خاکریز خیانت

این اتفاق شتاب‌زده خود بیانگر درهم تنیدگی‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ و فاصله کردها با عملی شدن آرمان تشکیل کشور مستقل بود. این دستپاچگی رهبران کرد ناشی از عدم درک واقعیت‌های جغرافیایی و نابالغ بودن کردستان برای تفکیک سرزمینی بود که واکنش بسیار سریع و تند دولت مرکزی عراق به همرایی ایران و ترکیه بر ناکامی هر چه سریع این رویداد ژئوپلیتیکی رسمیت بخشید.

واکنش تهران و آنکارا و بغداد که دست به ائتلاف ژئواستراتژیک زدند، بیانگر خواسته‌ها و منافع عمیق کشورهای تأثیرگذار و تأثیرپذیر از استقلال کردستان بود که همه‌پرسی صورت گرفته را شدیدا مغایر با امنیت ملی خود می‌دیدند. لذا در تحلیل پیش رو سعی شده آثار و تبعات سیاسی و ژئوپلیتیکی این اتفاق خاص در جوار مرزهای سیاسی ـ امنیتی ایران و در ارتباط با دلایل همه پرسی برای کردستان مستقل در شمال کشور عراق و عمده‌ترین مباحث مرتبط چالش‌های استقلال آن برای ایران مورد بررسی قرار ‌گیرد.

اول آن‌که بر هم خوردن سیستم جغرافیایی ـ سیاسی عراق که بر مبنای قانون اساسی این کشور فدرال تعریف شده است، مقدمه‌ای برای تجزیه سرزمینی به شمار می‌آید که می‌تواند خیلی سریع دیگر کشورهای همسایه را در بر گرفته و زمینه ساز تجزیه ژئوپلیتیکی در غرب آسیا شود.

دوم این‌که استقلال اقلیم با توجه به ماهیت آن، زمینه را برای نفوذ بازیگران ناسازگار با محیط ژئوپلیتیکی مهیا می‌کند، لیکن ساختار قدرت در کردستان باعث شده است که کنش‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی این بخش از عراق در سطح منطقه‌ای و جهانی از آزادی عمل بسیار گسترده‌ای برخوردار باشند که در صورت تشکیل کردستان مستقل، تغییر ماهوی بر حیات اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی کردها ایجاد نخواهد کرد. ضمن این‌که بخش‌هایی از ساختار قدرتی عراق کنونی همچون ریاست‌جمهوری و برخی وزارتخانه‌های کلیدی در اختیار کردهاست که استقلال کردستان به معنای محروم‌شدن کردها از آن خواهد بود؛ نقش قدرت‌های جهانی در استقلال کشورهای کوچک‌تر مهم است؛ لیکن استقلال کردستان و دستیابی به آرمان کردی از مسیر تهران، آنکارا و بغداد می‌گذرد نه واشنگتن. این یک واقعیت ژئوپلیتیک است که کردها را با تمام فراز و نشیب‌ها و چالش‌های مداوم بر آن داشته تا روابط نسبتاً مناسبی را این کشورها در پیش گیرند.

چنانچه مسیر استقلال‌خواهی کردهای عراق تداوم یابد، این سه سیستم سیاسی را درباره کردها متحد خواهد کرد. این واقعیت ژئوپلیتیک در واکنش کشورهای مزبور به همه‌پرسی اخیر به‌صورت عریان خود را نشان داد؛ وضعیت ژئوپلیتیکی ناپایدار جنوب غرب آسیا و عراق نشان‌دهنده شکاف قدرتی است که می‌تواند آرمان کردی را عملی سازد. لیکن این وضعیت در ارتباط با دو کشور ایران و ترکیه متفاوت است. هر دو کشور در اوج قدرت منطقه‌ای هستند. ایران ققنوس‌وار در حال ایفای نقش منطقه‌ای خود است؛ به‌گونه‌ای که قدرت‌های جهانی نیز نتوانسته‌اند این برخاستن ایران را محدود کنند. از سوی دیگر ترکیه جایگاه اقتصادی و سیاسی بی‌بدیلی در منطقه و جهان دارد که هر تلاشی از سوی کردها را بی‌اثر می‌نماید. زندان جغرافیایی کردستان عراق واقعیت دیگری است که شکل‌گیری کردستان مستقل را در حال حاضر با چالش مواجه می‌سازد. کردستان عراق نمی‌تواند سوِئیس خاورمیانه شود. نه حکومت‌های منطقه با چنین واقعیتی سازگاری خواهند داشت و نه ظرفیت‌های خود کردها در عراق چنین فرصتی را در حال حاضر برای آنها فراهم می‌کند. واکنش‌های منطقه‌ای بیانگر این واقعیت است که تمام کشورهای منطقه و جهان بجز اسرائیل مخالف این رفراندوم هستند و این موضوعی بود که مقامات اقلیم دیر به آن پی بردند.

دکتر کیومرث یزدان‌پناه - استاد ژئوپلیتیک دانشگاه تهران