خودباوری معلولان در جشنواره تئاتر مریوان

این روز‌ها جشنواره تئاتر خیابانی مریوان با هدف ترویج فرهنگ و هنر در فضای عمومی در حال برگزاری است. جشنواره تئاتر خیابانی مریوان از روز‌های بمباران و جنگ آغاز به کار کرد و در قالبی بین‌المللی در حساس‌ترین نقطه جغرافیایی ایران برگزار می‌شود. این جشنواره که حالا به هجدهمین دوره برگزاری خود می‌رسد؛ هرساله میزبان گروه‌های تئاتری از سراسر کشور و گاه از کشور‌های همسایه است و فرصتی برای تبادل فرهنگی و هنری فراهم می‌کند. خیابان‌های مریوان در این روز‌ها به صحنه‌ای زنده و پویا تبدیل شده‌اند که هنرمندان با اجرا‌های خلاقانه خود، مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانی را با زبانی ساده و تأثیرگذار روایت می‌کنند. جشنواره امسال با شعار «تئاتر برای زندگی، زندگی برای مردم» بر تقویت ارتباط بین هنرمندان و مردم تأکید دارد و برنامه‌هایی مانند کارگاه‌های آموزشی، اجرا‌های ویژه کودکان و بخش‌های رقابتی و غیررقابتی را برگزار می‌کند. امسال متأسفانه به دلایلی مثل تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان، گروه‌های تئاتری بین‌المللی نتوانستند در بخش بین‌الملل حضور داشته باشند، اما به موازات این موضوع تلاش شده تا بخش گردشگری جشنواره و همچنین بخش «نیشتمان» یعنی وطن برجسته و پررنگ‌تر شود. به مناسبت برگزاری این جشنواره با فاتح بادپروا، دبیر جشنواره تئاتر خیابانی مریوان گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید:
*در مقایسه با دوره‌های قبلی دبیری، چه تغییرات کلیدی در رویکرد هجدهمین دوره اعمال کرده‌اید و چگونه به تقویت جریان هنری مردمی کمک می‌کند؟
امسال بخش گردشگری جشنواره بسیار برجسته شده است. نمایشگاهی بزرگ با حضور کسبه، صنایع دستی و غذا‌های محلی برپا کردیم. هر شب اجرای موسیقی سنتی را هنرمندان مریوان در این نمایشگاه داریم که به تقویت جریان هنری و مردمی کمک می‌کند. استقبال خوبی از نمایشگاه جشنواره شده و امیدواریم این استقبال در آینده افزایش یابد تا بخشی از هزینه‌های مالی جشنواره را جبران کند. جشنواره باید از نظر مالی خودکفا شود و خوشبختانه امسال این اتفاق تا حدی رخ داده است؛ حتی شنیده‌ام بیش از ۵۰ نفر از اقلیم کردستان برای حضور در جشنواره می‌آیند. خبر‌ها حاکی از آن است که تمام اقامتگاه‌های بوم‌گردی مریوان پر شده‌اند. ما چند هتل رزرو کردیم، اما سایر هتل‌ها نیز مهمانان جشنواره را پذیرفته‌اند. همچنین، به دلیل ظرفیت گردشگری مریوان، خانه‌های تحت نظارت سازمان گردشگری نیز پر شده‌اند که اتفاق بسیار مثبتی است.
*فکر می‌کنید برگزاری هجده دوره تئاتر خیابانی در مریوان چطور به تمرکززدایی جریان هنر و این موضوع که همه تئاتر در تهران شکل نمی‌گیرد، کمک کرده است؟ 
تأکید می‌کنم این‌گونه نیست که مرکز هنر‌های نمایشی این جشنواره را به مریوان واگذار کرده باشند. جشنواره تئاتر خیابانی مریوان نتیجه فرهنگ غنی کردستان، ادبیات شفاهی، داستان‌سرایی، افسانه‌ها و آیین‌های شادی‌آفرین این منطقه است. این جشنواره ماحصل هشت دوره یادواره تئاتر مریوان است. به دلیل شرایط جنگ و دفاع مقدس، ما آواره بودیم و به شهر آمدیم و با همکاری انجمن هنر‌های نمایشی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مریوان، یادواره تئاتر مریوان را برگزار کردیم.. پیش‌تر، آثار استاد بهرام بیضایی را در روستا‌ها اجرا کردیم که حال‌وهوایی پر از شور و شادی داشت. این تجربه‌ها به ما کمک کرد. وقتی اجازه اجرای نمایش «ضیافت» بیضایی را گرفتیم، دبیر انجمن نمایش مریوان بودم و تصمیم گرفتیم جشنواره را به‌صورت میدانی و خیابانی برگزار کنیم. چهار دوره به این شکل برگزار شد و استقبال بی‌نظیر مردم مریوان، روستا‌ها و همراهی هنرمندان شهر باعث رشد جشنواره شد. حمایت خوب مسئولان هم در اکثر دوره‌ها قابل‌توجه بود و این مثلث همکاری شکل گرفت. تا زمانی که ما این جشنواره را برگزار کردیم، هیچ جشنواره‌ای در ایران به‌طور اختصاصی با عنوان تئاتر خیابانی وجود نداشت. خوشحالیم که حالا در استان‌ها و شهر‌های دیگر هم جشنواره تئاتر برگزار می‌شود و مرکز هنر‌های نمایشی از این تمرکززدایی حمایت می‌کند. پیش‌تر، همه هنرمندان تئاتر در تهران متمرکز بودند، اما خوشبختانه ما این حرکت را آغاز کردیم. حالا در لاهیجان و دیگر استان‌ها هم جشنواره‌های تئاتری برگزار می‌شود. تئاتر متعلق به همه شهر‌ها و روستا‌های ایران است و این تمرکززدایی اتفاق مبارکی است. ما به خود می‌بالیم که نمایندگی تئاتر ایران را در نقطه صفر مرزی مریوان به عهده داریم. اینکه در هر استانی جشنواره برگزار شود و حمایت مالی اتفاق بیفتد، نوعی برنامه‌ریزی می‌طلبد. بعضی استان‌ها که جشنواره برگزار کرده‌اند، از نظر کمی و کیفی نتوانسته‌اند ادامه دهند و به نظرم باید جشنواره‌ها تجمیع شوند. افزایش تعداد جشنواره‌ها شاید برای مردم جذاب باشد، اما از نظر کیفی می‌تواند تأثیر منفی بگذارد. مرکز هنر‌های نمایشی باید نگاهی تخصصی به این حوزه داشته باشد و حمایت مالی قوی از این نوع تئاتر داشته باشد، نه اینکه صرفاً برگزارکننده باشد. ترسم این است که نبود نظارت بر کیفیت آثار، به جشنواره‌هایی از این دست لطمه بزند. امسال به‌عنوان دبیر جشنواره، بسیار بر کیفیت آثار حساس بودم، چون مریوان پایتخت تئاتر خیابانی ایران است و این جشنواره تخصصی باید کیفیت بالایی داشته باشد.
*با توجه به وقفه ایجادشده در بخش بین‌الملل به دلیل تغییرات اداری در مرکز هنر‌های نمایشی، چه راهبرد‌هایی برای حفظ ارتباط با بیش از ۴۰ کشور متقاضی طراحی کرده‌اید؟ 
متأسفانه این مشکل برطرف نشده و من به‌عنوان دبیر از این بابت متأسفم. فقط دو مهمان خارجی داریم و حتی کارگاه‌های نمایشی به نتیجه نرسید. معتقدم پاشنه آشیل هجدهمین دوره، بخش بین‌الملل است، اما بااین‌حال، یک داور از هند دعوت کردیم. این در حالی است که پارسال در شرایط سخت، گروه‌های خوبی داشتیم. فرهنگ و تمدن ایرانی و کردی آن‌قدر غنی است که هیچ سدی نمی‌تواند مانع آن شود، اما متأسفانه بی‌برنامگی و سلیقه‌گرایی باعث شد گروه‌های خارجی نیایند. 
* اگر این روند ادامه یابد، آیا برنامه‌ای برای تغییر این وضعیت دارید؟ 
به نظرم، نگاه جامع مدیران می‌تواند این مشکل را حل کند. زیرساخت فرهنگی و تمدنی ایران آن‌قدر قوی است که می‌تواند متقاضیان زیادی از سراسر جهان جذب کند. اگر من مسئول بودم، قطعاً این مسئله را حل می‌کنم. امسال فقط به خاطر مردم نجیب مریوان و هنرمندان تئاتر خیابانی جشنواره را برگزار کردیم.
*ثبت جشنواره مریوان در تقویم جهانی تئاتر چه ارزش افزوده‌ای برای شما داشته؟... آیا تسهیلاتی مانند صدور ویزا یا مسائل عملیاتی فراهم کرده است؟
بله؛ دعوت‌نامه جشنواره مریوان در صفحه اصلی تقویم جهانی تئاتر قرار گرفت و هر هنرمندی که عضو این تقویم باشد، آن را دیده است. این موضوع باعث شد کشور‌های زیادی متقاضی شوند، اما از نظر ویزا یا تسهیلات عملی، کمکی اتفاق نیفتاد. فقط انعکاس خبری جشنواره تقویت شد.
*در بخش جدید هنرمندان معلول، معیار انتخاب آثار چه بوده و این بخش چگونه به خودباوری آنها کمک می‌کند؟
در سال‌های گذشته، گروه‌هایی از کردستان در این حوزه شرکت داشتند و خودباوری را در آنها دیدیم. سازمان بهزیستی هر سال جشنواره تئاتر معلولان مناطق را برگزار می‌کند. با رایزنی با خانم فخری از بهزیستی، آثار برگزیده مناطق کشور را در فراخوان پذیرفتیم. هدف ما برجسته کردن این بخش و میزبانی شایسته از این هنرمندان بود. من کار‌های آن‌ها را دیدم و می‌دانم چه آثار فاخری اجرا کردند. ما از هفت اثر برگزیده مناطق بهزیستی، یک بخش آبرومند در مریوان برگزار کردیم. معیار انتخاب، آثار برگزیده مناطق بود که کیفیت فاخری داشتند.
*با توجه به موقعیت مرزی مریوان، چطور عناصر بومی کردی را در ساختار اجرا‌ها ادغام می‌کنید تا جشنواره به پلی برای دیپلماسی فرهنگی منطقه‌ای تبدیل شود؟
ما از تمام آیتم‌ها برای گسترش عناصر بومی کردستان استفاده می‌کنیم، چون مردم مریوان صاحبان اصلی جشنواره هستند. امسال تدابیر ویژه‌ای اندیشیده‌ایم. کارناوال جشنواره با لباس کردی برگزار می‌شود و جوایزی برای قرعه‌کشی در روستا‌ها در نظر گرفته‌ایم. گروه اجرایی با لباس فرم کردی یکدست شده و اسپانسر‌ها از این طرح حمایت کرده‌اند. این کار رونق اقتصادی برای پارچه‌فروشان و خیاطان شهر ایجاد کرده است. در سال‌های گذشته، به داوران و مهمانان خارجی لباس کردی هدیه می‌دادیم و امسال تیم اجرایی با لباس کردی حاضر می‌شوند.
*چالش برگزاری تئاتر خیابانی در فضای باز مریوان را چطور مدیریت کردید؟
متأسفانه امسال بارندگی در مریوان کمتر بوده، اما امیدواریم این مشکل برطرف شود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد در مهرماه بارندگی نداریم، به همین دلیل جشنواره را در این ماه برنامه‌ریزی کردیم. به طور معمول در بهار بارندگی زیاد است و در تابستان به دلیل حضور گردشگران، هتل‌ها پر هستند. هدف ما این است که در تمام فصول گردشگران به مریوان و کردستان سفر کنند. امسال به دلیل تأخیر در ارسال فراخوان، جشنواره به آبان‌ماه منتقل شد. ما پیش‌بینی کرده‌ایم در صورت بارندگی، اجرا‌های داوری‌شده را در سالن‌های بزرگ برگزار کنیم. طبق پیش‌بینی هواشناسی در روز‌های برگزاری بارندگی نداریم. 
*به‌عنوان نویسنده نمایش، پیش‌بینی شما از نقش جشنواره مریوان در شکل‌گیری نسل آینده نویسندگان تئاتر خیابانی چیست؟
امسال در بخش پژوهش، برنامه‌ای برای تقدیر از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری داریم. متأسفانه دانشگاه‌های ایران توجه کافی به موضوع تئاتر خیابانی نداشته‌اند. جشنواره همواره تلاش می‌کند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، انتشار کتاب و فعالیت‌های پژوهشی، نگاه تخصصی‌تری به این حوزه ایجاد داشته باشد. در دوره‌های گذشته، مسابقه نمایشنامه‌نویسی خیابانی و کارگاه‌هایی در این زمینه برگزار کردیم. هنوز در حوزه نویسندگی تئاتر خیابانی پیشرفت چشمگیری نداشته‌ایم و این حوزه نیاز به توجه ویژه مدیران جشنواره‌ها، مراکز دانشگاهی و مرکز هنر‌های نمایشی دارد. نگاه‌ها و تعاریف در این زمینه متفاوت است و باید به تعریف جامعی برسیم تا نویسندگی تئاتر خیابانی بهتر پرورش یابد.
برش
معرفی تعداد آثار و بخش‌های جشنواره تئاتر مریوان
فاتح بادپروا درباره تعداد آثار و بخش‌های مختلف هجدهمین جشنواره تئاتر مریوان به جام جم گفت: پس از انتشار فراخوان، ۲۱۰ اثر اجرایی از سراسر کشور به جشنواره ارسال شد. تنها سه استان اثری نفرستادند که در حال بررسی هستیم تا دلایل آن را مشخص کنیم. در بخش بین‌الملل، ۴۳ اثر از کشور‌های مختلف اروپا، آفریقا، آمریکا و آمریکای لاتین (مانند مکزیک) دریافت کردیم. این ۴۳ اثر در مریوان اجرا دارند و گروه‌ها از حالا وارد شهر شده‌اند. بخش دیگر و مهم ما «نیشتمان» به معنای بخش «وطن» است که پارسال به جشنواره اضافه شد. این بخش در تقویت گردشگری، هویت و برند جشنواره مریوان تأثیر بسزایی دارد. در این بخش، هیچ ورودی، غذا یا امکاناتی به گروه‌ها ارائه نمی‌شود و همه هزینه‌ها ببه عهده خود گروه‌هاست. بااین‌حال، به دلیل تخصصی بودن، گروه‌ها علاقه‌مند به شرکت هستند. دبیرخانه با مسئولیت من این بخش را مدیریت کرد و از میان آثار ارسالی، در نهایت ۷ اثر انتخاب کردند که در جدول جشنواره قرار دارند و داوران نیز آنها را ارزیابی می‌کنند. این بخش بسیار ارزشمند است، چون گروه‌ها به‌صورت خودجوش شرکت می‌کنند و هزینه‌هایشان را خودشان تأمین می‌کنند.