زبان، مهمترین عنصر هویتی هر فرهنگ است

میدان عمل زبان را نه‌تنها در ایجاد ارتباط بین انسان‌ها که همچنین در قابلیت ایجاد امکان برای اندیشیدن، شکل‌گیری شخصیت، ساخت هویت فردی و اجتماعی، ایجاد فرهنگ و در پایان، شکل‌دهی به مفهوم اجتماع انسانی ِمتحول شده به یک جامعه مشخص باید در نظر گرفت. بنا بر آنچه آمد، اکنون باید دید چه عواملی در تکامل زبان و ظرفیت‌های بیانی آن مؤثر است.

دراین‌باره جام جم آنلاین گفت‌و‌گویی با سید عباس‌ سجادی منتقد ادبی، شاعر و ترانه‌سرای کشورمان داشته است که در ادامه باهم می‌خوانیم:

به نظر شما ضرورت حفظ و پاسداری از زبان فارسی در چیست؟

به نظر من هویتی‌ترین بخش فرهنگ هر کشوری، به جهت کاربردی و گسترده بودن آن در جامعه‌ زبان آن است. مسلم است اگر هر فرهنگی پایدار بوده و یا آسیب‌دیده، اولین بخش آن را می‌توان در زبان دید و ازآن‌جهت نیز زبان فارسی به‌عنوان پرچم فرهنگی ایران دارای اهمیت زیادی است و باید تلاش کنیم که آن را حفظ کرده و گسترش دهیم و از آسیب‌هایی که احتمالاً آن را تهدید می‌کند، پاسداری کنیم.

تأثیر انقلاب بر ترویج زبان فارسی چه بوده، آیا تأثیری داشته؟

اتفاقاتی که در حوزه فرهنگ و هنر در طول این دهه‌ها افتاده، قابل‌تأمل است. به‌طور مثال در حوزه شعر اتفاقاتی خوبی در دهه‌های گذشته افتاده و شاید با دوره‌های گذشته قابل‌مقایسه نباشد. یک دوره‌ای بیم این می‌رفت که برخی از قالب‌های شعری آسیب ببینند و از بین بروند و ادعاهایی نیز شد. برخی مرگ غزل را اعلام کردند اما دیدم که به دلیل پویایی زبان و تلاشی که شاعران ما در طول این مدت کردند، خط بطلانی به این تئوری‌ها کشیده شد و شاهد هستیم که امروزه شعر جایگاه بسیار خوبی دارد.

فارسی‌گویی شاعران در شعر چه اهمیتی دارد؟

تفاوت عمده‌ای بین محاوره و زبان رسمی وجود دارد، حتی در کاربردی‌ترین شکل شعری که اگر ما آن را ترانه بدانیم نیز باید تلاش شود تا از واژه‌های دم‌دستی دوری بکنیم. متأسفانه شعر محاوره با در ترانه طول این سال‌ها اشتباه گرفته‌شده است. ترانه به اعتقاد من شعری است که ظرفیت‌های موسیقیایی دارد و باید به آن دقت کرد و مرز بسیار ظریفی بین ترانه و شعر محاوره وجود دارد. در برخی از شکل‌ها شعر محاوره جواب می‌دهد، در طنز هم جواب می‌دهد. حتی در دوره مشروطه هم شعرهای محاوره‌ای داشتیم مثل نسیم شمال، دیگران و دهخدا که از زبان محاوره‌ای استفاده کردند که هجو دارند،‌ طنز دارند، اما به‌عنوان یک شعر جدی باید به آن توجه شود. فرق شعر و محاوره همین چیزها است. باید کلمات گزیده و کلماتی که شناسنامه ادبی دارند را در شعرهایمان بیاوریم.

فکر می‌کنید که چه الزامی وجود دارد که ما برنامه‌ریزی بکنیم که زبان فارسی را به زبان علممان تبدیل بکنیم؟

جایی داریم به نام فرهنگستان زبان و ادب فارسی که آن‌ها می‌آیند و معادل‌سازی می‌کنند. بعضی از اصطلاحات علمی قابل ترجمه نیستند. ترجمه آن‌ها گاهی اوقات طنز و خنده‌دار می‌شود. این واژه‌ها‌ به عقیده من کد است و در محاورات و مکالمات علمی، گفت‌وگو و ارائه مقالات، چاره‌ای به‌جز این‌که از این اصطلاحات استفاده شود نیست. اصطلاحات علمی کدی است که به‌طور مشترک بین اهلش تعریف و استفاده می‌شود و چاره‌ای نیست که به آن بپردازیم. به نظر من باید معادل‌سازی شود البته طی این سال‌ها تجربه نشان داده برای برخی معادل‌سازی‌ها اتفاقات خوبی نیفتاده و این واژه‌ها مقبولیت عمومی پیدا نکرده‌اند.

به نظر شما بی‌سلیقگی در ساخت ترکیب‌های جدید اتفاق افتاده است یا مشکل جای دیگری است؟

بخش واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ‌تلاش بسیاری دارند اما به اعتقاد من این‌که پشت درهای بسته واژه‌ای را انتخاب و بعد نیز آن را به دیگران بخشنامه کنیم تا دیگران نیز آن را استفاده کنند، درست نیست. به این معنی که ما نمی‌توانیم دستورالعملی رفتار کنیم و باید در نهاد جامعه نهادینه شوند.

درست یاددادن زبان فارسی به از همان دوران کودکی چه اهمیتی دارد؟

بسیار مهم است، رسانه‌های عمومی به‌ویژه صداوسیما نقش زیادی در این موضوع دارند. وقتی یک نفر به‌عنوان مجری و گوینده در برنامه صحبت می‌کند، الگوی جوانان و کودکان ما می‌شود، اگر آن‌ها از اصطلاحات نامأنوس و نادرست همچنین ترکیب‌سازی غلط استفاده کنند، در ذهن کودک می‌نشیند. به‌خصوص در برنامه‌های طنز که برخی از اصطلاحات به محاورات تبدیل‌شده و تأثیر زیادی دارند و باید سنجیده باشند.

آیا فضای مجازی تهدیدی برای زبان فارسی به شمار می‌رود؟

نگاه آدم‌ها به فضای مجازی، جایگاهی برای مصرف واژه‌ها است و دانسته‌های خود را در آنجا مصرف می‌کنند، آموزش باید جای دیگر باشد. آموزش باید در مدرسه و دانشگاه‌ها و خانواده و مکاتبات اداری باشد که می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.

به‌عنوان یک شاعر ویژگی‌های شعر خوب را در چه می‌دانید؟

شعر خوب شعری است که ضمن وفاداری به زبان فارسی، بتواند نوآوری‌هایی نیز در خود داشته باشد تا خود را در ذهن مخاطب قلاب کند.

حرف آخر

اهمیت حفظ زبان فارسی بسیار زیاد است و به گفته لایق شیرعلی، شاعر معروف تاجیکستان که به وی شاعر خلقی یا شاعر ملی نیز می‌گویند: «زهر بادا شیر مادر بر کسی، کو زبان مادری گم‌کرده است». به نظر من ما نسبت به مادر خود وظایفی داریم همچنین نسبت به زبان مادری خود که باید آن را ادا کنیم همچنین باید شأن زبانمان را حفظ و از آن پاسداری کنیم.

نسترن نعمتی - جام جم آنلاین