نام ها و آدم ها

سمبل، صوت یا آوا هر چه باشد نام‌ها حالا بخشی از هویت آدم هاهستند، دلایل بسیاری برای نامگذاری‌ها مطرح شده است، دلایلی که هر کدام از فراوانی نام‌ها را در منطقه‌های مختلف ایران دچار تغییر می‌کند. بسته به تاریخ، موقعیت اجتماعی و حتی منطقه سکونت نام‌ها تغییر می‌کنند. همین روند تحول نام‌هاست که نکته‌های جالب توجهی را در دل خود دارد.

چالشی به نام اسم خاص

درگیری خانواده‌ها برای اسم از مدت‌ها پیش از به دنیا آمدن کودکان آغاز می‌شود. معیار کنونی اغلب خانواده‌ها برای انتخاب اسامی «خاص» ‌بودن آن است، خاص به این مفهوم که از فراوانی کمتری برخوردار باشد.

انستیاژ، تامارا، اسپاندا، راتاناز، نیلفام، نوشیکا، ریونیز و... اینها بخشی از نام‌های خاص است. فارغ از معنا و نوع خوانش آن مهم‌ترین ملاک خانواده در انتخاب این نام‌ها فراوانی کمتر آنهاست. برخلاف دهه‌های قبل که مردم برای نامگذاری نوزادان بیشتر به دنبال نام‌های «متداول» بودند، در سال‌های اخیر به دنبال نام‌هایی «متمایز» هستند که البته به انتخاب نام‌های نامتعارف با فرهنگ دینی و تاریخی ما انجامیده است. به عنوان مثال، اگر در دهه 70 امیر علی‌ها و کوروش‌ها زیاد بودند و در دهه 80 پارساها و ایلیاها، در این سال‌ها نوبت به پادرا، هیراد، رشان و... رسیده است. ظهور این جریان در سال‌های اخیر موجب شده مردم در نامگذاری به دنبال واژه‌های جدید باشند، واژه‌هایی که قبلا خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گرفته و به دلایلی برخی والدین علاقه دارندکه از این اسامی برای فرزندانشان استفاده کنند.

به گواه وبسایت سازمان ثبت احوال درمیان ده نام دختر از نظر فراوانی در سال 80 نام‌های محدثه، نگین و مهدیه دیده می‌شود در حالی که این نام‌ها در سال 93 جای خود را به نام‌هایی همچون باران، رها و یسنا داده است.

سردرگمی‌های معمول

روند تغییرات جامعه‌ را می‌شود در سردرگمی بسیاری از خانواده‌ها در نامگذاری فرزندانشان دید. خروجی این سردرگمی در فرزندان دو اسمه است که برای دهه 60 یا هفتادی‌ها بسیار مرسوم است. فردی که نامش داریوش است، اما در شناسنامه حسن ثبت شده، چرا که پدر خانواده به احترام پدرش نام فرزند را همنام با او گذاشته، اما به دلیل علاقه مادر به نام دیگر، او را داریوش صدا می‌زنند. البته این سردرگمی گاهی به دواسمه‌شدن فرزندان هم می‌انجامد. نازنین زهرا، علی سینا، امیرسام، امیر آرشام، محمد آریا، یاس باران و... نمونه‌هایی از این سردرگمی‌ها هستند.

تغییرات جامعه و تحول اسم‌ها

ایران طی چهار دهه اخیر دچار تغییر و تحولات فراوانی شده است. از انقلاب و جنگ تحمیلی گرفته تا دوران گذر به مدرنیته این سال‌ها. تغییر در وضع درآمد، نابرابری در یافتن شغل، افزایش جمعیت، مهاجرت به سمت شهرها، تمایل به مصرف‌گرایی و بروز معضلات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی از جمله این تغییرات بوده است. با به وجود آمدن احساس نیاز به ایجاد برخی اصلاحات در ساختارها و نظام ارزشی و هماهنگ شدن با تغییرات صنعتی و فرهنگی، جامعه به سمت نگرش‌ها و ایده‌های جدیدی حرکت کرد. امروزه هر چند نسل جدید جامعه ایران، تجربه نسل قبل را در اختیار دارد، ولی به تغییر قالب‌ها و ساختارها اقدام کرده است که این تغییرات در نهایت به تغییر در روش و سبک زندگی می‌انجامد.

روند تغییر و تحول نام‌های افراد یکی از مواردی است که می‌تواند تجلی فرآیند این تغییرات در نظام اجتماعی باشد. در واقع نامگذاری مانند هر عمل دیگری از ارزش‌ها و انگیزه‌های روانی تاثیر پذیرفته و در زمینه اجتماعی و فرهنگی معینی انجام می‌شود. همین است که می‌توان از نامگذاری به مثابه یک نهاد، یک عمل فرهنگی و به تبع آن عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر به آن یاد کرد.

از قابلمه تا سبیله

انتخاب نام‌های عجیب و غریب محدود به این سال‌ها نمی‌شود و در گذشته هم انتخاب اسامی عجیب روی فرزندان وجود داشته است با این تفاوت که دلیل تمایز اسامی در گذشته با حال بسیار متفاوت بوده است. همین چند سال پیش از سوی مسئولان اعلام شد ثبت اسامی عجیب و غریب روی فرزندان ممنوع است.

مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال گفته بود که انتخاب نام با اعلام‌کننده است و برای نامگذاری یک اسم ساده یا مرکب که عرفا یک نام محسوب می‌شود انتخاب خواهد شد.

محسن اسماعیلی اعلام کرده بود به موجب ماده 21 قانون ثبت احوال و تبصره‌های آن انتخاب نام‌هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی بوده و همچنین عناوین و القاب و نام‌های زننده یا نا متناسب با جنس ممنوع است.

البته تشخیص نام‌های ممنوع با شورای عالی ثبت احوال بوده و این شورا نمونه‌های آن را تعیین و به سازمان اعلام می‌کند. بخشی از اسامی
باور نکردنی افراد که طی سال‌های گذشته در ثبت احوال به ثبت رسیده است، موید حرف‌های اوست. نمونه‌هایی از این اسامی جالب توجهند:‌ نام‌هایی از قبیل عذاب، نوشابه، گشنه، پرتقال، حیاط، پیرزن، قابله، پشه، گلابی، بستنی،
میر خدا، میش، یهودی آغامادر، آبجی، آخرت، بخاره، بطری، بسته، ترکه، چرت، چرمی، حرف ناز، خیال، دده، سبیله، شناور، طوطی، هزار تومانی و... از جمله مواردی بوده که طی سال‌های گذشته به ثبت رسیده است.

میثم اسماعیلی