حاشیه‌نشینی هوش مصنوعی در ایران
رقابت بر سر طراحی، تولید و به‌کارگیری هوش مصنوعی امروز به مهم‌ترین میدان رقابت فناوری و قدرت نرم تبدیل شده است. کشورها و شرکت‌های بزرگ جهان میلیاردها دلار در تحقیق، زیرساخت و نیروی انسانی سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بتوانند در این عرصه رشد کنند یا حداقل عقب نمانند.
حالا در میان این عرصه رقابت، چند روز قبل خبری در فضای مجازی منتشر شد که مورد تعجب کاربران گردید؛ خبر نصب بنری سر در ساختمان سازمان ملی هوش مصنوعی که آن را برای اجاره گذاشته‌اند. این اتفاق نماد تلخی از ناهماهنگی سیاست و اولویت‌گذاری در کشور ما را نشان می‌دهد. این خبر در حالی در فضای مجازی و رسانه‌ای منتشر شد که این بنر پارچه‌ای پس از چند ساعت نصب، از سر در ساختمان سازمان ملی هوش مصنوعی، برداشته شد. بررسیها نشان می‌دهد مالک این ساختمان فعلا با سازمان ملی هوش مصنوعی به توافق رسیده است. به همین دلیل در پرونده این هفته کلیک، این موضوع را بررسی کرده‌ایم که نقش کلیدی هوش مصنوعی چیست و وضعیت آن در جهان و ایران چگونه است. امروز همه کشورها برای کسب دانش و فناوری‌ها مانند هوش مصنوعی برنامه‌ریزی دارند به‌طوری که آمریکا، چین، اتحادیه اروپا و برخی کشورهای آسیایی با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری، در حال شکل دادن به آینده این صنعتند. البته آمریکا و چین در چند سال اخیر به‌عنوان دو بازیگر مرکزی رقابت هوش مصنوعی شناخته شده‌اند.هوش مصنوعی فقط یک فناوری نیست بلکه ستون آینده اقتصاد، امنیت و توسعه پایدار کشورهاست و به‌سرعت به یکی از ستون‌های رشد اقتصادی، بازتعریف بازار کار و ابزاری راهبردی در امنیت ملی تبدیل می‌شود. در حوزه اقتصاد، خودکارسازی فرآیندها، افزایش بهره‌وری، خلق محصولات وخدمات جدید مبتنی بر داده و ارتقای رقابت‌پذیری بنگاه‌ها از نتایج آشکار این فناوری است. به همین دلیل است که هر کشوری امروز در این مسیر سرمایه‌گذاری کند فردا صاحب برگ برنده در سیاست و اقتصاد جهانی خواهد بود اما اینها فقط در صورت وجود سیاست‌گذاری هوشمند و ایجاد نهادهای مستقل و توانمند به‌خصوص حمایت از بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند محقق شوند. رشد و توسعه هوش مصنوعی در حالی سرعت شتابانی گرفته که درکشور ما مجموعه‌ای از مشکلات ساختاری مسیر پیشرفت آن را دشوار کرده است. با این حال، خبر اجاره رفتن ساختمان سازمان ملی هوش مصنوعی بیشتر از هر گزارش آماری نشان می‌دهد ما هنوز فاصله‌ای عمیق با واقعیت این رقابت داریم.همان‌طور که تأکید شد هوش مصنوعی ستون فقرات اقتصاد، امنیت و توسعه در دهه پیش رو خواهد بود. برای ایران، داشتن نقشه راه ملی، بدون زیرساخت قدرتمند و مدیریت واحد کافی نیست.
چرا سازمان هوش مصنوعی منحل شد؟
هوش مصنوعی در ایران از اوایل دهه ۱۳۹۰ مورد توجه قرار گرفت اما فقدان یک چارچوب قانونی منسجم، چالش‌هایی مانند همپوشانی وظایف دستگاه‌ها را به‌دنبال داشت. در آذر ۱۴۰۲، شهید رئیسی دستور تشکیل شورای ملی و مرکز هوش مصنوعی را صادر کرد. این شورا در تیرماه ۱۴۰۳ به سازمان ملی هوش مصنوعی تبدیل و با اختصاص ساختمانی با حضور محمد مخبر سرپرست ریاست جمهوری افتتاح شد اما در اردیبهشت امسال، هیأت دولت آن را منحل و وظایفش را به ستادی زیر نظر معاونت علمی واگذار کرد. البته خردادماه امسال با تصویب ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی در دولت چهاردهم، یک‌بار دیگر چرخ سیاست‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی به حرکت درآمد اما نه با سازمانی که وعده‌اش داده شده بود بلکه با ستادی جدید. این تصمیم درست در زمانی اتخاذ شد که سازمان پرحاشیه هوش مصنوعی، هنوز پیش از آن‌که به‌درستی شکل بگیرد، با عدم تأمین بودجه عملا منحل شد و مدیران سازمان مربوطه استعفا دادند. ستاد جدید قرار است زیر نظر معاونت علمی ریاست‌جمهوری تشکیل شود که ریاست آن با رئیس‌جمهور یا معاون اول او خواهد بود و معاون علمی رئیس‌جمهور نیز به‌عنوان دبیر ستاد منصوب شده است. کلیات طرح ملی هوش مصنوعی در اردیبهشت ۱۴۰۴ توسط مجلس تصویب شد و همچنان در مرحله بررسی نهایی قرار دارد. کمیسیون صنایع و معادن، به‌عنوان کمیسیون اصلی، پیشنهاد تشکیل سازمانی مستقل ذیل ریاست جمهوری را در این طرح مطرح کرده است. ایران برای رسیدن به جمع ۱۰کشور برتر جهان تا سال ۱۴۱۲ برنامه‌ریزی کرده اما این هدف، نیازمند هماهنگی میان قوای سه‌گانه و انتخاب ساختاری کارآمد است. امروز از شورای عالی انقلاب فرهنگی، ریاست جمهوری، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا نهادهای علمی و حتی نظامی، همگی در سیاست‌گذاری هوش مصنوعی نقش دارند اما این پراکندگی موجب تأخیر، همپوشانی و بروکراسی پیچیده شده است. اگر تصمیم‌گیران به آینده می‌اندیشند وقت آن است که هوش مصنوعی را نه یک پروژه حاشیه‌ای بلکه یک اولویت ملی بدانند. زیرا آینده را کسانی می‌سازند که امروز جسارت سرمایه‌گذاری دارند. اگر چنین نکنیم فردا حتی فرصت اجاره دادن ساختمان‌ها هم برای‌مان باقی نخواهد ماند.
چرا سازمان هوش مصنوعی منحل شد؟
هوش مصنوعی در ایران از اوایل دهه ۱۳۹۰ مورد توجه قرار گرفت اما فقدان یک چارچوب قانونی منسجم، چالش‌هایی مانند همپوشانی وظایف دستگاه‌ها را به‌دنبال داشت. در آذر ۱۴۰۲، شهید رئیسی دستور تشکیل شورای ملی و مرکز هوش مصنوعی را صادر کرد. این شورا در تیرماه ۱۴۰۳ به سازمان ملی هوش مصنوعی تبدیل و با اختصاص ساختمانی با حضور محمد مخبر سرپرست ریاست جمهوری افتتاح شد اما در اردیبهشت امسال، هیأت دولت آن را منحل و وظایفش را به ستادی زیر نظر معاونت علمی واگذار کرد. البته خردادماه امسال با تصویب ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی در دولت چهاردهم، یک‌بار دیگر چرخ سیاست‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی به حرکت درآمد اما نه با سازمانی که وعده‌اش داده شده بود بلکه با ستادی جدید. این تصمیم درست در زمانی اتخاذ شد که سازمان پرحاشیه هوش مصنوعی، هنوز پیش از آن‌که به‌درستی شکل بگیرد، با عدم تأمین بودجه عملا منحل شد و مدیران سازمان مربوطه استعفا دادند. ستاد جدید قرار است زیر نظر معاونت علمی ریاست‌جمهوری تشکیل شود که ریاست آن با رئیس‌جمهور یا معاون اول او خواهد بود و معاون علمی رئیس‌جمهور نیز به‌عنوان دبیر ستاد منصوب شده است. کلیات طرح ملی هوش مصنوعی در اردیبهشت ۱۴۰۴ توسط مجلس تصویب شد و همچنان در مرحله بررسی نهایی قرار دارد. کمیسیون صنایع و معادن، به‌عنوان کمیسیون اصلی، پیشنهاد تشکیل سازمانی مستقل ذیل ریاست جمهوری را در این طرح مطرح کرده است. ایران برای رسیدن به جمع ۱۰کشور برتر جهان تا سال ۱۴۱۲ برنامه‌ریزی کرده اما این هدف، نیازمند هماهنگی میان قوای سه‌گانه و انتخاب ساختاری کارآمد است. امروز از شورای عالی انقلاب فرهنگی، ریاست جمهوری، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا نهادهای علمی و حتی نظامی، همگی در سیاست‌گذاری هوش مصنوعی نقش دارند اما این پراکندگی موجب تأخیر، همپوشانی و بروکراسی پیچیده شده است. اگر تصمیم‌گیران به آینده می‌اندیشند وقت آن است که هوش مصنوعی را نه یک پروژه حاشیه‌ای بلکه یک اولویت ملی بدانند. زیرا آینده را کسانی می‌سازند که امروز جسارت سرمایه‌گذاری دارند. اگر چنین نکنیم فردا حتی فرصت اجاره دادن ساختمان‌ها هم برای‌مان باقی نخواهد ماند.
