بی‌بی‌سی و فعالیتش در ایران

پایه‌های علمی دستگاههای سخن‌پراکنی رادیو تلویزیونی به بیش از یکصد سال قبل بازمی‌گردد. اما کاربرد آنها در جنگ جهانی اول و نیاز به سرعت در اطلا‌ع‌رسانی همگانی روشن شد. در دهه (1920م/1300 ش) مؤسسات بزرگ سخن‌پراکنی رادیویی بر اساس تجربه دوران جنگ شکل گرفتند.
در (1922م) با جمع شدن چند کارخانه تولید گیرنده‌های رادیو که بخشی از آنها دولتی یا در اختیار خاندان سلطنتی بود، یک شرکت (Company) رادیویی به وجود آمد که انحصار پخش برنامه‌های رادیویی در انگلستان را به دست گرفت. این شرکت در اول ژانویه 1927 به مؤسسه تبدیل و به بی‌بی‌سی معروف شد.

نخستین مدیر بی‌بی‌سی جان‌ریت (John Reith)، یک مهندس اسکاتلندی بود. وی نقشی اساسی در شکل‌گیری، سازمان‌دهی و موفقیت بی‌بی‌سی داشت. او با دقت در کارکرد رادیوی تجارتی امریکا و همچنین رادیوی نوپا، اما به شدت کنترل شده اتحاد شوروی، رادیویی را بنیاد کرد که هدف آن آموزش، اطلاع‌رسانی و سرگرمی مردم و خدمت به منافع امپراتوری انگلستان بود.
هزینه‌های بی‌بی‌سی در بدو تأسیس توسط دولت تأمین می‌شد اما رفته رفته درآمد حاصل از دریافت مالیات از خریداران گیرنده‌های رادیویی و تلویزیونی به ازای هر دستگاه یک تا سه لیره استرلینگ و تبلیغات، جایگزین حمایتهای دولتی گردید.
بی‌بی‌سی به طور رسمی یک سازمان دولتی نیست. اما همواره میان این مؤسسه و وزارت امور خارجه امور انگلستان و دستگاه امنیتی آن برای حفظ منافع امپراتوری، هماهنگیهایی وجود داشته است.

در دهه 1930م/ 1310 ش بی‌بی‌سی پخش برنامه به زبانهای غیر‌انگلیسی را آغاز کرد و در 1936 م/1315 ش پخش تلویزیونی نیز به پخش رادیویی افزوده شد. با آغاز جنگ جهانی دوم، پخش تلویزیونی آن به طور موقت متوقف و تکیه اساسی مؤسسه بر رادیو متمرکز شد.

پخش برنامه‌های بی‌بی‌سی به زبان فارسی در 3 مارس 1941/13 اسفند 1319 در اواخر سلطنت رضاشاه پهلوی آغاز شد. هدف آن مقابله با گسترش نفوذ آلمان هیتلری در ایران بود. در آن زمان رضاشاه به آلمان نزدیک شده بود و «رادیو برلین» برای ایران به زبان فارسی برنامه پخش می‌کرد. از آنجایی که متفقین (انگلستان، شوروی، فرانسه، امریکا و 22 کشور دیگر) در شرایط جنگی به راه‌آهن و جاده‌های ایران برای رسیدن به مرزهای جنوبی شوروی احتیاج داشتند، حضور آلمانیها در ایران برای‌شان ناخوشایند بود. ایران در جنگ اعلام بی‌طرفی کرده بود و مردم نیز از آن حمایت می‌کردند. بی‌بی‌سی با هدف تغییر این وضعیت به نفع متفقین وارد عمل شد.

بی‌بی‌سی که در آن روزها به نام رادیو لندن در میان مردم معروف بود با به کار گرفتن استادان برجسته زبان فارسی چون مجتبی مینوی، ابوالقاسم طاهری و مسعود فرزاد به عنوان گوینده و استفاده از یادداشتهای ارسال شده از سوی وابسته مطبوعاتی انگلستان در ایران، آن لمبتون، برنامه‌های خود را پخش می‌کرد. تلاش بی‌بی‌سی بدبین کردن ایرانیان به آلمانیها بود. اخباری که بی‌بی‌سی پخش می‌کرد شامل مواردی مانند ایران در اختیار شش هزار آلمانی است، آنها همه صنایع مهم کشور را در دست دارند، آلمانیها افراد بسیار خطرناکی هستند و... بود. تعداد واقعی آلمانیها در ایران حدود 1200 نفر بود و بیشتر هم کارشناسان صنعتی بودند. متفقین به دنبال اشغال ایران بودند و در آن دوران وسیله‌ای بهتر از اغراق در آلمان‌دوست جلوه دادن ایران برای اشغالش وجود نداشت.

بالاخره در شهریور 1320 انگلستان و شوروی ایران را از جنوب و شمال بدون روبه‌رو شدن با مقاومتی جدی، اشغال کردند و نقش بی‌بی‌سی در این میان کمتر از ارتش متفقین نبود. پس از جنگ جهانی از قدرت انگلستان دیگر چیزی نماند و کشور‌های زیر سلطه آن یک به یک به استقلال‌خواهی سیاسی و اقتصادی رو آوردند.

در اوایل دهه 1950م/ 1330 ش نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران به پیروزی رسید و انگلستان از سود کلان نفت ایران محروم شد. در آن روزها رادیو بی‌بی‌سی یک دهه بود که به خانه‌های ایرانیان راه یافته بود و با القای نزدیکی دولت دکتر محمد مصدق به حزب توده و کمونیستی نشان دادن نهضت ملی ایران، نقشی اساسی در موفقیت کودتای 28 مرداد 1332 ایفا کرد. پس از کودتا، امریکا قدرت تازه به دوران رسیده در عرصه جهانی جای انگلستان را در ایران گرفت. 25 سال بعد در سال 1357 ش، انگلستان به امید بازیافتن جایگاه خود، و نه برای حمایت از حرکت آزادیخواهانه مردم ایران وارد عرصه شد. بی‌بی‌سی در آن روزها رادیویی بود که با جدیت در اطلاع‌رسانی رویداد‌های ایران فعال بود. اغلب مردم ایران شبها، پس از یک روز مبارزه در خیابانها، در خانه‌هاشان پای این رادیو می‌نشستند تا از آخرین خبرها آگاه شوند. حکومت محمدرضا پهلوی بارها ناخشنودی خود را از پخش این برنامه‌ها از بی‌بی‌سی به سفیر انگلستان و دیگر مقامات انگلیسی ابراز می‌داشت، اما پاسخ آنها این بود که بی‌بی‌سی را دولت انگلستان اداره نمی‌کند و این مؤسسه مدیریتی مستقل دارد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی رویای انگلستان تحقق نیافت و حکومت و رهبری انقلابی ایران به آنان روی خوش نشان ندادند. اندکی بعد در سال 1359 ش جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آغاز شد و بی‌بی‌سی در کنار رادیو اسرائیل و صدای امریکا و دیگر رادیو‌های غربی به تبلیغات علیه ایران پرداخت.

در سالهای پس از انقلاب بی‌بی‌سی تلاش کرده است اخبار را به گونه‌‌ای در کنار هم بچیند و تحلیل کند که شنونده ایرانی را درباره ناتوانی جمهوری اسلامی در حل مشکلات خود قانع سازد.
بی‌بی‌سی با بهره از بهترین کارشناسان و برنامه‌سازان، همواره توانسته است در صدر برترین شبکه‌های رادیو تلویزیونی جهان قرار گیرد. بخش فارسی این شبکه دارای یکی از غنی‌ترین بایگانیهای صدا و موسیقی ایرانی به شمار می‌رود. ارائه برنامه‌هایی چون داستان انقلاب و نمایشگران (تاریخ نمایش ایران) و نظایر آنها گواه این مدعاست.

بی‌بی‌سی در دهه 1990 م/1370 ش با فراگیر شدن استفاده از فناوری ماهواره‌ها به برنامه‌های ماهواره‌ای سرویس جهانی بی‌بی‌سی و نیز پایگاه اینترنتی بی‌بی‌سی به زبانهای گوناگون مجهز شده است.

منبع: دایرة‌المعارف انقلاب اسلامی، سوره مهر، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج 1، ص 185 و 186