ما به‌دنبال حفظ هویت زبان هستیم

این تصمیم فرهنگستان زبان وادب فارسی در آستانه شروع سال تحصیلی و البته تلاش‌های دائمی این مجموعه برای برابرسازی واژه‌های بیگانه را با دکتر حسن ذوالفقاری، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان در میان گذاشته‌ایم؛ مردی که می‌گوید هدف از این واژه‌سازی‌ها حفظ زبان فارسی و هویت ایرانی است.

چه لزومی دارد ما دائم واژه‌بسازیم و آیا اصلا لازم است برای همه واژه‌های بیگانه معادل‌سازی کنیم؟

نه الزاما نباید اینچنین شود و فرهنگستان نیز همیشه بر این نکته تاکید کرده است. این موضوع را فهرست واژگان مصوب فرهنگستان نیز تایید می‌کند و نشان می‌دهد فرهنگستان بسیاری از واژه‌هایی را که در جامعه کاربرد دارد پذیرفته است. همچنان که امروزه بسیاری از واژه‌هایی که امروزاز زبان‌های مختلف در زبان ما وارد شده مورد استفاده ما نیز هست مثل تلفن، رادیو و تلویزیون.

چرا فرهنگستان این اواخرسعی کرده در واژه‌های علمی تا این حد دست ببرد؟

فرهنگستان نه فقط در حوزه‌های علمی، بلکه در حوزه‌های عمومی نیز وارد می‌شود. این علت دارد، چون ما امروز به واسطه گسترش فناوری‌های نوین و سبک زندگی جدید با سیلی از واژه‌های علمی مواجه هستیم و نیاز است معادل این واژه‌ها ساخته شود و مورد استفاده قرار گیرد.

اگر این واژه‌ها معادل‌سازی نشوند چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا نتیجه آن‌قدر بد است که باید نگران باشیم؟

صددرصد باید نگران باشیم چون زبان بجز مسائل صرفی و نحوی واژگانی دارد که درونمایه و ظرف زبان هستند و اگر قرار باشد در نیم بیشتر این ظرف واژه‌های بیگانه ریخته شود آیا تصور می‌رود در آینده کسانی که می‌خواهند فارسی صحبت کنند تصور درستی از زبان فارسی داشته باشند؟

به عبارت دیگر وقتی واژه‌های یک زبان تغییر می‌کند هویت و ماهیت آن هم تغییر می‌کند و به همین دلایل از هزار سال پیش نهضت‌هایی برای پالایش زبان به راه افتاد. به طور مثال در شاهنامه تعداد بسیار کمی واژه بیگانه وجود دارد، چون فردوسی می‌خواهد به طور سمبلیک نشان دهد زبان فارسی زنده است یا مثلا دانشمندانی مثل ابن سینا داریم که از قرون چهار و پنج هجری در رساله‌های علمی‌شان از روی عمد واژه‌های فارسی را استفاده می‌کنند. این کار را ابوریحان بیرونی نیز انجام داد و واژه‌های فارسی را در کتاب‌های خود جاانداخت و البته ناصرخسرو که برای بسیاری از واژه‌ها برابرسازی کرد.

این شخصیت‌ها این کار را انجام دادند چون احساس خطر می‌کردند و اگر این را نمی‌کردند چه‌بسا الان زبان فارسی با غنا و استواری فعلی وجود نداشت. پس حالا هم اگر این کار را انجام ندهیم در آینده دچار مشکل می‌شویم، پس جلوی سیل ورود واژه‌ها را از هر کجا که بگیریم و مانع تغییر ماهیت زبان شویم، دیر نشده است.

شما به شاهنامه اشاره کردید کتابی که در آن فردوسی بسیار زیبا و دلنشین واژه‌سازی می‌کند، اما خیلی از واژه‌هایی که در فرهنگستان تولید می‌شود باعث خنده مردم می‌شود یا جامعه جدی‌شان نمی‌گیرد. فکر نمی‌کنید نقصی در کار است؟

بخشی از واژه‌هایی که مردم به آنها می‌خندند ساخته کسانی است که بعمد و برای شوخی واژه‌سازی می‌کنند که البته ما هم به آنها می‌خندیم مثل درازآویز زینتی، اما از این واژه‌ها که بگذریم واقعیت این است وقتی یک واژه جدید ساخته می‌شود چون مردم با آن ناآشنا هستند پذیرش آن برایشان سخت است، اما کم کم برایشان عادی می‌شود. الان صدها واژه مصوب فرهنگستان برزبان‌ها افتاده و مردم خیلی راحت آن را به کار می‌برند مثل باشگاه که 50 سال پیش اگر مطرح می‌شد مردم به آن می‌خندیدند یا رایانه و یارانه که مردم کاملا با آنها مانوس شده‌اند. این را هم بگویم که خنده‌دار وقتی است به خودمان بیاییم و ببینیم با واژه‌هایی صحبت می‌کنیم که نه برآمده از فرهنگ ماست، نه معنی آنها را می‌فهمیم و نه هویت ملی‌مان را نشان می‌دهد.

نظرتان راجع به این واژه معادل چیست؛ فام تن به جای کروموزوم؟

این از آن واژه‌هایی است که فرهنگستان برای کتاب زیست‌شناسی کلاس دهم مصوب کرده و گروه واژه‌گزینی درس زیست‌شناسی باید درباره‌اش توضیح دهند، اما این را بگویم که برای ساخته شدن یک واژه از متخصصان همان علم استفاده می‌شود و برابرهای پیشنهادی زیادی برای یک واژه بیگانه مطرح می‌شود که پس از بحث و بررسی‌های کارشناسی، یکی از آنها مصوب می‌شود.

اما بسیاری از این واژه‌ها موردپسند مردم قرار نمی‌گیرد یا به گفتارشان وارد نمی‌شود.

بله، ولی با این حال کمترین فایده برابرسازی واژه‌ها این است که ما یک درک نسبی از اجزای تشکیل‌دهنده آن داریم نه مثل واژه‌های بیگانه که هیچ درکی از آنها نداریم.

فکر می‌کنید برخی واژه‌ها چرا مورد پسند مردم قرار نمی‌گیرند؟

به نظرم اینها یا ستیزآوایی دارند و تلفظ‌شان دشواراست یا طولانی و چندهجایی هستند یا با فرهنگ و آن حوزه علمی سازگاری ندارند.

شما از کدام واژه‌های مصوب فرهنگستان بیشتر در زندگی‌تان استفاده می‌کنید؟

وبگاه، برخط، یارانه، رایانه، پیامک و خیلی واژه‌های دیگر که حضور ذهن ندارم.