شهید صادق گنجی؛ نماد دیپلماسی فعال و انقلابی

شهید صادق گنجی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لاهور پاکستان، در ۲۹ آذر ۱۳۶۹ به دست گروهک وهابی «سپاه صحابه» در شهر لاهور به شهادت رسید. این جنایت در حالی رخ داد که وی قرار بود در آخرین برنامه تودیع مأموریت خود، با حضور جمعی از شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی پاکستان شرکت کند.

پس از شهادت او، مردم پاکستان و به‌ویژه شهر لاهور، بیش از پنجاه مراسم بزرگداشت و تودیع برگزار کردند؛ رخدادی کم‌نظیر که پرسشی جدی را پیش‌روی ما قرار می‌دهد: رمز این جایگاه رفیع و محبوبیت کم‌سابقه چه بود؟ چگونه یک جوان ۲۷ ساله ایرانی توانست در مدت حدود چهار سال، در کشوری دیگر، به چنین نفوذ و اعتباری دست یابد که نخبگان سیاسی، فرهنگی و مذهبی پاکستان این‌گونه به احترامش برخیزند؟

پاسخ این پرسش را باید در نوع دیپلماسی فرهنگی شهید گنجی جست‌وجو کرد؛ دیپلماسی‌ای فعال، مردمی و مبتنی بر باور عمیق دینی. او مأموریت خود را نه با تعریف رایج و تشریفاتی دیپلماتیک، بلکه با نگاهی برخاسته از سنت مسلمانان صدر اسلام آغاز کرد؛ خود را «سفیر اسلام» می‌دانست و هدفش را معرفی اسلام ناب محمدی(ص) در چارچوب مکتب تربیتی امام خمینی(ره) تعریف کرده بود.

شهید گنجی با مجموعه‌ای از ویژگی‌های منحصربه‌فرد پا به سرزمین لاهور گذاشت؛ ویژگی‌هایی که او را به الگویی ممتاز در عرصه دیپلماسی فرهنگی تبدیل کرد. نخست، اراده‌ای استوار برای معرفی انقلاب اسلامی به مردم پاکستان و حتی جوامع اردو‌زبان منطقه داشت. دوم، بر معرفی اسلام ناب محمدی با تأکید بر وحدت مسلمانان، به‌ویژه پیوندهای تاریخی و اعتقادی میان ملت‌های ایران و پاکستان، پافشاری می‌کرد. سوم، ارتباطی عمیق و مستمر با بدنه مردمی، نهادهای مدنی، سازمان‌های مردم‌نهاد و مسئولان شهری لاهور برقرار ساخت.

از دیگر عوامل موفقیت او، شناخت عمیق و میدانی از فرهنگ، باورها، گرایش‌ها و علایق مردم پاکستان بود. شهید گنجی با تلاش شبانه‌روزی، تنها در شش ماه زبان اردو را به‌خوبی فرا گرفت؛ به‌گونه‌ای که با این زبان سخنرانی می‌کرد، می‌نوشت و حتی شعر می‌سرود. این توانمندی نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد ارتباطی صمیمی و مؤثر با مردم لاهور ایفا کرد.

دانش گسترده، رفتار مهربانانه، جذابیت‌های شخصیتی و روحیه خستگی‌ناپذیر، از دیگر مؤلفه‌های اثرگذار در موفقیت او بود. فعالیت‌های شبانه‌روزی و برنامه‌ریزی منسجم، حجم چشمگیری از اقدامات فرهنگی را در کارنامه چهارساله این دیپلمات جوان ثبت کرد. همچنین، بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های علمی و فرهنگی داخل کشور، از طریق دعوت از علما و شخصیت‌های برجسته ایرانی به پاکستان و برگزاری نشست‌های گفت‌وگو و سخنرانی، نقش مهمی در انتقال پیام انقلاب اسلامی و تقویت پیوندهای فرهنگی دو ملت داشت.

ثمره این تلاش‌ها آن بود که شهید صادق گنجی در مدت چهار سال، چنان در دل مردم لاهور ـ شهری با اکثریت اهل سنت ـ جای گرفت که کمتر شخصیتی، حتی در میان نخبگان بومی پاکستان، به چنین جایگاهی دست یافته است.

در کنار فعالیت‌های گسترده فرهنگی، شهید گنجی پژوهشی عمیق درباره فرهنگ و تمدن پاکستان و شهر لاهور انجام داد که متأسفانه فرصت انتشار نیافت. اسناد و نوشته‌های ارزشمندی از او بر جای مانده که به‌صورت پراکنده نزد افراد مختلف است و بخشی از آن نیز، که یک نفر آنها را از مادر شهید به رسم امانت گرفت علی‌رغم وعده انتشار، نه به چاپ رسیده و نه به خانواده بازگردانده شده است.

بی‌تردید، نباید اجازه داد میراث فکری و فرهنگی این دیپلمات انقلابی، که در نوع خود کم‌نظیر است، به فراموشی سپرده شود. ضروری است با اقدامی جمعی، علمی و تخصصی، آثار باقی‌مانده او گردآوری، دسته‌بندی و منتشر شود تا این سرمایه گران‌بها برای نسل‌های آینده حفظ گردد.

نکته پایانی آن‌که اگر در وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، از چنین دیپلمات‌های مؤمن، مردمی و دغدغه‌مند به‌درستی بهره گرفته می‌شد، بی‌تردید جایگاه جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی، فراتر از وضعیت کنونی بود.

سی‌وپنجمین سالگرد شهادت این دیپلمات انقلابی را گرامی می‌داریم.