بازی آمریکایی ـ اروپایی با تحریم

سناریوی اول ترامپ و مجموعه‌ای از ایران‌ستیزان شامل لابی‌های اسرائیل و عربستان سعودی و محافظه‌کاران تندرو یا نومحافظه‌کاران در دل حزب جمهوریخواهان بود که از نظر آنها برجام بدترین قرارداد تاریخ است و باید آن را پاره کرد. آنها از این طریق می‌خواستند به سیاست‌های ایران‌هراسانه یا ایران‌ستیزانه خود دامن بزنند.

رویکرد دوم متعادل‌تر است و عمدتا در میان برخی از اعضای سنا و کنگره و مجلس نمایندگان آمریکا وجود دارد. این دسته بر این اعتقاد هستند که باید قرارداد برجام را حفظ کرد ولی این قرارداد نقاط ضعفی دارد که به نفع آمریکا و متحدان آمریکا در منطقه نیست. براساس دیدگاه این گروه باید توافق بازسازی و سعی شود که ایران را پای میز مذاکره کشاند و بر جمهوری اسلامی ایران فشار آورد تا امتیازات بیشتری را بدهد. این امتیازگیری می‌تواند در قالب برجام 2 یا قراردادهای دیگری که مکمل برجام باشد صورت گیرد.

رویکرد سوم بیشتر در محافل دانشگاهی وجود دارد و البته در میان اعضای دولت آمریکا طرفدار ندارد. براساس دیدگاه سوم که عمدتا شامل کارشناسان و استادان دانشگاه است، مبتنی بر این اساس است که قرارداد برجام توافق خوبی است و به نفع ایران و آمریکا و تامین‌کننده منافع خاورمیانه است. بنابراین باید آمریکا همچنان به قرارداد برجام پایبند باشد. مهم‌ترین شخصیتی که از این رویکرد دفاع می‌کند استفان ام‌والت استاد برجسته روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد است. او در این زمینه چند یادداشت در مجله فارین پالیسی نوشته است. آخرین یادداشت او حوالی زمانی نگاشته شد که ترامپ بنا داشت عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام کند. این سه نوع نگاه، رویکردهای اصلی در ایالات متحده آمریکا پیرامون برجام بود. این روند ادامه داشت تا این‌که سه ماه پیش ترامپ عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام کرد. با این تصمیم به نظر می‌رسید که رویکرد اول بیش از دو رویکرد دیگر مورد توجه مقامات کاخ سفید قرار گرفته است، اما با این وصف اعلام این عدم پایبندی باعث چالشی برای مقامات کاخ سفید شد.

چالش اصلی این بود که اولا نمی‌دانند که ایران در صورت اعلام لغو یا پاره شدن برجام چه واکنشی نشان خواهد داد و از این رو نگران این مساله هستند. دوم این‌که عدم همراهی جامعه بین‌الملل بویژه دیگر قدرت‌های امضاکننده این قرارداد و مهم‌تر از همه سازمان ملل متحد بود که به نوعی به انزوای آمریکا در عرصه جهانی منجر خواهد شد. مساله سوم که موجب نگرانی آمریکا شد بحث عدم اعتبار ایالات متحده آمریکا برای ورود به مساله مشابه برجام است که در حقیقت این مساله یکی از چالش‌های مهم آمریکایی‌هاست. مهم‌ترین آن بحران شبه‌جزیره کره است و خیلی از مقامات آمریکایی به این قضیه اشاره کردند که اگر کاخ سفید برجام را پاره کند براساس چه مبنایی می‌خواهد با کره شمالی وارد مذاکره شود و از سوی دیگر قدرت‌هایی مثل روسیه و چین را چگونه می‌توان مجاب کرد که در کنار کره شمالی یا آمریکا پای میز مذاکره بنشینند. این سه مساله نگرانی‌هایی را برای مقامات آمریکایی ایجاد کرد، از این رو به این مساله فکر می‌کنند که بحث پاره کردن توافق برجام را متوقف کنند. از سوی دیگر دولت ترامپ نمی‌خواهد تاوان خروج از برجام را در آمریکا و سطوح بین‌الملل به‌تنهایی تقبل کند. از این رو توپ را به زمین کنگره انداخت. اعضای کنگره هم با لابی‌های مقامات اروپایی و سه نگرانی پیش‌گفته، در سه ماه فرصتی که در اختیار داشتند هیچ واکنشی را به این موضوع نشان ندادند. بنابراین توپ دوباره به زمین ترامپ و همفکرانش برگشته است. یک طیفی از مخالفان سرسخت برجام لابی‌های اسرائیلی و رژیم صهیونیستی بودند که از اعلام عدم پایبندی ایران به برجام از سوی ترامپ بسیار ذوق‌زده شدند. بعدها بسیاری از مقامات اسرائیلی به این مساله اذغان کردند که خروج از برجام به دلیل ناآگاهی از واکنش ایران و انزوای رژیم صهیونیستی به ضرر اسرائیل است. بنابراین درصدد تدوین سناریوی جدیدی برآمدند تا از راه‌های مختلف به ایران فشار بیاورند و جمهوری اسلامی ایران را به سمت اتخاذ سیاست‌ها و رفتارهای غیردیپلماتیک وادار کنند.

یکی از موضوعات بحث آزمایش‌های موشکی و معرفی ایران به عنوان دولت و حکومت بی‌ثبات‌کننده امنیت منطقه‌ای بود. آنها سعی در ارائه این موضوع داشتند که ایران از برخی از دولت‌ها و گروه‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه حمایت می‌کند. شوی تبلیغاتی نیکی هیلی نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل و معرفی ایران به عنوان کشوری که به گروه‌های مخالف عربستان سلاح می‌فرستد، در همین راستا صورت گرفت. این فشارها با این هدف صورت می‌گیرد که به‌واسطه اعمال فشارها و تحریم‌های جدید، ایران چنین مواردی را ناقض برجام اعلام کرده و عنوان کند که از برجام خارج خواهد شد، اما سیاست خردمندانه ایران تاکنون آمریکایی‌ها را از اجرایی کردن این سناریو ناامید کرده است. براساس چشم‌اندازی که در شرایط کنونی می‌توان در نظر گرفت و بر مبنای گمانه‌زنی‌های رسانه‌های آمریکایی ترامپ 120 روز دیگر بحث تعلیق تحریم‌ها را تمدید خواهد کرد. این بخش از تعلیق تحریم‌ها شامل منابع مالی و نفتی است، اما در کنار این مساله برای فشار آوردن به ایران و وادار کردن جمهوری اسلامی ایران به خارج شدن از برجام، سیاست دوگانه‌ای را در پیش گرفتند. به این معنا که از یک سو تعلیق تحریم‌ها تمدید خواهد شد و از سوی دیگر تحریم‌هایی را به دو بهانه عمده اعمال خواهد کرد.

بهانه اول مساله حقوق بشر است بویژه با توجه به بروز اغتشاشات اخیر در ایران، آمریکا در پی اعمال فشارها و تنگناهایی علیه کشورمان است. بهانه دوم هم اخیرا در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا شکل گرفت. در این جلسه از معاون خاورمیانه وزارت امور خارجه آمریکا برای سخنرانی پیرامون تشریح سیاست‌های آمریکا در سوریه بعد از داعش دعوت شد. او در این جلسه به نگرانی‌های شدید آمریکا در این زمینه اشاره و عنوان کرد که باید تحریم‌های شدیدی علیه ایران در این باره اتخاذ شود تا مجبور به خروج از سوریه شود. بنابراین هدف آنها از سیاست دوگانه و اعمال فشار علیه ایران، وادار کردن کشورمان به خروج از برجام است. در این زمینه هم باید به این نکته هم اشاره کرد که گرچه دو جلسه برجامی با حضور آقای ظریف وزیر امور خارجه ایران با مقامات اروپایی و خانم موگرینی برگزار شد و به هر حال اروپاییان از توافق برجام همچنان حمایت می‌کنند، اما ایران نباید در این ماجرا بازی بخورد. زیرا تحریم‌های حقوق بشری و اعتراض به حضور ایران در سوریه مورد استقبال اروپایی‌ها هم خواهد بود. بنابراین ما از این ناحیه متضرر خواهیم شد. چون اعمال تحریم‌های جدید و توافق اروپایی‌ها با آن، همان کارکرد تحریم‌های ایران قبل از برجام را در پی خواهد داشت

.دکتر جواد علی‌پور/ استاد دانشگاه در رشته مطالعات آمریکا