سبد لرزان اروپا و تخم‌مرغ‌های ایرانی

بر اساس قانون اساسی، ایران اولویت خود را برای ارتقای روابط میان کشورهای همسایه قرار داده و ارتقای روابط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از اولویت‌های ایران است.

دکتر هادی سید افقهی، استاد دانشگاه معتقد است که از سپیده‌دم انقلاب اسلامی که جمهوری اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) تاسیس شد، ایران دست دوستی و برادری به سوی همه کشورهای همسایه، عرب و مسلمان دراز کرد منتها این دولت‌ها و حکومت‌ها بودند که این دست‌برادری را قبول نکردند. وی در گفت‌وگو با جام سیاست در این زمینه به سوالاتمان پاسخ داده که می‌خوانید.

با توجه به نفوذی که تهران در منطقه دارد، روابط سیاسی اقتصادی و فرهنگی متقابل ایران با همسایگان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

با توجه به وقوع انقلاب اسلامی که بر اساس احکام نورانی اسلامی است و در دین اسلام دعوت به همگرایی و همپوشانی اتحاد و اخوت و برادری با دیگر ملت‌های مسلمان تاکید شده، از سپیده‌دم انقلاب اسلامی که جمهوری اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) تاسیس شد، ایران دست دوستی و برادری به سوی همه کشورهای عرب و مسلمان دراز کرد که برخی از کشورها پاسخ مثبت داده، برخی کشورها سکوت پیشه کرده و برخی از همان آغاز بنای مقابله با انقلاب اسلامی را گذاشته و کمر همت بستند که انقلاب اسلامی را نابود کنند. کشور عراق در آغاز انقلاب با یک رژیم ددمنش و دیکتاتور به نام حزب بعث و صدام اداره می‌شد و جنگ هشت ساله را به ایران تحمیل کرد که متاسفانه این برخورد باعث شد برخی کشورهای عربی همجوار، مخصوصا کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس با فشار آمریکا و ارعاب صدام با وی همکاری کنند و در حمله به ایران صدام را حمایت کنند. گرچه برخی کشورهای جنوب خلیج‌فارس مثل کشور عمان از ابتدا مخالف این جنگ بودند یا کویت تحت فشار، ارعاب و تهدید به اشغال خاک این کشور، وادار به حمایت از صدام شدند، اما در راس آنها عربستان سعودی مشوق حمله صدام در حمله به ایران بود و همچنان که می‌بینیم علنا امروز نیز عربستان سعودی با ایران اعلان جنگ کرده است. در کل باید گفت که ایران در همجواری با کشورهای همسایه روابط قابل قبولی دارد اما ایده‌آل نیست. رابطه ما با پاکستان، با کشورهای آسیای میانه مخصوصا ترکمنستان خوب است و با ترکیه نیز روابط نسبتا خوبی داریم منتها اختلافی که با ترکیه داریم بحث پرونده سوریه است که ترکیه امروز علنا به خاک سوریه تجاوز کرده و از ترویست‌های مسلح معروف به معارضین مسلح حمایت می‌کند. بنابراین به طور کل ما تلاش می‌کنیم و مایل هستیم روابط دوستانه و همکاری برای مقابله با تروریسم و توسعه کشور در زمینه‌های مختلف پزشکی، کشاورزی، فناوری هسته‌ای و امنیتی را داشته باشیم اما برخی کشورهای عربی مایل به نزدیک شدن به ما نیستند چون شمشیر آمریکا روی گردن آنهاست و جرات نمی‌کنند روابط خود را با ما بهبود ببخشند. ولی کشورهایی مثل سوریه و لبنان که همجوار ایران نیستند با ما روابط استراتژیک دارند و مقاومت اسلامی حزب‌ا... با رژیم صهیونیستی در حال جنگ است تا این رژیم پیشروی نکند و به مرزهای ایران نرسد. ایران هم اکنون با کشور عراق رابطه خیلی خوبی دارد و در رابطه با مبارزه با تروریسم به مردم عراق و ارتش عراق و حشدالشعبی کمک‌های بسیاری کرده است. چون اگر کمک‌های ایران نبود همچنان که مسئولین عراقی می‌گویند بعید نبود که داعش الان بر پایتخت عراق یعنی بغداد حکومت کند. بعد از امضای قرارداد هسته‌ای رابطه ما با کشورهای همجوار تا کشورهای اروپایی بهتر شد و موضعگیری‌های آنها با ما محترمانه‌تر و برابرتر شد.

قرابت‌های اقتصادی و فرهنگی چقدر می‌تواند در همگرایی همسایگان مخصوصا کشور‌های غرب آسیا تاثیر بگذارد؟

خیلی موثر است منتها ببینید هر همکاری در هر سطحی نیاز به اراده سیاسی دارد. درست است که بین ملت‌ها ارتباطات طبیعی، چه دولت‌ها با هم خوب باشند چه بد وجود دارد، اما این دولت‌ها و حکام هستند که بعضی‌وقت‌ها با موضعگیری‌ها، محاسبات اشتباه و اقدامات خصمانه باعث می‌شوند که بین ملت‌ها تیرگی و بعضی وقت‌ها جنگ و نزاع ایجاد شود. اگر اراده سیاسی میان حکام مخصوصا با کشورهای آسیای میانه که فرهنگ ما با یکدیگر نزدیک است وجود داشته باشد و بتوانیم با توجه به اشتراکاتی چون مسلمان بودن ملت‌ها، حساسیت‌های سنی - شیعه را کنار بگذاریم قطعا می‌توانیم روابط متناسبی داشته باشیم. کشورهای آسیای میانه که چند سالی است از زیریوغ اتحاد جماهیر شوروی خارج شدند سلطه و تسلط آمریکا و امر و نهی این کشور بر حکومت‌هایشان خیلی کم است و هیمنه و اشرافی که آمریکا بر کشورهای عربی بخصوص کشورهای جنوب خلیج فارس دارد در کشورهای آسیای میانه وجود ندارد، ما با روس‌ها، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ارمنستان رابطه خیلی خوبی داریم و حتی با پاکستان با وجود این‌که پایگاه آمریکاست روابط خوبی داریم لذا احساس می‌کنم باید تعادلی در همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی و آمد‌و شد‌ها و توریسم باشد و تنها رویکرد کشور را به سمت کشورهای عربی و اروپایی نچرخانیم چون کشورهای زیادی اطراف ما هستند که شاید از آنها غفلت کرده باشیم و این در حالی است که ظرفیت‌های خیلی خوب سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، فناوری و انتقال تجربیات ایران می‌تواند به آنها کمک کند.

آیا سیاست خارجی کشور توانسته اهداف مشخص شده بر روابط همسایگی را محقق کند؟

بهبود روابط فقط متوجه وزارت خارجه ایران نیست گرچه ایده‌آل هم نبوده است. ولیکن بهبود روابط بین ایران و هر کشور دیگر یکطرفه نیست و باید دوطرفه باشد. طرف مقابل هم باید مایل باشد و اراده تعامل داشته باشد که وقتی ما دست دراز می‌کنیم پاسخ مثبت بدهد. سیاست خارجی کشور در برخی جاها موفق بوده، در بعضی زمینه‌ها نیز ناکام مانده و در برخی دیگر واقعا اهمال درموردش شده است. مثلا ما چقدر با کشورهای آفریقایی و چقدر با کشورهای شبه‌قاره ارتباط داریم. ایران خیلی از تخم‌مرغ‌ها را در سبد کشورهای اروپایی گذاشته است در حالی که کشورهای اروپایی، نه ما را دوست دارند و نه صادقانه با ما برخورد می‌کنند که نمونه‌اش بحث هسته‌ای است، مگر کشورهای 1+5 متعهد نشدند که تعهدات خود را همانطور که ما آن را اجرا کردیم صورت دهند، اما شاهدیم چون با آمریکا همسو هستند این تعهدات را اجرایی نمی‌کنند. ما نباید خیلی به اینها اعتماد می‌کردیم. ما باید به کشور‌های آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی که بستر بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری هستند فکر می‌کردیم لذا باید به دنبال فرصت‌های جایگزین باشیم.