در گفت‌و‌گوی «چاردیواری» با امان‌الله قرایی‌مقدم
روزهایی که دست‌ها خطا نمی‌کنند
در تحلیل جامعه‌شناختی آسیب‌های اجتماعی، نقش اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی به‌عنوان یکی از عوامل بازدارنده در برابر گرایش به جرم و جنایت و بزهکاری قابل تأمل است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایام مذهبی مانند ماه‌های محرم و صفر و رمضان، میزان جرائمی نظیر دزدی، کیف‌قاپی، فساد، فحشا و خشونت‌های خیابانی و دعوای زوجین و طلاق به‌شکل محسوسی کاهش می‌یابد.
این پدیده، که بر پایه تجربه و آمارهای دقیق در بخش‌هایی از پلیس مانند معاونت اجتماعی نیز بررسی شده و مورد تأیید جامعه‌شناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی است، ناشی از تقویت باورهای دینی و مذهبی و شکل‌گیری نوعی کنترل اجتماعی غیررسمی است که مانع بروز رفتارهای ضد اجتماعی و خلاف عرف جامعه می‌شود.
به باور جامعه‌شناسان، عامل دین، به‌ویژه وقتی به‌درستی نهادینه و درونی شود، می‌تواند حتی در شرایط سخت اقتصادی و تنگناهای مالی هم به‌عنوان عاملی بازدارنده عمل کند. چنانچه در بسیاری از موارد، مشاهده شده که افراد فقیر یا بیکار و تنگدست، به‌دلیل داشتن باورهای مذهبی و اخلاقی قوی، از ورود به عرصه جرم خودداری می‌کنند. همچنین، دین با تقویت وجدان اخلاقی، احساس مسئولیت و تعلق اجتماعی را افزایش می‌دهد. حتی برخی بررسی‌های جامعه‌شناختی نشان داده در برخی مناطق سطح شهرها که فضای فرهنگی و نظارت اجتماعی به‌شکل جدی‌تری دنبال می‌شود و افراد آن مناطق باورهای اعتقادی قوی‌تری دارند، عرصه برای بروز جرم و جنایت تنگ‌تر است و افراد سعی دارند از راه‌های دیگری مشکلات اقتصادی و معیشتی خود را حل و به سمت ارتکاب جرائمی همچون دزدی و بزهکاری گرایش پیدا نکنند.
البته که نقش رسانه‌ها در تقویت این باورها و کنترل آسیب‌های اجتماعی را نباید فراموش کرد و لازم است اقداماتی جهت اثرگذاری بیشتر آن روی این مسائل صورت گیرد تا آگاهی افراد جامعه نسبت به اثرات سوء ارتکاب جرم و جنایت و عواقب آن بیشتر و از سویی با اجرای برنامه‌های مفید و مثبت، باورهای اعتقادی و دینی آنان در این ایام خاص و حتی در سایر ماه‌های سال تقویت شود. به‌اعتقاد برخی جامعه‌شناسان، رسانه‌های داخلی باید تغییراتی در زمینه جذب مخاطب، انتقال پیام‌های فرهنگی و دینی و ایجاد نشاط اجتماعی را در دستور کار برنامه‌های خود قرار دهند تا بتوانند به بهبود این وضعیت کمک کنند، چرا‌که آسیب‌های اجتماعی ریشه در شرایط اجتماعی و ساختارهای فرهنگی و اقتصادی دارند و نه در سرشت یا نژاد افراد و اگر بسترهای اجتماعی اصلاح شوند، بسیاری از آسیب‌ها نیز قابل پیشگیری یا مهار خواهند بود.
برای بررسی بیشتر این مسأله وشناخت عوامل اثرگذار درکاهش آسیب‌های اجتماعی درجامعه، گفت‌وگویی با دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه و آسیب‌شناس اجتماعی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
از نگاه جامعه‌شناختی، چه عواملی باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی در ایام محرم و صفر می‌شود؟
یکی ازعوامل مؤثر، اعتقادات دینی و مذهبی است. براساس مطالعه‌ای که به‌همراه تیمی درمعاونت اجتماعی پلیس انجام دادیم، در دهه اول محرم (تا روز عاشورا)، میزان خلافکاری، جرم، دزدی، کیف‌قاپی و سایر جرائم و بزهکاری‌ها به‌طرز محسوسی کاهش پیدا می‌کند. این کاهش براساس آمارهای واقعی فاتب (فرماندهی انتظامی تهران بزرگ) و فراجا که در سال‌های قبل انجام شده، مشاهده شده است. می‌توان با جرأت گفت که این کاهش به‌خاطر تقویت باورها و اعتقادات مذهبی در این ایام است. البته پس ازاتمام ماه محرم،میزان آسیب‌های اجتماعی دوباره افزایش می‌یابد اما درهمان دهه اول، نوعی کنترل اجتماعی غیررسمی به‌واسطه مذهب و باورهای دینی شکل می‌گیرد که نقش بازدارنده دارد. در حقیقت، اعتقادات مذهبی یکی از نیروهای بازدارنده در برابر ارتکاب آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود. طبق تئوری «میدان زندگی» کورت لوین در دهه ۴۰ میلادی، که بنده نیز آن را در دهه ۸۰ با عنوان «میدان نیرو» مطرح کرده‌ام، در بروز آسیب‌های اجتماعی مانند دزدی، جرم، اعتیاد، استعمال دخانیات، روسپی‌گری، کیف‌قاپی، جنایت و…ما با دو دسته نیرو شامل نیروهای برانگیزنده (تحریک‌کننده) و نیروهای بازدارنده مواجهیم.
تأثیرات نیروهای برانگیزنده (تحریک‌کننده) و نیروهای بازدارنده بر ارتکاب یا عدم ارتکاب جرائم را بفرمایید؟
نیروهای برانگیزنده، فرد رابه سمت ارتکاب جرم سوق می‌دهند، مانند فقر، بیکاری، گرسنگی، نوع خانواده (بدسرپرستی، بی‌سرپرستی و تک‌سرپرستی)، دوستان ناباب، محل تولد و محل زندگی، گرانی و تورم، تأثیر فضای مجازی و فیلم‌های مستهجن و در نهایت بی‌اعتقادی دینی. نیروهای بازدارنده نیز فرد را از ارتکاب جرم بازمی‌دارند، مانند پلیس، زندان، اعدام، دین و باورهای دینی و مذهبی، درآمد کافی، شغل و اشتغال. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشور ما متاسفانه، برخی ایام نیروهای برانگیزنده بر نیروهای بازدارنده غلبه دارند و همین عامل باعث می‌شود که میزان جرم و بروز آسیب‌های اجتماعی، بالا باقی بماند. در نهایت، براساس تئوری مذکور، هر‌فرد دائما تحت تأثیر این دو دسته نیرو قرار دارد و یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند افراد را از ارتکاب جرم بازدارد، اعتقادات دینی و مذهبی است که در ایامی مانند محرم، به‌ویژه دهه اول آن و ماه صفر نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کند.
بیشتر کدام طبقات یا گروه‌های اجتماعی این تغییر رفتار در ماه‌های محرم و صفر دارند؟
این موضوع برمی‌گردد به همان تئوری میدان نیرو که پیش‌تر مطرح شد. ممکن است اعتقادات مذهبی یک‌فرد بسیار قوی باشد اما وقتی دچار فقر یا بیکاری است، به سمت جرم و بزهکاری کشیده می‌شود. همان‌طورکه حضرت علی(ع) فرمودند: «از دری که فقر وارد شود، ایمان از در دیگر خارج می‌شود» این فقط یک روایت و نقل قول دینی نیست؛ از نظر جامعه‌شناختی نیز کاملا صحیح است. برای نمونه، در منطقه ۱۲تهران، دو محله تفاوت بسیار زیادی دارد. چرا در خیابان ایران میزان جرم، آسیب‌های اجتماعی بسیار کم است یا اصلا دیده نمی‌شود؟ به‌دلیل وجود تجانس فرهنگی، کنترل و نظارت اجتماعی، اعتقادات مذهبی قوی، حضور فعال مساجد و تکایا. در حالی که در محله دیگر این منطقه، وضعیت طور دیگری است، یعنی نظارت و کنترل ضعیف است و زمینه برای ارتکاب آسیب‌ها فراهم‌تر است. این تفاوت‌ها را ما در بررسی‌های خود مشاهده کرده و بر پایه آن تئوری‌هایی را مطرح کرده‌ایم.
حتی مسائلی مانند نحوه شیر‌دادن مادر به نوزاد در خلق‌وخوی فرزند اثرگذار است، چه برسد به محیط زندگی و شرایط اجتماعی که نقش بسیار پررنگ‌تری در شکل‌گیری رفتار فرد دارند. در جامعه امروز، متأسفانه همچنان نیروهای برانگیزنده جرم و آسیب اجتماعی (مثل فقر، بیکاری، مشکلات اقتصادی، محیط نامناسب، تربیت غلط، ناپدری و نامادری و…) بر نیروهای بازدارنده (مثل اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی، نظارت اجتماعی، درآمد، شغل، امنیت، آموزش، فرهنگ، تربیت خانوادگی و…) غلبه دارند.
یکی از نیروهای بسیار مهم بازدارنده، اعتقادات مذهبی است اما اگر مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم حل شود، این اعتقادات تأثیربسیاربیشتری خواهند داشت.زیراوقتی جوان بیکار است، درآمد ندارد وگرسنه است،حتی اگر اعتقادات مذهبی هم داشته باشد، ممکن است برای سیر‌کردن شکم خانواده‌اش و تأمین سرپناهی برای آنان،مجبور شود دست به خلاف بزند.
در نتیجه، عامل اقتصادی در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی بسیار مهم و در اولویت اول است. اگر فرد از نظر اقتصادی در شرایط مناسبی قرار بگیرد و ازحداقل امکانات رفاهی بهره‌مند شود،نه‌تنها به سمت خلاف نمی‌رودبلکه ایمان و اعتقادات و باورهای مذهبی‌اش نیز تقویت می‌شود و به‌جای نافرمانی و ارتکاب جرم، شکرگزار نعمت‌های الهی خواهد بود.
با وجود تأثیر مثبت فضای محرم و صفر در کاهش جرم و جنایت و بروز آسیب‌های اجتماعی، به‌نظر شما آیا می‌شود این اثر را در ماه‌های دیگر سال نیز تداوم داد؟
بله، البته این اثر ضعیف‌تر می‌شود اما همچنان پایدار است. اعتقادات دینی و مذهبی به طورکلی ازعوامل بازدارنده مهم در جلوگیری ازجرم و بزهکاری محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه، دربررسی‌هامشاهده شده که درجوامع غربی نیز کاتولیک‌ها کمتر خودکشی می‌کنند، چون روزهای یکشنبه در کلیسا جمع می‌شوند و این باعث کاهش حس تنهایی در آنها می‌شود.
در مقابل، پروتستان‌ها که عبادت انفرادی دارند، آمار خودکشی بالاتری دارند. بسیاری از افراد در جامعه ما هستند که با وجود فقر و نداشتن امکانات مالی و رفاهی،چون اعتقادات دینی قدرتمندی دارند،به سمت کار خلاف و بزهکاری نمی‌روند.
این نشان‌دهنده آن است که دین باید در وجود و خون افراد نهادینه شود تا نقش بازدارنده‌اش به شکل مؤثری عمل کند.
یکی از کارکردهای مهم دین در همه ادیان و مذاهب (نه فقط در اسلام)، بازدارندگی در برابر آسیب‌های اجتماعی و جرائم و بزهکاری است. همچنین باید به موضوع وجدان اخلاقی هم توجه شود؛ چرا که تنها دین رسمی کافی نیست بلکه باید ارزش‌های دینی و اخلاقی درونی و پایدار شوند.
نقش رسانه‌ها را در کاهش آسیب‌های اجتماعی و تقویت باورهای دینی چطور ارزیابی می‌کنید؟ به‌نظر شما آیا رسانه‌ها عملکرد مثبتی داشته‌اند؟
خیر، متأسفانه رسانه‌ها آن‌طور که باید، نقش مؤثر و موفقی نداشته‌اند.برای مثال، موسیقی ایرانی که ذاتا حامل دین، دیانت، آرامش، صلح و محبت است، می‌تواند ابزار مؤثری برای ترویج شادی، نشاط و تقویت باورهای دینی و مذهبی باشد و باید از این ابزار در رسانه‌ها استفاده شود اما متأسفانه از این ظرفیت‌ها به‌درستی به‌کار گرفته نشده است.
به‌عبارتی رسانه‌ها به ابزارهای جذاب و مخاطب‌پسند مجهز شوند تا بتوانند در کاهش جرم، جنایت، بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی و همچنین در تقویت اثرات بازدارنده دین نقشی واقعی و مؤثر ایفا کنند. به‌عنوان یک جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی، معتقدم آسیب‌هایی مانند طلاق، دزدی، فحشا، جنایت، قتل، غارت و سایر جرائم اجتماعی، نه ارثی‌اند و نه نژادی و فطری. بلکه این‌ها زاده جامعه و محیط اجتماعی هستند و اگر زمینه اجتماعی مناسب باشد، میزان خلافکاری به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند یا حتی از بین می‌رود.
به باور جامعه‌شناسان، عامل دین، به‌ویژه وقتی به‌درستی نهادینه و درونی شود، می‌تواند حتی در شرایط سخت اقتصادی و تنگناهای مالی هم به‌عنوان عاملی بازدارنده عمل کند. چنانچه در بسیاری از موارد، مشاهده شده که افراد فقیر یا بیکار و تنگدست، به‌دلیل داشتن باورهای مذهبی و اخلاقی قوی، از ورود به عرصه جرم خودداری می‌کنند. همچنین، دین با تقویت وجدان اخلاقی، احساس مسئولیت و تعلق اجتماعی را افزایش می‌دهد. حتی برخی بررسی‌های جامعه‌شناختی نشان داده در برخی مناطق سطح شهرها که فضای فرهنگی و نظارت اجتماعی به‌شکل جدی‌تری دنبال می‌شود و افراد آن مناطق باورهای اعتقادی قوی‌تری دارند، عرصه برای بروز جرم و جنایت تنگ‌تر است و افراد سعی دارند از راه‌های دیگری مشکلات اقتصادی و معیشتی خود را حل و به سمت ارتکاب جرائمی همچون دزدی و بزهکاری گرایش پیدا نکنند.
البته که نقش رسانه‌ها در تقویت این باورها و کنترل آسیب‌های اجتماعی را نباید فراموش کرد و لازم است اقداماتی جهت اثرگذاری بیشتر آن روی این مسائل صورت گیرد تا آگاهی افراد جامعه نسبت به اثرات سوء ارتکاب جرم و جنایت و عواقب آن بیشتر و از سویی با اجرای برنامه‌های مفید و مثبت، باورهای اعتقادی و دینی آنان در این ایام خاص و حتی در سایر ماه‌های سال تقویت شود. به‌اعتقاد برخی جامعه‌شناسان، رسانه‌های داخلی باید تغییراتی در زمینه جذب مخاطب، انتقال پیام‌های فرهنگی و دینی و ایجاد نشاط اجتماعی را در دستور کار برنامه‌های خود قرار دهند تا بتوانند به بهبود این وضعیت کمک کنند، چرا‌که آسیب‌های اجتماعی ریشه در شرایط اجتماعی و ساختارهای فرهنگی و اقتصادی دارند و نه در سرشت یا نژاد افراد و اگر بسترهای اجتماعی اصلاح شوند، بسیاری از آسیب‌ها نیز قابل پیشگیری یا مهار خواهند بود.
برای بررسی بیشتر این مسأله وشناخت عوامل اثرگذار درکاهش آسیب‌های اجتماعی درجامعه، گفت‌وگویی با دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه و آسیب‌شناس اجتماعی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
از نگاه جامعه‌شناختی، چه عواملی باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی در ایام محرم و صفر می‌شود؟
یکی ازعوامل مؤثر، اعتقادات دینی و مذهبی است. براساس مطالعه‌ای که به‌همراه تیمی درمعاونت اجتماعی پلیس انجام دادیم، در دهه اول محرم (تا روز عاشورا)، میزان خلافکاری، جرم، دزدی، کیف‌قاپی و سایر جرائم و بزهکاری‌ها به‌طرز محسوسی کاهش پیدا می‌کند. این کاهش براساس آمارهای واقعی فاتب (فرماندهی انتظامی تهران بزرگ) و فراجا که در سال‌های قبل انجام شده، مشاهده شده است. می‌توان با جرأت گفت که این کاهش به‌خاطر تقویت باورها و اعتقادات مذهبی در این ایام است. البته پس ازاتمام ماه محرم،میزان آسیب‌های اجتماعی دوباره افزایش می‌یابد اما درهمان دهه اول، نوعی کنترل اجتماعی غیررسمی به‌واسطه مذهب و باورهای دینی شکل می‌گیرد که نقش بازدارنده دارد. در حقیقت، اعتقادات مذهبی یکی از نیروهای بازدارنده در برابر ارتکاب آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود. طبق تئوری «میدان زندگی» کورت لوین در دهه ۴۰ میلادی، که بنده نیز آن را در دهه ۸۰ با عنوان «میدان نیرو» مطرح کرده‌ام، در بروز آسیب‌های اجتماعی مانند دزدی، جرم، اعتیاد، استعمال دخانیات، روسپی‌گری، کیف‌قاپی، جنایت و…ما با دو دسته نیرو شامل نیروهای برانگیزنده (تحریک‌کننده) و نیروهای بازدارنده مواجهیم.
تأثیرات نیروهای برانگیزنده (تحریک‌کننده) و نیروهای بازدارنده بر ارتکاب یا عدم ارتکاب جرائم را بفرمایید؟
نیروهای برانگیزنده، فرد رابه سمت ارتکاب جرم سوق می‌دهند، مانند فقر، بیکاری، گرسنگی، نوع خانواده (بدسرپرستی، بی‌سرپرستی و تک‌سرپرستی)، دوستان ناباب، محل تولد و محل زندگی، گرانی و تورم، تأثیر فضای مجازی و فیلم‌های مستهجن و در نهایت بی‌اعتقادی دینی. نیروهای بازدارنده نیز فرد را از ارتکاب جرم بازمی‌دارند، مانند پلیس، زندان، اعدام، دین و باورهای دینی و مذهبی، درآمد کافی، شغل و اشتغال. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشور ما متاسفانه، برخی ایام نیروهای برانگیزنده بر نیروهای بازدارنده غلبه دارند و همین عامل باعث می‌شود که میزان جرم و بروز آسیب‌های اجتماعی، بالا باقی بماند. در نهایت، براساس تئوری مذکور، هر‌فرد دائما تحت تأثیر این دو دسته نیرو قرار دارد و یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند افراد را از ارتکاب جرم بازدارد، اعتقادات دینی و مذهبی است که در ایامی مانند محرم، به‌ویژه دهه اول آن و ماه صفر نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کند.
بیشتر کدام طبقات یا گروه‌های اجتماعی این تغییر رفتار در ماه‌های محرم و صفر دارند؟
این موضوع برمی‌گردد به همان تئوری میدان نیرو که پیش‌تر مطرح شد. ممکن است اعتقادات مذهبی یک‌فرد بسیار قوی باشد اما وقتی دچار فقر یا بیکاری است، به سمت جرم و بزهکاری کشیده می‌شود. همان‌طورکه حضرت علی(ع) فرمودند: «از دری که فقر وارد شود، ایمان از در دیگر خارج می‌شود» این فقط یک روایت و نقل قول دینی نیست؛ از نظر جامعه‌شناختی نیز کاملا صحیح است. برای نمونه، در منطقه ۱۲تهران، دو محله تفاوت بسیار زیادی دارد. چرا در خیابان ایران میزان جرم، آسیب‌های اجتماعی بسیار کم است یا اصلا دیده نمی‌شود؟ به‌دلیل وجود تجانس فرهنگی، کنترل و نظارت اجتماعی، اعتقادات مذهبی قوی، حضور فعال مساجد و تکایا. در حالی که در محله دیگر این منطقه، وضعیت طور دیگری است، یعنی نظارت و کنترل ضعیف است و زمینه برای ارتکاب آسیب‌ها فراهم‌تر است. این تفاوت‌ها را ما در بررسی‌های خود مشاهده کرده و بر پایه آن تئوری‌هایی را مطرح کرده‌ایم.
حتی مسائلی مانند نحوه شیر‌دادن مادر به نوزاد در خلق‌وخوی فرزند اثرگذار است، چه برسد به محیط زندگی و شرایط اجتماعی که نقش بسیار پررنگ‌تری در شکل‌گیری رفتار فرد دارند. در جامعه امروز، متأسفانه همچنان نیروهای برانگیزنده جرم و آسیب اجتماعی (مثل فقر، بیکاری، مشکلات اقتصادی، محیط نامناسب، تربیت غلط، ناپدری و نامادری و…) بر نیروهای بازدارنده (مثل اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی، نظارت اجتماعی، درآمد، شغل، امنیت، آموزش، فرهنگ، تربیت خانوادگی و…) غلبه دارند.
یکی از نیروهای بسیار مهم بازدارنده، اعتقادات مذهبی است اما اگر مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم حل شود، این اعتقادات تأثیربسیاربیشتری خواهند داشت.زیراوقتی جوان بیکار است، درآمد ندارد وگرسنه است،حتی اگر اعتقادات مذهبی هم داشته باشد، ممکن است برای سیر‌کردن شکم خانواده‌اش و تأمین سرپناهی برای آنان،مجبور شود دست به خلاف بزند.
در نتیجه، عامل اقتصادی در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی بسیار مهم و در اولویت اول است. اگر فرد از نظر اقتصادی در شرایط مناسبی قرار بگیرد و ازحداقل امکانات رفاهی بهره‌مند شود،نه‌تنها به سمت خلاف نمی‌رودبلکه ایمان و اعتقادات و باورهای مذهبی‌اش نیز تقویت می‌شود و به‌جای نافرمانی و ارتکاب جرم، شکرگزار نعمت‌های الهی خواهد بود.
با وجود تأثیر مثبت فضای محرم و صفر در کاهش جرم و جنایت و بروز آسیب‌های اجتماعی، به‌نظر شما آیا می‌شود این اثر را در ماه‌های دیگر سال نیز تداوم داد؟
بله، البته این اثر ضعیف‌تر می‌شود اما همچنان پایدار است. اعتقادات دینی و مذهبی به طورکلی ازعوامل بازدارنده مهم در جلوگیری ازجرم و بزهکاری محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه، دربررسی‌هامشاهده شده که درجوامع غربی نیز کاتولیک‌ها کمتر خودکشی می‌کنند، چون روزهای یکشنبه در کلیسا جمع می‌شوند و این باعث کاهش حس تنهایی در آنها می‌شود.
در مقابل، پروتستان‌ها که عبادت انفرادی دارند، آمار خودکشی بالاتری دارند. بسیاری از افراد در جامعه ما هستند که با وجود فقر و نداشتن امکانات مالی و رفاهی،چون اعتقادات دینی قدرتمندی دارند،به سمت کار خلاف و بزهکاری نمی‌روند.
این نشان‌دهنده آن است که دین باید در وجود و خون افراد نهادینه شود تا نقش بازدارنده‌اش به شکل مؤثری عمل کند.
یکی از کارکردهای مهم دین در همه ادیان و مذاهب (نه فقط در اسلام)، بازدارندگی در برابر آسیب‌های اجتماعی و جرائم و بزهکاری است. همچنین باید به موضوع وجدان اخلاقی هم توجه شود؛ چرا که تنها دین رسمی کافی نیست بلکه باید ارزش‌های دینی و اخلاقی درونی و پایدار شوند.
نقش رسانه‌ها را در کاهش آسیب‌های اجتماعی و تقویت باورهای دینی چطور ارزیابی می‌کنید؟ به‌نظر شما آیا رسانه‌ها عملکرد مثبتی داشته‌اند؟
خیر، متأسفانه رسانه‌ها آن‌طور که باید، نقش مؤثر و موفقی نداشته‌اند.برای مثال، موسیقی ایرانی که ذاتا حامل دین، دیانت، آرامش، صلح و محبت است، می‌تواند ابزار مؤثری برای ترویج شادی، نشاط و تقویت باورهای دینی و مذهبی باشد و باید از این ابزار در رسانه‌ها استفاده شود اما متأسفانه از این ظرفیت‌ها به‌درستی به‌کار گرفته نشده است.
به‌عبارتی رسانه‌ها به ابزارهای جذاب و مخاطب‌پسند مجهز شوند تا بتوانند در کاهش جرم، جنایت، بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی و همچنین در تقویت اثرات بازدارنده دین نقشی واقعی و مؤثر ایفا کنند. به‌عنوان یک جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی، معتقدم آسیب‌هایی مانند طلاق، دزدی، فحشا، جنایت، قتل، غارت و سایر جرائم اجتماعی، نه ارثی‌اند و نه نژادی و فطری. بلکه این‌ها زاده جامعه و محیط اجتماعی هستند و اگر زمینه اجتماعی مناسب باشد، میزان خلافکاری به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند یا حتی از بین می‌رود.
