بندهای باستانی درودزن، شاهکارهای مهندسی هخامنشیان

این کتاب مستندنگاری عملیات باستان شناسی و نجات بخشی یک سازه ی آبی 2500 ساله؛ همراه با یکصد و سی عکس از مراحل خاکبرداری، پیاده سازی، برش، جابه جایی و بازسازی آن در سال های 1345 تا 1357؛ توصیفی کامل و علمی از بند رامگرد؛ سازه های آبی برد بریده ی درودزن برد بریده شهرک، و یک گورستان ساسانی است.

فهرست مطالب این کتاب:

پیش گفتار مترجم

ضرورت تدوین این دفتر

ترجمه مقاله نیکول

کاوش های رهایی بخش در دره درودزن

فرستادگان دانشگاه پهلوی به دره درودزن

میدان ها- دشواری های و شیوه ها

میدان A- سنگ دختران

میدانB – بند ناصری

میدان C- فراز راه و پل

میدان D- تپه ی شهرک

میدان E- گورسنگی ساسانی

نتیجه

حاشیه نویسی های نویسنده ی مقاله

حاشیه نویسی های مترجم

ترجمه ی یادداشت نیکول

ترجمه ی مقاله تاریخی برگنر

گزارشی درباره ی اثار ناشناخته ی هخامنشی در جلگه ی تخت جمشید

یادداشت ناشر مقاله ی برگنر

حاشیه نویسی های مترجم

ترجمه ی بخشی از مقاله ی سامنر

سازه های آبیاری

ترجمه دو گزارش از کتاب بانو تیلیا

پیوست

ضرورت تدوین این دفتر:

سازه ی سنگ دختران که بخشی از یک سد هخامنشی در دره درودزن بوده، در ایران بی نظیر است و شاید در جهان هم مانند نداشته باشد. به عبارت دیگر، سازه ای سنگی به این دیرینگی با این همه جزئیات فنی و به این سلامت تاکنون در جهان یافت نشده است.

این سازه در جایی قرار داشته که ساختمان سد نوین درودزن در سال 1345 در آن جا آغاز شد. در آن سال گروهی به سرپرستی نیول آمریکایی مأمور مطالعات باستان شناسی آن شد. نتیجه این مطالعات نیز در نوع خود جالب توجه است. امروز پس از چهل و چند سال که از مطالعات باستان شناسی این سازه مهم تاریخی بیست و پنج سده ی پیش در دره درودزن می گذرد هنوز یک مستندسازی جامعه و کامل از آن صورت نگرفته و کمتر کسی از چون و چند آن خبر دارد.

چنین سندی نه در وزارت نیرو که باید نگهبان سازه های آبی تاریخی باشد، و نه در دانشگاه شیراز که با گروه نیکول قرارداد بسته است و نه در سازمان میراث فرهنگی که مجوز حفاری ها را صادر و قطعات جابه جا شده را بر هم سوار کرده است یافت نمی شود.

پس از مطالعه باستان شناسی، کارشناسان ایتالیایی سازه را از محل اصلی خود بریدند و دوهزار متر پایین دست تر به زمین گذاشتند. چند سال بعد کارشناسان ایرانی سنگ دختران را به شکل اصلی آن در کرانه ی چپ رودخانه کر نصب کردند. این جابه جایی و نصب دوباره نیز در ایران بی سابقه بود. از این جا به جایی نیز جز نوشته های پراکنده و ناقص در اینجا و آنجا مستند نگاری جامعی صورت نگرفته است. خوشبختانه گنجینه ای از عکس های مربوط به عملیات جابه‌جایی و شماری عکس مربوط به کارهای نصب سازه سنگ دختران از کتابخانه تخت جمشید به دست آمد که گویای مطالعاتی مربوط به مرحله ی بعد از باستان شناسی است.

تنها مقاله‌ی مهم و مفصلی که درباره باستان شناسی این سازه نوشته و منتشر شده مقاله نیکول آمریکایی است. این مقاله در ایران تقریباً ناشناخته است و مترجم برای به دست آوردن آن ناچار دست به دامن شرکت ایتالیایی ایزمئو شد. مقاله نیول گزارش مطالعات باستان شناسی او و هیئت همراه او روی ساختگاه سنگ دختران و چند میدان و جایگاه باستانی دیگر در دره درودزن است.

ترجمه‌ی مقاله نیکول و تصحیح خطاهایی که در آن روی داده و گردآوری اطلاعات تکمیل کننده‌ی آن از کسانی که دست اندر کار مطالعه باستان شناسانه ی این سازه بوده و هنوز زنده اند و نیز گردآوری عکس های مربوط به عملیات جابه جایی سازه سنگ دختران و پژوهش در چگونگی عملکرد دریچه های سنگ دختران و گرفتن عکسهای جدید گامی در جهت فرهم ساختن کارنامه ی این بنای منحصر به فرد است که مترجم انجام داده است.

سی سال پیش از مطالعات نیکول، کارل برگنر معمار آلمانی طیی شش روز بازدید از دره ی درودزن در تابستان 1314، گزارشی از سازه های آبی تاریخی دره درودزن نوشت و دوسال بعد در سال 16 که احتمالاً او دیگر در قید حیات نبود منتشر شد. ایم مقاله نخستین نوشته ای است که از سازه های آبی تاریخی دره درودزن سخن به میان آورده است. گرچه نوشته ی برگنر حاصل مشاهدات سطحی و گذرای اوست اما به سبب تاریخی اهمیت دارد. به همین سبب نوشته ی او نیز به عنوان بخشی از مستندات این دفتر ترجمه شده است. مترجم اصل مقاله ی برگنر را از یک موسسه ی فرهنگی آلمان به دست آورد.

اگر امروز کار مستندسازی صورت نگیرد فردا دیگر کسی وجود نخواهد داشت تا بتواند اطلاعاتی هرچند ناچیز و ناقص حتی به صورت شفاهی در اختیار پژوهندگان بگذارد. نتیجه این مستندسازی که شامل ترجمه ی دو مقاله ی مهم در خصوص سنگ دختران و دیگر سازه های آبی تاریخی دره درودزن، تصحیح حاشیه نویسی و گردآوری عکس های قدیمی و افزون عکس های جدید است با هدف های زیر صورت گرفته است:

1- آگاهی یافتن از چون و چند حرفه ی مهندسی سدسازی در ایران باستان و ارائه آن به ایرانیان و جهانیان.

2- آگاهی از دانش مصالح شناسی و اطلاعات هیدرولیکی مهندسان ایرانی در سده های پیش

3- ثبت این اثر تاریخی در سیاهه ی ملی یا جهانی

4- به ثبت رسیدن یک رویداد تاریخی نجات بخشی که ممکن است در دیگر پروژه های سدسازی هم به کار آید.