بیکاری، تهدیدکننده ترین آسیب اجتماعی در کشور

در ایران سیاست های کلان با برنامه پنج ساله توسعه تعیین می شود که در سال آینده پنجمین دوره آن به پایان می رسد و با این حال شماری از پژوهشگران حوزه اجتماعی مانند دکتر سید سعید حسینی، جامعه شناس و دبیر سومین همایش مددکاری اعتقاد دارند در برنامه های توسعه پیشین کمتر به حوزه اجتماعی و کنترل آسیب های اجتماعی توجه شده است.

این عضو هیات علمی می گوید یکی از راه ها برای جلب توجه بیشتر به مسایل اجتماعی در برنامه های توسعه، برگزاری همایش هایی همچون سومین همایش مددکاری کشور است که وضعیت رشد آسیب های اجتماعی مختلف را برای تنظیم کنندگان برنامه توسعه تشریح می کند و می تواند راهگشای تمرکز بیشتر آنها بر مسایل اجتماعی باشد.

شما در گفتگوهای پیشین مطبوعاتی تان اشاره کردید که محتوای سومین همایش مددکاری اجتماعی کشور می تواند پیش نویسی برای برنامه ششم توسعه باشد. در این کنفرانس بیشتر بر روی چه نوع مسایل اجتماعی متمرکز شده اید؟

در برنامه های توسعه اول تا پنجم، آنقدر که بر حوزه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی پرداخته شده، به حوزه اجتماعی توجه نشده است. این سهل انگاری باعث افزایش بیشتر آسیب های اجتماعی و حتی ظهور انواعی جدید از آنها شده است.

به همین علت من معقدم باید در سیاست های کلان کشور تجدید نظری صورت بگیرد چون زمانی که میزان یک رفتار ناهنجار افزایش پیدا می کند نمی توان آن را صرفا به مسایل فردی نسبت داد بلکه حتما چنین رفتاری ریشه اجتماعی و ساختاری دارد و بنابر این با اصلاح ساختارها می شود میزان بروز آن را کاهش داد.

با این رویکرد، ما از بهمن سال گذشته فعالیت ها را برای برگزاری سومین همایش مددکاری ایران آغاز کردیم و عنوانش را کنفرانس امور اجتماعی در برنامه ششم توسعه کشور انتخاب کردیم تا گامی در جهت شناساندن دغدغه های اجتماعی ایران از دید پژوهشگران این حوزه باشد.

برنامه های پنج ساله توسعه در کشور دو بخش است. یک بخش سیاست های کلی برنامه و بخش دیگر احکامی است که منجر به تحقق آن سیاست ها می شود. محورهای مورد مطالعه ما در این همایش نیز بر همین دو محور متمرکز است و در این راستا، کارگروه های مختلفی را تشکیل داده ایم از جمله کارگروه های سلامت اجتماعی، پیش گیری از وقوع جرم، مواد مخدر و روانگردان، توانبخشی امور اجتماعی زندانیان و خانواده های شان، خدمات اجتماعی در مدیریت شهری، نظم اجتماعی، خشونت اجتماعی، زنان و کودکان، سرمایه اجتماعی، تامین اجتماعی، امور اجتماعی جامعه ایثارگری، خانواده ، فضای مجازی و رسانه ، نشاط اجتماعی، رفاه اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سکونتگاه های غیر رسمی توانمند سازی اقتصادی، امنیت اجتماعی، امور اجتماعی در آموزش و پرورش، سالمندی و حمایت های اجتماعی در بلایای طبیعی.

ما در این همایش دو نو آوری داریم نخست آن که با تشکیل کارگروه های متنوع سعی کردیم همه حوزه های اجتماعی را پوشش بدهیم و دوم آن که از اعضای کمیته های تخصصی خواستیم هر کدام یک فعالیت پژوهشی در حوزه اجتماعی انجام بدهند و با شناسایی ساختار موجود، چالش های موجود در آن را با پیوست مستندات تعیین کنند و سپس برای حل شان سیاست ها و احکام پیشنهادی ارائه دهند.

به نظر می آید این بحثی که در امور اجتماعی مطرح کردید بسیار فراتر از تخصص مددکاری است. به نظرتان می شود همه این محورها را می شود در یک همایش مددکاری گنجاند؟

مددکاری زیر مجموعه ای از حوزه وسیع اجتماعی است اما عنوان همایش، متخصصان اجتماعی دیگر را هم گرد هم می آورد یعنی کارشناسانی از رشته های تخصصی دیگر نیز در این همایش شرکت می کنند و حتی اداره کارگروه ها به عهده آنان است. ما در کارگروه ها بیشتر از اعضایی استفاده کرده ایم که هم دانش تخصصی دارند، هم ساختار اجرایی جامعه را می شناسند و هم قادرند سیاستگذاری کنند.

به عنوان یک جامعه شناس فکر می کنید تهدید کننده ترین آسیب اجتماعی کشور چیست ؟

برخی آسیب ها زیر بنایی تر است و ممکن است منجر به شکل گیری آسیب های اجتماعی دیگر شود. اعتقاد من این است که بیکاری هم اکنون تهدیدکننده ترین آسیب محسوب می شود. اخیرا وزیرکشور نرخ بیکاری فعلی را 14 درصد اعلام کردند و گفتند اگر بخواهیم به مدل های اقتصادی دهه های قبل ادامه بدهیم در سال 1400 با حدود 11 میلیون نفر بیکار تحصیلکرده مواجه خواهیم شد.

ریشه این بیکاری در توزیع نابرابر ثروت است. وقتی ثروت در جامعه به درستی تقسیم نشود و فاصله فقیر و غنی خیلی زیاد می شود و کسانی که این سرمایه ها را در اختیار دارند به ارزش های اجتماعی و معنوی توجهی نکنند، سرمایه شان را در جهت منافع ملی به کار نمی گیرند و بنابر این اشتغال در جامعه ایجاد نمی شود.

پس باید یک تمهید زیربنایی برای توزیع در آمدها در جامعه وجود داشته باشد و ابزار توزیع عادلانه در آمدها، به گمان من، سیستم مالیاتی سالم و نظام تامین اجتماعی است. در هر جامعه ای توزیع ثروت با نقص این دو ناعادلانه می شود اما سیستم مالیاتی سالم ثروت را از اقشار غنی می گیرد و به اقشار فقیر می دهد و تامین اجتماعی نیز از اقشار آسیب پذیر در زمان بحران حمایت می کند تا به زیر خط فقر تبعید نشوند.

اغلب جامعه شناس ها می گویند رشد آسیب های اجتماعی مقوله ای گریز ناپذیر است و کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست اما آیا سرعت رشد آسیب های اجتماعی در ایران نیز مانند کشورهای توسعه یافته است؟

مسلما سرعت رشد آسیب های اجتماعی در ایران بیشتر است. علت این وضعیت هم خارجی است و هم داخلی. از جمله عوامل خارجی می توان به تلاش عوامل بیگانه برای تاثیرگذاری منفی بر فرهنگ وافزایش فشارهای بین المللی اشاره کرد اما در حوزه داخلی هم همیشه ‌گروه هایی در هر جامعه ای وجود دارند که منافع شان را دنبال می کنند و منافع خودشان را بر صلاح جامعه ترجیح می دهند این گروه ها برای کسب سود بیشتر ممکن است به فعالیت هایی دست بزنند که باعث افزایش آسیب های اجتماعی شود.

یکی از نقص هایی که در سال های اخیر در حوزه پژوهش پیش آمده،‌ این است که بسیاری از پژوهش ها و به تبع آن مقالات علمی حاصل از آنها اعتبار علمی ندارد و برخی دانشجویان که مقالات را می نویسند برای زودتر به نتیجه رسیدن ، داده سازی می کنند یا کار را به موسسات دیگر سفارش می دهند. به نظرتان تا چه حد می شود به مقالات علمی که در همایش هایی مانند همایش مددکاری اجتماعی ارائه می شوند اعتماد کرد ؟

این آسیب هم ناشی از سیاست های غلط علمی است. هم اکنون در فضای علمی کشور توجه به کمیت مقالات، نسبت به کیفیت آنها بیشتر است یعنی برای مثال مهم است که یک دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد حتما مقاله ای ارائه بدهد تا نمره کامل را از پایان نامه بگیرد اما گاه به این که کیفیت این مقاله تا چه حد مطلوب است توجهی نمی شود.

در بسیاری از محافل علمی آنقدر که شمار مقالات یک متخصص اهمیت دارد موضوع و محتوای آنها اهمیت ندارد. در این شرایط، ظهور آسیب هایی مانند داده سازی یا خرید و فروش مقالات علمی بعید نیست. چنین وضعیتی باعث می شود عده ای فوت و فن هایی یاد بگیرند که با فریب دادن جامعه علمی داده هایی تقلبی را به جای نتیجه پژوهش ارائه دهند یا اطلاعات نامطمئن را خرید و فروش کنند اما دقت کنید که تایید کردن یا نکردن یک مقاله تا حد زیادی بستگی به توانایی کارشناس هایی دارد که آن را از نظر علمی می سنجند و صحتش را بررسی می کنند.

به همین علت ما به جای تکیه صرف بر مقالاتی که به دست مان رسیده است ، به کارگروه های پژوهشی مقاله علمی سفارش داده ایم نیز همین وضعیت است چرا که دستکم از اخلاق گرایی علمی اعضای این کارگروه ها مطمئن هستیم و می دانیم که آنها برای تعداد مقالات بیشتر، دست به سند سازی نمی زنند .

حسن دیگر سفارش مقاله این است که مقالات ارسالی معمولا پراکنده است و چنین مقالاتی ما را به سیاست منسجمی نمی رساند در حالی که مقالات سفارشی بر موضوعاتی که از دیدگاه ما اهمیت بیشتری دارد متمرکز است.

چند متخصص در این همایش شرکت می کنند و چه تعداد مقاله به دبیر خانه همایش ارسال شده است و چه تعداد را به کارگروه ها سفارش داده اید ؟

حدود 170 نفر از نخبگان اجتماعی ایران که بیشترشان در حوزه سیاستگذاری هم نقشی دارند یا عضو هیات علمی هستند ، در همایش حضور دارند. بیش از 260 مقاله به دبیرخانه ارسال شده است که شمار زیادی از آنها را تایید کردیم و بیش از 200 مقاله نیز به کارگروه ها سفارش داده شده است.