نوروفیدبک ؛ موج بازی با مغز

نوروفیدبک شیوه درمانی بر مبنای تغییر در امواج مغز است. پس شاید بهتر باشد پیش از آنکه درباره این شیوه درمانی بدانید در زمینه امواج مغزی اطلاعاتی کسب کنید.

مغز، موج دارد !

 پژوهشگران می‌گویند مغز انسان‌ها چهار نوع موج آلفا، بتا، تتا و دلتا دارد که بر حسب دامنه و طول موج از هم تفکیک می‌شود و میزان شان در حالت های مختلف روانی متغیر است.

مسعود نبوی، عضو هیأت مدیره انجمن مغز و اعصاب ایران درباره حالت های مختلف روانی که میزان این امواج در آنها تغییر می‌کند مثال می‌زند که مغز ما در بیشتر اوقات بیداری ، فکر کردن، انجام فعالیت‌های روزمره و  همچنین در شرایط اضطراب و نگرانی ، امواج بتا را مرتعش می‌کند.

امواج آلفا اما به گفته او ، مربوط به زمانی است که انسان‌ها در حالت آرامش، مراقبه و استراحت هستند و به طور کلی هنگامی که استرس کاهش پیدا می‌کند میزان بیشتری از این امواج از مغز ساطع می‌شود. امواج تتا مخصوص زمان خواب و مدیتیشن و امواج دلتا هم چندان فعال نیست و زمانی که افراد در حالت کما هستند امواج مغزی به آنها شباهت پیدا می‌کند.

ابداع کنندگان نوروفیدبک بر اساس این اصل که مغز در حالت‌های مختلف امواج گوناگونی دارد نتیجه گرفته‌اند که اگر مغز انسان امواجش را تنظیم کند، حال آدم ها بهتر می‌شود و برخی اختلالات روانی در آنها درمان خواهد شد.

بنابر این نوروفیدبک، یک شیوه درمانی مبتنی بر یادگیری است که در آن درمانگر تلاش می‌کند با استفاده از رایانه، امواج مغزی بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. او الکترودهایی را به سر مراجعه کننده متصل می‌کند و این الکترودها، وضعیت امواج مغزی را روی صفحه نمایشگر رایانه نشان می‌دهد و به این ترتیب کاستی‌های مغز در کنترل امواجش آشکار می‌شود و آنوقت بر حسب وضعیت این امواج، تمرین‌های ذهنی با مراجعه کننده آغاز می‌شود تا مغزش، خودتنظیمی را یاد بگیرد.

دست سودجوها، روی سر بیماران

حالا شما می‌دانید نوروفیدبک چه نوع درمانی است اما خیلی از آنها که به این شیوه درمان روی می‌آورند دقیقاً نمی‌دانند قرار است چه اتفاقی برای مغزشان بیفتد و چه چیز در آنها تغییر خواهد کرد و اصلاً این شیوه درمانی برای کدام نوع از اختلالات روانی کاربرد دارد و با این حال به سمت مراکز ارائه دهنده این نوع درمان هجوم آورده‌اند و همین موضوع باعث شده است برخی از این مراکز، به مراجعان شان دروغ بگویند و  قول درمان بیماری هایی همچون افسردگی شدید یا میگرن یا حتی درمان اعتیاد را به مردم بدهند حال آن که نوروفیدبک قادر به درمان این نوع اختلالات نیست.

از سوی دیگر تعرفه مشخصی برای استفاده از این شیوه درمانی نیز وجود ندارد و در سایه نبود نظارت،برخی غیر کارشناس‌ها با گرفتن هزینه‌های کلان از مردم، این روش درمان را برای آنها اجرا می‌کنند.

جام جم برای مشخص شدن وضعیت استفاده از این درمان از چند مرکز  ارائه دهنده آن بازدید کرد. هزینه ارزیابی اولیه فرد پیش از آغاز نوروفیدبک در این مراکز از 40 تا 85 هزار تومان متغیر است و وقتی نوروفیدبک آغاز می‌شود برای هر جلسه درمان از مراجعان 45 تا 50 هزار تومان گرفته می‌شود.

تعداد جلسات درمان نیز بر حسب نوع اختلال روانی متفاوت است و معمولاً به بیماران گفته می‌شود که باید دستکم 20 تا 30 جلسه به مرکز  مراجعه کنند و در مراحل اولیه درمان باید فشرده باشد به طوری که در هر هفته بیماران سه بار تحت نوروفیدبک قرار می گیرند .  

در یکی از این مراکز، منشی مرکز که سعی می‌کرد بازار گرمی کند از بیماری تعریف می‌کند که وسواس فکری داشته است و 80 جلسه به مرکزشان  آمده و یا دیگری که وسواس شستشو داشته و 4 تا 5 ساعت در حمام می‌مانده اما با گذراندن 40 جلسه نوروفیدبک حالش بهتر شده است و آنوقت وصفش از بیماران می رسد به  شب های امتحان که  مرکزشان از دانش آموزانی شلوغ می‌شود که می‌خواهند با استفاده از نوروفیدبک توانایی شان را برای حفظ کردن دروس افزایش دهند.

نکته جالب این است که هیچ واکنشی از سوی انجمن روانپزشکان یا پزشکان متخصص مغز و اعصاب بر این شیوه درمان نشان داده نشده است و بنابر این بیماران نمی‌توانند به تعرفه‌ای که از آن ها گرفته می‌شود یا به طولانی شدن جلسات درمان یا استفاده از غیر کارشناس ها برای انجام درمان نوروفیدبک اعتراض کنند.

دست نگه دارید!این فقط یک پژوهش است!

دکتر فربد فدایی ، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی جزو متخصصانی است که به شدت درباره استفاده از روش درمانی نوروفیدبک هشدار می دهد. او تاکید می کند که مهم ترین اصل در درمان هر اختلال روانی، تشخیص است که حتما باید بوسیله روانپزشک انجام شود و پس از تشخیص نیز صرفا او اجازه دارد شیوه درمان را انتخاب کند و دخالت هر فردی غیر از روانپزشک چه در تشخیص و چه در انتخاب شیوه درمان، جرم است و پیگرد قانونی دارد.

به گفته این پژوهشگر، درمان بیماری‌های روانی که امروزه روانپزشکان آن را به کار می‌برند شامل مراحل دارویی، جسمی مانند استفاده از الکتروشوک،روان درمانی و  درمان با روشهای جدید مانند بیوفیدبک یا نوروفیدبک است که روانپزشک بر اساس نوع تشخیصش، یک یا چند تا از آنها را انتخاب می‌کند اما نکته اینجاست که شیوه درمان نوروفیدبک در کشورهای توسعه یافته در حد یک پژوهش مطرح شده است و به شکل گسترده‌ای که حالا در کشور ما استفاده می‌شود، به کار نمی‌رود.

کدام اختلالات روانی با نوروفیدبک قابل درمان است؟

فدایی با استناد به مقالاتی که از سوی پژوهشگران در این حوزه ارائه شده است توضیح می‌دهد که نوروفیدبک باید صرفاً برای برخی اختلالات روانی خفیف مورد استفاده قرار گیرد و در عین حال تأثیر این درمان در مقایسه با درمان های استاندارد دارویی کمتر است و استفاده از آن در درمان افسردگی شدید یا اعتیاد مردود است.

همچنین با  یکی دو بار به کار بردن نوروفیدبک در دوره امتحانات، نمی‌توان تمرکز را افزایش داد و ادعای این مراکز درباره توانمند کردن یک شبه دانش آموزان برای حفظ کردن درس‌ها دروغ است اما با گذراندن جلسات مداوم درمان، می‌شود تمرکز را تا حدی بیشتر کرد که به این ترتیب، توانایی حفظ کردن هم در فرد افزایش پیدا می‌کند.

 صرع، اختلال کاهش توجه (بیش فعالی)،  بیماری های اضطرابی همچون وسواس، افسردگی در سطح خفیف، اختلالات یادگیری مانند اختلال در خواندن و نوشتن، از جمله مواردی است که در مقالات پژوهشی به درمان آنها با نوروفیدبک اشاره شده است و همچنین در برخی مقالات گفته شده که می توان با این روش درمانی، کارکرد مراجع را برای افزایش مهارت هایی همچون نواختن آلات موسیقی، تغییر داد.

مسأله قابل توجه این است که به گواه عضو هیأت مدیر انجمن روانپزشکی هنوز شیوه درمان نوروفیدبک وارد کتاب های معتبر روانپزشکی نشده است چون گرچه روانپزشکان دنیا آن را به عنوان یک پژوهش با نتایج مثبت قبول کرده اند اما همچنان اعتقاد دارند شیوه درمان کلاسیک که در آن فرد به روانپزشک مراجعه می کند و با دارو یا روش های جسمی درمان می شود و سپس بر حسب اختلال روانی ممکن است دوره ای را نیز با روانشناس بگذراند، کارایی بیشتری دارد و مطمئن تر است.

با وجود هشدارهای فدایی و بسیاری از همکارانش درباره نوروفیدبک، هنوز هم سودجوها، وعده‌هایی دروغ درباره کارایی نوروفیدبک را با حقیقت می‌آمیزند و در مراکز روان درمانی، درمانی نامطمئن را به مراجعان ناآگاه ارائه می دهند،  شاید به این علت که کنترل آشفته بازار روان درمانی ،صرفاً با هشدار دهی ممکن نیست و مسلما وزارت بهداشت و انجمن های تخصصی مانند انجمن روانپزشکان وظیفه دارند با متخلفان در به کار بردن این شیوه درمان برخورد کنند که به نظر می رسد در شرایط فعلی به این مسئولیت عمل نمی کنند. 

مریم یوشی زاده- خبرنگار جام جم آنلاین