سفر روحانی به مسکو گامی محکم در تقویت محور شرقی / تل آویو بازنده روابط ایران و روسیه است

به گزارش جام جم آنلاین؛ سفر رییس جمهور کشورمان به روسیه و دیدار وی با مقامات کرملین در حالی صورت گرفت که، شاید بتوان نشست های ادواری آستانه قزاقستان در ماه های گذشته پیرامون حل بحران منطقه خاصه سوریه را نقطه عطفی در مناسبات طرفین بشمار آورد.

دو قدرت منطقه در این اجلاس که با حضور مقامات ترکیه برگزار شد، موفق شدند بر همکاری دفاعی - سیاسی خویش افزوده و دست کم گوی پیشتازی را از کشورهای غربی در تأثیر گداری بر معادلات بین المللی و نقطه استراتژیک خاورمیانه بربایند.

اما در ارتباط با سفر دو روزه حسن روحانی به مسکو خبرنگار سیاسی جام جم آنلاین گفتگویی با «سید رضا میر طاهر» کارشناس مسایل استراتژیک و تحلیلگر روسیه صورت داد که در ادامه توجه مخاطبان گرامی جام جم و علاقه مندان به حوزه سیاست خارجی را به این پرسش و پاسخ جلب می نماییم.

بعنوان اولین پرسش از منظر جنابعالی، سفر اخیر رییس جمهور به روسیه با چه اهداف و رویکردهایی صورت گرفت؟

این سفر با هدف ارتقاء و گسترش روابط فی مابین انجام شد. تغییرات شگرف و محسوس دیدگاه های فدراسیون روسیه در تعامل و نزدیکی با مواضع جمهوری اسلامی بر اهمیت حضور روحانی در مسکو می افزاید.

در همین ارتباط متذکر می شوم، منشاء تحولات ساختاری مناسبات ایران و روسیه در انتشار دکترین جدید بدست پوتین بوده که این دکترین در حوزه تعاملات سیاست خارجی، بر گسترش روابط با ایران و اجرای تعهدات برجام پایه گذاری شده است.

گذشته از این، می توان به دیگر جنبه های سفر مهم روحانی به مسکو اشاره کرد که همانا گفت و گو و تبادل نظر پیرامون بحران سوریه بود. در شرایطی که دخالت نظامی آمریکا در روزهای اخیر در شمال و شمال شرق سوریه بشدت ملموس است و احتمال اثر گذاری طرح های غربی ، عربی در آینده این کشور بیش از قبل حس می شود، مسلما اینگونه تماسها برای هماهنگی مواضع دو طرف لازم و حیاتی برآرود می شود.

حال این پرسش به ذهن می رسد چگونه شد که در سالهای گذشته تعارض های ایران و روسیه در نظام بین الملل به پایین ترین سطح رسیده و جای خود را به ارتقاء مناسبات و تعمیق منافع استراتژیک دو جبهه داده است؟

با نگاهی به تحولات منطقه ای و جهانی به این نتیجه می رسیم؛ افزایش بی سابقه تنش میان روسیه و غرب بویژه ایالات متحده وهمچنین رویارویی مسکو با ائتلاف نظامی ناتو در شرق اروپا، دولتمردان کرملین را بیش از گذشته بر واقعیت ماهوی جمهوری اسلامی ایران بعنوان یک قدرت منطقه ای آگاه نمود.

اما از دیگر نقاط مهم ریل گذاری در مسیر تهران، مسکو باید به بحران خاورمیانه و تقابل منافع غرب و روسیه بر سر مسئله سوریه اشاره داشت.

در واقع جنگ ویرانگر در سوریه و حضور نامشروع گروه های تروریستی در نزدیکی مرزهای دو کشور، چارچوب نوینی در روابط ایران و روسیه بوجود آورد. از این رو برای اولین بار طرفین سطح قابل ملاحظه ای از همکاریهای استراتژیک در راستای منافع مشترک را سامان بخشیدند.

بنابراین نظر به آنچه که عنوان کردیم و مد نظر سوال شماست، روسها تا اندازه زیادی نگاه ابزاری نسبت به ایران را کنار گذاشته و در مقطع حساس کنونی جمهوری اسلامی را به مثابه یک متحد قدرتمند و متوازن کننده قوا در منطقه بدرستی شناسایی می کنند.

افزون بر این، مخاطرات پیش روی دمشق و پشتیبانی همه جانبه محور غربی، عربی، عبری از قاطبه تروریستهای حاضر در منطقه باعث شد تا جمهوری اسلامی با استدلال روسیه را به دخالت نظامی در جنگ با تروریسم در میدان سوریه مجاب کند که خود این مسئله یک تحول مثبت در چندین دهه روابط پر فراز و نشیب دو همسایه تلقی می گردد.

اگر بخواهیم خارج از مناسبات دفاعی و قراردادهای نظامی مناسبات ایران و روسیه را بررسی کنیم، بنظر می رسد طی چند سال اخیر سایر ابعاد دیپلماتیک همچون حوزه اقتصادی و تجاری از دید دو طرف مغفول مانده در حالی که ظرفیت دو همسایه بیش از اینهاست، چه ارزیابی می توان از این موضوع داشت؟

بله این حرف درستی است. البته ضرورت دارد به موانع پیش روی گسترش مبادلات تجاری آنها هم بپردازیم. چالش هایی همچون قوانین دست وپا گیر اداری – گمرکی، نبود زیر ساخت لازم در بخش ایرانی توسعه صادرات به روسیه، عدم شناخت بازارهای روس، وسعت سرزمینی این کشور و نبود یک رویه مدون وشفاف در مبادلات بانکی دو کشور؛ عملا روی ظرفیتهای بالای ایران و روسیه در بخش اقتصادی سایه افکنده است.

گفتنی است آنچه بر اهمیت سفر دو روزه روحانی به روسیه می افزاید، امضای 14 یادداشت تفاهم است که علاوه بر خریدهای تسلیحاتی روی قراردادهای تجاری و اقتصادی متمرکز می شود. پیرو پاسخ به پرسش شما اضافه می کنم؛ در حال حاضر حجم مبادلات ایران و روسیه بیش از 5/2میلیارد دلار است که دو دولت یک افق 10 میلیارد دلاری در سال را برای تقویت روابط تجاری خود متصور هستند، لیکن یکی از چشم اندازهای این سفر در چنین مقوله ای تعریف می شود.

نگاهی هم به موضوع توافق هسته ای بعنوان مسئله مهم دو کشور داشته باشیم. در شرایطی که ایالات متحده به دفعات در حال نقض برجام است، شما بعنوان کارشناس روسیه موضع این کشور در قامت یکی از اعضای 1+5 نسبت به پایبندی برجام را به چه شکل مورد تحلیل قرار می دهید؟

بله، روسیه و اتحادیه اروپا تحت هدایت خانم موگرینی در تقابل با نقض برجام واشنگتن همسو بوده، لیکن بهتر است ایران بجای رویارویی مستقیم با آمریکا از این ظرفیت استفاده کرده و توپ را در زمین کشورهای 1+5 قرار دهد.

در مجموع تصور بنده این است که روسیه مطابق آنچه که در دکترین سیاست خارجی خود هم نسبت بدان تأکید داشته، بعنوان مدافع سرسخت توافق هسته ای برجام بشمار می آید.

بهتر است، قدری بیشتر روابط ایران و روسیه را در فضای فرامنطقه ای و در چارچوب نظام بین الملل بررسی کنیم. یک تحلیلی داریم که می گوید با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و نزدیکی وی به کرملین، این احتمال وجود دارد روسیه در روابط با ایران تجدید نظر کرده و در جهت تأمین منافع خود با ترامپ همنشین شود؛ این فرضیه تا چه سطحی در سیاست خارجی قابل بحث است؟

برغم امیدهایی که در زمینه بهبود روابط آمریکا و روسیه وجود دارد، تحولات اخیر نشان داد همچنان موانع ساختاری و به نوعی مقاومت Establishment در سسیتم سیاسی ایالات متحده پیش روی روابط خارجی طرفین وجود دارد. پس باید بگوییم، با رویکرد مذکور در سیاست خارجی کاخ سفید، مسیر مسکو- واشنگتن همچنان ناهموار تصور می شود.

اما نکته مهمتری که در این میان حایز اهمیت است، چالش های پیش ترامپ در برقراری ارتباط با مقامات کرملین است. در حال حاضر دولت ترامپ بشدت متهم به زمینه سازی برای دخالت یک دولت خارجی در نتایج انتخابات آمریکا شده و این فرضیه با کناره گیری مایکل فیلین مشاور امنیتی کاخ سفید به جرم ایجاد رابطه پنهانی با سفارت روسیه تقویت یافته و احتمالا دامن سایر افراد موجود در کابینه ترامپ را خواهد گرفت.

جدای از این در رویه سیاسی کاخ سفید هیچ نشانه ای دال بر رویکرد آشتی جویانه نسبت به روسیه مشاهد نمی شود. لیکن همچنان نگاه واشنگتن دایر بر تشدید فشار و افزایش دامنه تحریمها علیه مسکو تلقی می گردد.

شاید مهمترین مصداقی هم که بتوانیم در رد ادعای نزدیکی آمریکا و روسیه بیاوریم، هشدار ترامپ به روسیه بر بازگرداندن جزیره کریمه به اوکراین باشد. از طرفی شاهدیم تحریمهای تازه ای از سوی آمریکا علیه روسیه اعلام شده، در نتیجه در چنین شرایطی چشم انداز مطلوبی از آینده روابط دو قدرت جهانی نمی توان متصور بود.

اما در رابطه با تأثیر نقش ترامپ در مورد روابط تهران – مسکو آنچه مسلم است، فرضیه ای که ایران را دست مایه روابط آمریکا و روسیه قرار دهد حداقل در چنین وضعیتی که اشاره کردیم، بسیار دور از ذهن بوده و گذشته از آن روسها اکنون جایگاه ویژه ای برای جمهوری اسلامی در جامعه بین الملل قایل هستند و دست کم مادامی که پوتین روی کار است چنین رویکردی تداوم خواهد داشت.

بازگردیم به خاورمیانه، در سفری که اخیرا نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی به روسیه داشت، تلاش کرد مسکو را بر عدم حمایت از ایران تشویق کند. این در حالی است که نیروهای مسلح ما به تازگی سامانه موشکی اس 300 روسی را در کشور مورد آزمایش قرار داد. از طرفی ظریف، وزیر خارجه کشورمان در حاشیه سفر دو روزه دولت به مسکو بر در اختیار قرار دادن پایگاه نظامی به روسیه به منظور حمله به گروه های تروریستی تأکید کرده است. با چنین تحولاتی اتمسفر سیاسی تل آویو – مسکو به چه گونه ای در بوته سیاست خارجی قرار می گیرد؟

ببینید، خواست رژیم صهیونیستی همواره تضعیف مواضع ایران و روسیه بوده و هست. اما با تکیه بر شواهد متقن، مسکو به هیچ روی حاضر نیست روابط خود را با تهران کم رنگ کند. با نگاهی به مواضع پوتین در قبال ایران متوجه می شویم، کرملین هیچگاه منافع دوطرف را فدای تعمیق رابطه با تل آویو نخواهد نمود چرا گسترش روابط خارجی با رژیم اشغالگر قدس هیچ منفعتی برای روسیه ندارد.

در همین ارتباط فراموش نکنیم، اسراییل متحد استراتژیک ایالات متحده در منطقه بوده و سیاستهای نتانیاهو با هژمونی توسعه طلبانه آمریکا همطراز است که طبیعتا این خط مشی با منافع وخواست روسها به شدت در تعارض است. پس نتیجه می گیریم؛ برغم تلاش صهیونیستها برای تضعیف روابط ایران و روسیه، کرملین به سادگی از ارتقاء مناسبات خود با جمهوری اسلامی دست بر نخواهد داشت.

و به عنوان آخرین سئوال، یکی از همکاریهای دو کشور همسایه ایران و روسیه دایر بر تفاهمات بخش انرژی و خاصه انرژی هسته ای است. با توجه به توافق حاصله در برجام رویکرد مقامات روس در این حوزه و در تعامل با جمهوری اسلامی را به چه نحو تجزیه و تحلیل می کنید؟

خوب البته دو کشور در سالیان اخیر در راه اندازی و توسعه فناوری هسته ای کشور، همکاریهای دو جانبه مطلوبی داشته اند که این همکاریها پس از مذاکرات برجام افزایش هم یافته است. خرید آب سنگین ایران، ترانسفر اورانیوم غنی شده از کشورمان و در گام بعد قرارداد ساخت نیروگاه های جدید هسته ای از جمله این همکاریها محسوب می شود.

ضمن اینکه در چارچوب توافق برجام، روسیه به عنوان یکی از اعضای مطرح گروه 1+5 در مذاکرات هسته ای متعهد به همکاریهای هسته ای در بخش توسعه فیزیکی و R&D همچون سایر کشورهای تیم مذاکره کننده است. بنابراین در چنین شرایطی آینده روابط دو کشور هم در حوزه هسته ای و هم در عرصه منطقه ای برخلاف خواست غربیها و برخی دول منطقه روبه گسترش می گراید.

محمدرضا شجاعیان – سیاسی جام جم آنلاین