری می‌بینند. مدیریت بهتری در امور مختلف دارند و خودباورترند.»

ابوطالبی اما چاره حل این مشکل را در تقویت باورها می‌داند: «قطعا در مراکز مشاوره دانشگاه‌ها و بقیه دستگاه‌های تعلیم و تربیت، می‌توان این مشکل ارتباطی را تا اندازه‌ای محدود کرد، مثلا با کارگاه‌های مختلفی که می‌گذارند، با آموزش حل مسأله، تفکر نقاد، کنترل هیجانات، تاب‌آوری و‌... می‌توان مهارت‌هایی را به دانشجویان آموزش داد که آسیب‌پذیری‌شان را دربرابر مشکلات ارتباطی کمتر کند.»

او اما در پایان صحبت‌هایش تاکید می‌کند که در به‌وجودآمدن این مشکل نباید کسی را مقصر دانست و در همین رابطه می‌گوید: «ما نباید کسی را مقصر بدانیم و مثلا بگوییم خانواده مقصر است یا جامعه یا این که خود فرد تقصیر دارد. مقصر پیدا کردن، مشکلی را حل نمی‌کند. مهم حل مشکل است و مقاوم‌تر کردن دانشجوها در برابر آسیب‌هایی که در اطرافش وجود دارد.»

جزیره‌هایی که با هم ارتباط ندارند

پیوند ارتباط وقتی بین اعضای یک خانواده قوی و پررنگ نیست، در بیرون از خانواده هم اغلب سست و ناپایدار است و راه به جایی نمی‌برد. عباس تهرانی، مدرس آسیب‌های اجتماعی و استاد دانشگاه، کارشناس دیگری است که با اشاره به این موضوع به ما می‌گوید: «وقتی مشکل ارتباطات بین فردی، اولین دلیل مراجعه دانشجویان به مراکز مشاوره است می‌توانیم نتیجه بگیریم که جامعه امروز کم کم به سمتی پیش رفته که انسان‌ها جدا جدا هرکدام در یک جزیره برای خودشان زندگی می‌کنند و راه ارتباط بین جزیره‌ها هموار نیست.»

این آسیب‌شناس اجتماعی در ادامه می‌گوید: «ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که سطح مکالمه رودررو بین خانواده‌ها به پایین‌ترین سطح خودش رسیده است و بیشترین مکالمه در فضای مجازی و از طریق تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی و... برقرار می‌شود. در این سطح از ارتباط، آدم‌ها چه در یک فضا و نزدیک هم باشند یعنی مثلا زیر سقف یک خانه و چه دور از هم، به جای گفت‌وگوی رودررو به ارتباط از طریق همین وسیله‌های مجازی رو می‌آورند. همین‌جاست که می‌توانیم بگوییم هرکدامشان در یک جزیره برای خودشان زندگی می‌کنند و تمایلی هم به برقراری ارتباط با ساکنان دیگر جزیره‌ها ندارند.»

او در ادامه تاکید می‌کند: «این درحالی است که ارتباط یکی از قدیمی‌ترین و عالی‌ترین دستاوردهای بشری و زمینه‌ساز زندگی اجتماعی است و تحقیقات زیادی که در این زمینه انجام شده نشان می‌دهد عوامل متعددی مثل عزت نفس، مهارت‌های بین فردی، برقراری ارتباط مطلوب، تعیین هدف و شناسایی ارزش‌های فردی در پیشگیری و کاهش ابتلای افراد به انواع نابهنجاری‌های رفتاری و اختلالات روانی (مانند اضطراب، افسردگی و...) و افزایش سلامت روان نقشی موثر دارند. درنتیجه مدیریت روابط بین فردی، توانایی‌ای است که در نهایت به سلامت روان دانشجویان می‌انجامد و در این زمینه می‌تواند به آنها کمک کند.»

مینا مولایی

جامعه