رابطه با همسایه‌ها در فضایی پرتنش

جمهوری اسلامی ایران در شرق با یک نوع جهتگیری و متغیرهای تهدیدزای امنیتی مواجه است و همسایگان شرقی کشور یعنی افغانستان و پاکستان سال‌های سال است که درگیر مسائل داخلی خود هستند و بذر این بحران‌سازی‌ها توسط قدرت‌های فرامنطقه‌ای کاشته شده و سرریز آن به کشور ما سرایت کرده که باید آن را مدیریت کنیم. بی‌ثباتی‌ها درشرق کشور از طریق کشورهای همسایه ایجاد می‌شود و باعث شده در مرزهای مشترک، از طریق این کشور‌ها اعمال کنترل صورت نگیرد و جمهوری اسلامی ایران یک‌تنه و یکطرفه مجبور شود بحث مدیریت و انسداد مرز را انجام دهد. در شمال کشور، ما با کشوری مثل اتحاد جماهیر شوروی همسایه بودیم و بعد از فروپاشی این اتحادیه در حوزه قفقاز و آسیای میانه،کشورهایی به همسایگی ایران اضافه شدند و کشور روسیه نیز که به جا مانده از اتحاد جماهیر شوروی بود از طریق دریا همسایه جمهوری اسلامی ایران شد که البته جهتگیری‌های خاص خود را داشت. در آسیای مرکزی برخی از کشورها مثل ترکمنستان با پیگیری سیاست بی‌طرفی کنش‌های فعالانه‌ای نسبت به برخی مراوداتی که نیاز هست با آنها داشته باشیم نداشتند و این باعث شده که در مناسبت‌هایمان خلل‌هایی ایجاد شود. در حوزه جنوب عمدتا کشورهای حاشیه خلیج فارس کشورهای عربی هستند که در ابتدای انقلاب اسلامی ایران، شورای همکاری خلیج فارس را تشکیل دادند و علیه ایران و برای جلوگیری از صدور انقلاب مشکلاتی را ایجاد کردند که مجبوریم به‌صورت کج‌دار و مریز در مناسبات خارجی با آنها رفتار کنیم. در دوره‌ای عراق و عربستان داعیه رهبری کشورهای عربی را داشتند. عراق هشت سال جنگ را بر کشور تحمیل کرد و عربستان هم اخیرا با ورود به دامن کشورهای غربی و اتحادی که با اسرائیل، به عنوان کشوری که منویات و سیاست خارجی این رژیم را پیگیری می‌کند، تلاش می‌کند خلاف منافع ملی جمهوری اسلامی ایران رفتار کند. افغانستان و عراق بیشترین مرزهای زمینی را با ایران دارند و البته این دو همسایه مهم در شرق و غرب کشور همیشه درگیر مسائلی بودند. تا قبل از فروپاشی رژیم صدام، عراق درگیر جنگ هشت ساله با ایران بود و بعد از آن هم که شیعیان حضور بیشتری در حکومت این کشور پیدا کردند

به خاطر ناامنی‌های داخلی شرایط سختی بر این کشور بخصوص با حمله داعش حاکم شد. در کل باید در مورد همسایگانمان بگوییم که در مناسبات شرایط مرکب و پیچیده‌ای وجود دارد و ما در این محیط متصل امنیتی با 15 کشور همسایه باید مراوده داشته باشیم. سیاست ما از اول سیاست حسن همجواری بوده. ما با همه این کشورها مباحث را پیگیری کردیم، ولی در پاره‌ای از مواقع
به‌خاطر تصمیم‌گیری برخی کشورهایی که از لحاظ امنیتی ساختار شکننده‌ای دارند و ازخارج منطقه هدایت می‌شوند مجبور هستیم منافع ملی کشور را در نظر بگیریم. گرچه محیط ما محیط پرتنشی است، اما واقعیت قضیه این است که این تنش ساخته ما نیست و این تنش در بیرون از مرز شکل گرفته و ساخته کسانی است که قصد دارند منطقه خاورمیانه و به صورت کلی سیستم خلیج فارس به طور اخص و در ذیل آن، جمهوری اسلامی ایران همیشه کانون درگیری و بحران باشد تا بتوانند در کنار ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی اهدافشان را در این زمینه عملیاتی کنند.

در نوع روابط میان همسایگان، قرابت‌های فرهنگی بعضا نشان داده که جواب نمی‌دهد، مثلا آذربایجان کشور شیعه مذهب و ارمنستان کشور مسیحی است، اما هم‌اکنون ارمنستان روابط نزدیک‌تری با جمهوری اسلامی ایران دارد. کشور آذربایجان درگیر سیاست‌های غربی منطقه‌ای شده که این رفتار خلاف منافع ملی دو کشور است، البته در دوران علی‌اف پسر به این نتیجه رسیدند که سیاست نزدیک شدن به شرق را باید در پیش بگیرند و الان ما توانستیم این مناسبات را تا اندازه‌ای تعدیل کنیم.

دکتر مسعود گودرزی - عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس