از آنجا که این شبکه در رویداد «ایران‌جان، اصفهان ایران» سه برنامه گفت‌وگو محور و پرمحتوا را در برنامه خود قرار داده است، گفت‌وگویی داشتیم با سید فرشاد عریضی، مدیر گروه علم‌و‌فناوری شبکه چهار و ابراهیم ارجمندی، تهیه‌کننده برنامه «مان»، تا درباره نقش علوم، فناوری و البته معماری در توسعه استان‌ها و بازتاب آن در رسانه‌ملی بیشتر بدانیم. باید دقت داشت که این رویکرد علمی و مستند شبکه چهار فرصتی فراهم می‌کند تا درک از هویت هر استان فقط محدود به میراث فرهنگی و آثار گذشته نباشد، بلکه گام‌های نوآورانه و فناوری‌های بومی نیز مورد توجه قرار گیرد، جایی که پیوند عمیقی میان گذشته تاریخی و آینده‌ای روشن برقرار می‌شود.
تجربه برنامه‌ها در عدالت‌گستری و هویت‌محوری
سید‌فرشاد عریضی، مدیر گروه علم و فناوری شبکه ۴ درباره رویکرد این شبکه در همکاری و هم‌افزایی‌های لازم با رویداد ایران جان گفت: از آنجا که این رویداد با هدف عدالت‌گستری و هویت‌محوری هر ماه به یک استان اختصاص پیدا کرده، لازم می‌دانم عرض کنم که گروه علم و فناوری شبکه ۴ در برنامه‌هایی مانند «چرخ»، «مان» و «پایان‌نامه» پیش از آغاز رویداد مذکور نیز رویکردی عدالت‌محور و نگاهی جامع به استان‌ها و کشور داشت. به‌طور مثال فناورانی از شهرک علمی و تحقیقاتی مشهد، اصفهان و پردیس به برنامه چرخ دعوت شدند و در «پایان‌نامه» سفری به استان یزد داشتیم. پیش از شروع ایران‌جان در سال ۱۴۰۴، اعضای گروه طی سفری به یزد، پایان‌نامه‌هایی را در این شهر ضبط کردند.
عریضی ادامه داد: در برنامه مان نیز مسائل مختلف معماری در شهرستان‌های متفاوت بررسی شده بود. البته ایران‌جان باعث شد تمرکز بیشتری روی مناطق انجام شود و تفاوت اصلی کارما این بودکه مستقیما به شهرستان‌هاسفرکردیم و همکاری خوبی با مراکز محلی داشتیم. اگرچه صداوسیما برگزارکننده اصلی رویداد نیست و مسئولیت اصلی بر‌عهده استانداری‌هاست، به‌خصوص در شهرهای بزرگی مثل اصفهان با امکانات گسترده می‌شد به اصطلاح فرارویداد برگزار کرد.
رویکرد شبکه ۴ در بازنمایی ظرفیت‌ها
مدیر گروه علم و فناوری شبکه ۴ اضافه کرد: با توجه به این‌که معمولا جلسات دفاع از پایان‌نامه در پایان شهریور برگزار می‌شد، امسال به‌دلیل لغو امتحانات در خرداد و انتقال آنها به شهریور، به‌سختی توانستیم جلسات پایان‌نامه دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی و یک پایان‌نامه هم در دانشگاه اصفهان هماهنگ کنیم. اعضای تیم تولید پایان‌نامه قرار است با سفر به اصفهان و ضبط این جلسات ان‌شاءالله درهفته‌های آینده به‌مرور در هرقسمت این پایان‌نامه‌ها را روی آنتن ببرند. در این سری برنامه «پایان‌نامه» علاوه بر پوشش جلسات پایان‌نامه، در آیتم‌هایی ازچند آزمایشگاه و مرکز تحقیقاتی پیشرفته نیز بهره می‌برد، از جمله آزمایشگاه صنعت ۴.۰ دانشگاه صنعتی اصفهان که مجهزبه دستگاه‌های تصویربرداری پیشرفته است.
وی در توضیح بیشتر عنوان کرد: در برنامه چرخ نیز همکاری مشخصی با شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان داشته‌ایم. پیش از شروع جنگ، با سه محور اصلی طرح‌هایی پیرامون فولاد مبارکه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های صنعتی استان، انرژی هسته‌ای و شهرک علمی-تحقیقاتی با رویکرد دانش‌بنیان برنامه‌ریزی کردیم. پس از جنگ، با وجود برنامه‌ریزی برای سفر به اصفهان و هماهنگی‌های لازم، به‌دلیل شرایط موجود، این سفر ممکن نشد و حتی با تغییراتی که در تیم فولاد مبارکه به وجود آمده بود، همکاری انجام نشد. بنابراین تصمیم گرفتیم تمرکز را روی شهرک علمی-تحقیقاتی با رویکردهای انرژی خورشیدی، پژوهشگاه رویان و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار دهیم. ویژگی مهم برنامه چرخ این است که از استودیوی صداوسیما خارج شده و در داخل شهرک علمی-تحقیقاتی ضبط و به‌صورت زنده پخش می‌شود.
عریضی در توضیح پرداخت به معماری این استان در برنامه مان ادامه داد: در مان نیز قرار بود با توجه به ظرفیت‌های دیده‌نشده اصفهان تمرکز روی این شهر باشد اما از آنجا که برنامه‌های زیادی به معماری این شهر از جمله معماری‌هایی که در مسیر زاینده‌رود وجود دارد از قبیل پل خواجو، سی‌وسه‌پل، پل‌های شهرستان، مارنان و چوبی، میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف‌الله و شاه‌عباس کبیر، چهلستون و ... تصمیم گرفته شد به‌جای اصفهان روی معماری حومه و شهرستان‌های اطراف تمرکز کنیم. به‌همین دلیل مان به شهرهایی مانند کاشان و نطنز سفر کرد و برنامه را به صورت زنده از آنجا روی آنتن برد؛ کاری که پیش‌تر در اهواز انجام شده بود اما در ایلام شرایط مهیا نبود. با وجود برخی محدودیت‌ها، امیدواریم در سفرهای آینده ایران‌جان، بتوانیم این رویه را برای دیگر استان‌ها انجام دهیم.
مدیر گروه علم و فناوری شبکه ۴ توضیح داد: برنامه‌های شبکه چهار در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی در جذب مخاطبان فرهیخته داشته و این نشان‌دهنده توجه به کیفیت و تنوع محتوایی است. تجربه نشان می‌دهد که فاصله‌گذاری کمتر با مخاطب و تولید برنامه‌های متناسب با نیازهای روز و ذائقه‌های مختلف، به افزایش رضایت و گرایش بینندگان به تماشای برنامه‌ها کمک می‌کند. استفاده از شیوه‌های علمی و کاربردی در تحلیل مخاطب می‌تواند مسیر تقویت ارتباط رسانه‌ملی با مخاطبان را هموارتر سازد.
رویکرد نقادانه نسبت به معماری
ابراهیم ارجمندی، تهیه‌کننده مان که در رویداد «ایران‌جان، اصفهان ایران» قرار است دیدی نقادانه به معماری دو شهرستان کاشان و نطنز داشته باشد، درباره رویکرد انتخابی برنامه خود گفت: ما تاکنون سلسله‌برنامه‌هایی را درباره استان‌های مختلف، از جمله خوزستان و ایلام، تولید کرده‌ایم. هدف اصلی ما در این برنامه‌ها تنها معرفی ظرفیت‌های گردشگری نبوده است، بلکه گاهی به موضوعاتی پرداخته‌ایم که ظرفیت‌های مغفول و کمتر دیده شده‌ای بودند. این ظرفیت‌ها ممکن است در حوزه گردشگری یا زمینه‌های دیگر باشند که هنوز به خوبی شناخته نشده‌اند. در مورد اصفهان، این شهر تفاوت‌های مشخصی با سایر شهرهای تاریخی مثل یزد و کاشان دارد چرا که اصفهان علاوه بر معماری و شهرسازی متفاوت، از سابقه تاریخی قابل توجهی در صنعت و تجارت وجود دارد که این امر بر معماری آن اثر گذاشته است. باید گفت این شهر نسبت به شهرهای تاریخی دیگر مثل یزد و کاشان بافت تاریخی متفاوتی دارد. در یزد می‌بینیم بافت جدید شهر در کنار بافت تاریخی آن شکل گرفته اما در اصفهان ساختار متفاوتی حاکم است که ویژگی‌های خاص خودش را دارد. اولا در اصفهان، کل بافت شهر تاریخی محسوب می‌شود و ساخت‌وساز در این محدوده آداب و ضوابط خاصی دارد. این موضوع فراتر از رعایت حریم بوده و لازم است معماری و شهرسازی معاصر در هماهنگی کامل با محورهای تاریخی مختلف مانند دوره صفوی، اشکانی، تیموری و قاجار صورت بگیرد تا پیوستگی و هارمونی میان گذشته و حال حفظ شود. باید دقت داشت که اصفهان یک الگوی برجسته در حوزه حفاظت میراث فرهنگی، نحوه تعامل با میراث تاریخی و همچنین توسعه صنعت و تجارت در کنار این موارد است.
چالش‌های حفاظت و تخریب بی‌توجهانه
تهیه‌کننده مان ادامه داد: آنچه که در حوزه میراث فرهنگی اهمیت دارد این است که به‌دلیل فراوانی آثار و گنجینه‌های تاریخی در این شهر، ممکن است برخی از این سرمایه‌های ارزشمند برای مردم کوچه و خیابان عادی محسوب شده و اهمیت واقعی آنها آن‌طور که بایدو‌شاید درک نشود؛ این موضوع می‌تواند باعث بی‌توجهی نسبت به حفاظت و پاسداری از میراث فرهنگی شود. بنابراین، توجه و قدرشناسی مردم و مسئولان فرهنگی نسبت به این میراث تاریخی ضروری است تا ارزش واقعی این گنجینه‌ها حفظ شود و آسیب نبیند. وی برخی اقدامات تخریبی در بافت تاریخی اصفهان را به‌دلیل فراوانی این بافت در سطح شهر دانست و افزود: گاهی مشاهده می‌شود که برخی اقدامات در حوزه میراث فرهنگی، از جمله توسط شهرداری، منجر‌به آسیب به آثار تاریخی می‌شود. مثلا میدانی مربوط به دوره اشکانی وجود دارد که اگر در بسیاری از شهرهای دیگر وجود داشت ثبت ملی می‌شد اما در برخی موارد در اصفهان این اقدام انجام نمی‌گیرد و به‌جای آن بناهای جدیدی که فاقد ارزش تاریخی و هویتی هستند، جایگزین می‌شوند. بنابراین وقتی درباره میراث فرهنگی و معماری در شهرهای تاریخی صحبت می‌کنیم، منظورمان معماری معاصر در پیوند و هماهنگی با بستر تاریخی است، نه تخریب یا تضاد با آن.
پلی تاریخی میان معماری صفوی و نوآوری معاصر
ارجمندی در توضیح انتخاب شهر کاشان برای برنامه مان گفت: اگر به شهر کاشان سفر کنید، می‌بینید که معماری آن با سبک دوره صفوی اصفهان کاملا متفاوت است. در کاشان، بسیاری ازبناها در دوره قاجار و به شیوه‌ای خاص برای مقاومت در برابر زمین‌لرزه بازسازی شده‌اند که این میراث ارزشمند و منحصربه‌فرد، متاسفانه در زیر سایه اصفهان کمتر مورد توجه واقع شده است. پس بهتر است هنگام صحبت از معماری اصفهان، به تنوع و تفاوت‌های معماری مناطق مختلف اطراف آن نیز توجه کنیم.
این تهیه‌کننده تلویزیونی که قرار است برنامه‌اش را در بافت تاریخی کاشان و نطنز روی آنتن ببرد در این‌باره عنوان کرد: در میراث فرهنگی اصطلاحی وجود دارد به‌عنوان بافت میان‌افزا یعنی فضایی، به‌روز و معاصر‌شده در بافت تاریخی. در این قسمت از مان، لوکیشن برنامه در چنین فضایی انجام خواهد شد. تلاش کردیم نشان دهیم بنایی با ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال قدمت، هنوز هم قابلیت استفاده و زندگی دارد و نباید نگاهی موزه‌ای به آن داشت. معماری معاصر ما باید در امتداد تاریخی آن باشد و نه در تضاد. ما امروز تلاش می‌کنیم نشان دهیم که چگونه می‌توان فضای زندگی را در بستر تاریخی حفظ و پویاتر کرد.
نگاهی جامع به ظرفیت‌ها و چالش‌ها در رویداد ملی ایران‌جان
وی تجربه خود در سه دوره برگزاری ایران‌جان را این‌گونه تشریح کرد: در سفر به استان‌هایی مثل خوزستان، ایلام و اصفهان، تجربه کرده‌ایم که وقتی به استان‌ها می‌رویم، نباید صرفا ویژگی‌های فرهنگی یا تاریخی آنها را معرفی کنیم، بلکه باید با نگرشی شناختی به موقعیت فعلی استان‌ها بنگریم و تلاش کنیم راه‌حل‌هایی برای مسائل پیش روی آنها ارائه دهیم تا بتوانند به سمت آینده‌ای بهتر حرکت کنند. پس هدف ما، فراتر از نمایش صرف ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی است؛ ما می‌خواهیم با رویکردی جامع و آگاهانه، به شناسایی فرصت‌ها و چالش‌ها بپردازیم و برنامه‌ریزی کنیم که این استان‌ها رشد و توسعه پایداری داشته باشند؛ ما باید مسائل و چالش‌های پیش روی استان‌ها را با توجه ویژه‌ای که در مدت یک هفته فعالیت در آن استان داریم، مد‌نظر قرار دهیم و توجه مردم و مسئولان را به این موارد جلب کنیم تا موانع توسعه استان برداشته شود. برنامه‌های ما با چنین‌رویکردی پیش می‌رود و بیشتر به‌دنبال حل مشکلات واقعی استان‌ها هستیم. ارجمندی اصفهان را پرچم‌دار و الگوی معماری و میراث فرهنگی کشور دانست و افزود: میراث فرهنگی نه‌فقط منبعی برای کسب درآمد گردشگری، بلکه پایگاهی برای توسعه پایدار است. به‌عنوان نمونه، کارخانه ریسباف اصفهان نشان می‌دهد که یک تکه پارچه می‌تواند چندین برابر قیمت نفت ارزش افزوده ایجاد کند. این امر ثابت می‌کند میراث فرهنگی ظرفیت عظیمی برای توسعه دارد و همان‌طور که گفته شد اصفهان می‌تواند پرچم‌دار این مسیر باشد. ما باید به‌روشنی نشان دهیم که میراث فرهنگی امری صرفا تاریخی نیست بلکه متعلق به امروز و آینده است و می‌تواند راهنمای حرکت به‌سمت توسعه و پیشرفت باشد. مان در اصفهان برای اثبات این موضوع تلاش زیادی کرده که امیدواریم به‌ثمر بنشیند.
