معادن؛ تقابل صنعت و طبیعت
استان سمنان به‌دلیل داشتن منابع غنی معدنی، یکی از قطب‌های بزرگ کشور در بهره‌مندی از این ثروت‌های الهی است. این استان در تولید برخی مواد معدنی مانند گچ، نمک، سلستین و زئولیت رتبه اول و در تولید سولفات‌سدیم رتبه دوم و در تولید زغال‌سنگ و کرومیت رتبه سوم را به خود اختصاص داده است.
بااین‌حال فعالیت‌های معدنی در استان سمنان با چالش‌هایی ازجمله مشکلات زیست‌محیطی و خام‌فروشی مواجه است. بهرهبرداریهای روباز از معادن در حالی با هدف توسعه اقتصادی و اشتغالزایی رخ می‌دهد که برخی کارشناسان این مسأله را خطری جدی برای چرخه زیست گیاهی، جانوری و انسانی می‌دانند.
آن‌طور که آمارهای رسمی نشان می‌دهد سمنان دارای ۷۵۰معدن دارای پروانه و مجوز است که سالانه ۲۴میلیون تن محصولات معدنی از آنها استخراج می‌شود. این استان از نظر تعداد واحدهای فعال معدنی، دومین استان کشور است.
با تمام این ظرفیت‌ها، معادنی که در نقاط مختلف سمنان وجود دارند، با هدف توسعه اقتصادی و اشتغالزایی فعالیت می‌کنند اما در برخی نقاط مثل شهرستان شاهرود و ارتفاعات شاهوار که در مرز دو استان گلستان و سمنان قرار دارد، موجب شده تا پایین‌دستی‌ها راه تنفس و زندگی‌شان بسته شود. کوه شاهوار با ارتفاع حدود۴۰۰۰متربلندترین قله درقسمت شرقی رشته‌کوه البرز است، این کوه نزد اهالی شاهرودبه‌عنوان یکی ازنمادهای طبیعی این شهرستان همواره موردتوجه است و علاوه‌برآن‌که از مهم‌ترین تامین‌کنندگان آب شاهرود و روستاهای کوهپایه به شمار می‌آید، رویشگاه ارزشمندی برای «سرو کوهی» است.
مدت‌ها بود که اعلام می‌شد معادن این منطقه آسیب‌های فراوانی به محیط‌زیست وارد می‌کنند. آلودگی ذخایر آبی، تغییر شیب زمین، کم‌شدن منابع آب و حضور ریزگردها، بخشی از مهم‌ترین آسیب‌های استخراج از دامنه بلندترین قله البرز شرقی است. به گفته سیداسماعیل حسینی، کارشناس محیط‌زیست، تخریب مناطق طبیعی و کوه‌ها و رودخانه‌ها برای کاهش بیکاری در مناطق مختلف، نه‌فقط سودی برای مردم به همراه ندارد، بلکه ابعاد گسترده آسیب‌های آن ممکن است تا سالیان سال، بار سنگینی را بر دوش دولت‌های آینده بگذارد.
وی ادامه می‌دهد: «به‌عنوان‌مثال تا چند سال پیش بهرهبرداریهای غیراصولی در شاهوار تهدیدی برای زندگی مردم همجوار این کوه و نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری بود. اتفاقی که اگر جلوی آن گرفته شود، بازهم عوارضش تا سالیان دراز برجای می‌ماند.» این کارشناس محیط‌زیست تاکید می‌کند: «با این‌که معادن به محیط‌زیست آسیب می‌زند، باز هم بهره زیادی به‌همراه ندارد. یکی ازچالش‌های اصلی در بخش معدن سمنان، خام‌فروشی است که باید با فرآوری مواد معدنی به آن رسیدگی شود. ضمن این‌که برای افزایش بهره‌وری از معادن، لازم است زنجیره تولید و نزدیکی مواد اولیه به واحد فرآوری رعایت شود. با این تفاسیر، نه‌فقط این مسائل مورد توجه نیستند، درعوض فعالیت معادن به تخریب منابع طبیعی، آلودگی هوا و آب و ازبین‌رفتن پوشش گیاهی منجر شده است.»
به گفته حسینی، سازمان و نهادی وجود ندارد که به‌طور اصولی و با قدرت، مسائل زیست‌محیطی را در توسعه و فعالیت معادن مورد توجه قرار داده و از خسارت به طبیعت جلوگیری کند.
محیط زیست، قربانی کلی‌گویی‌ها
سال‌هاست مسئولان استانی در سمنان فقط به «هشدار دادن» و «درخواست‌کردن» بسنده کرده‌اند.
وقتی استاندار می‌گوید: «مسائل زیست‌محیطی به‌منظور جلوگیری از خسارت به طبیعت در توسعه و فعالیت معادن سمنان مورد توجه قرار گیرد» یا مسئولان محیط‌زیست عنوان می‌کنند: «فعالیت معادن در استان سمنان بدون تایید زیست‌محیطی غیرقانونی بوده و باید جلوی آن گرفته شود» معلوم نیست منظورشان کدام معادن متخلف و کدام سازمان و نهاد برای برخورد با آنهاست. کلی‌گویی‌ها ثابت کرده هیچ‌عزمی برای مراقبت از محیط‌زیست وجود نداردو زورمعادن به منابع طبیعی می‌چربد. دو سال پیش وقتی سرپرست وقت معاونت امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان سمنان از آزادسازی بخشی از پهنه‌های اکتشافی و همچنین برقرار شدن امکان ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف توسط متقاضیان در سامانه کاداستر خبر داد، گفت: «دراین استان ۱۰پهنه معدنی موسوم به خارتوران، عباس‌آباد و طرود با مجموع مساحت ۱۶هزار و ۴۵۶ کیلومتر مربع مشمول آزادسازی هستند.»
درهمان موقع، مشخص شد بخش بسیار بزرگی از پهنه واگذارشده برای معدن با زیست‌کره توران که محل زیست گونه‌های نادر جانوری مانند یوز، گور و ... است، همپوشانی دارد.
جالب این‌که در سند تفصیلی تدبیر وتوسعه شهرستان شاهرود آمده که وسعت زیست‌کره توران یک‌میلیون و ۴۰۰هزار هکتار عنوان شده و در زمره مناطق چهارگانه حساس محیط‌زیستی کشور محسوب می‌شود که مجوز فعالیت معدنی طبق قانون در این مناطق داده نمی‌شود؛ منطقه‌ای که خاستگاه جانورانی است که بعضا در دنیا آنچنان نادر هستند که در محدوده بسیار خطرناک از لحاظ انقراض قرار دارند.
آن‌طور که آمارهای رسمی نشان می‌دهد سمنان دارای ۷۵۰معدن دارای پروانه و مجوز است که سالانه ۲۴میلیون تن محصولات معدنی از آنها استخراج می‌شود. این استان از نظر تعداد واحدهای فعال معدنی، دومین استان کشور است.
با تمام این ظرفیت‌ها، معادنی که در نقاط مختلف سمنان وجود دارند، با هدف توسعه اقتصادی و اشتغالزایی فعالیت می‌کنند اما در برخی نقاط مثل شهرستان شاهرود و ارتفاعات شاهوار که در مرز دو استان گلستان و سمنان قرار دارد، موجب شده تا پایین‌دستی‌ها راه تنفس و زندگی‌شان بسته شود. کوه شاهوار با ارتفاع حدود۴۰۰۰متربلندترین قله درقسمت شرقی رشته‌کوه البرز است، این کوه نزد اهالی شاهرودبه‌عنوان یکی ازنمادهای طبیعی این شهرستان همواره موردتوجه است و علاوه‌برآن‌که از مهم‌ترین تامین‌کنندگان آب شاهرود و روستاهای کوهپایه به شمار می‌آید، رویشگاه ارزشمندی برای «سرو کوهی» است.
مدت‌ها بود که اعلام می‌شد معادن این منطقه آسیب‌های فراوانی به محیط‌زیست وارد می‌کنند. آلودگی ذخایر آبی، تغییر شیب زمین، کم‌شدن منابع آب و حضور ریزگردها، بخشی از مهم‌ترین آسیب‌های استخراج از دامنه بلندترین قله البرز شرقی است. به گفته سیداسماعیل حسینی، کارشناس محیط‌زیست، تخریب مناطق طبیعی و کوه‌ها و رودخانه‌ها برای کاهش بیکاری در مناطق مختلف، نه‌فقط سودی برای مردم به همراه ندارد، بلکه ابعاد گسترده آسیب‌های آن ممکن است تا سالیان سال، بار سنگینی را بر دوش دولت‌های آینده بگذارد.
وی ادامه می‌دهد: «به‌عنوان‌مثال تا چند سال پیش بهرهبرداریهای غیراصولی در شاهوار تهدیدی برای زندگی مردم همجوار این کوه و نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری بود. اتفاقی که اگر جلوی آن گرفته شود، بازهم عوارضش تا سالیان دراز برجای می‌ماند.» این کارشناس محیط‌زیست تاکید می‌کند: «با این‌که معادن به محیط‌زیست آسیب می‌زند، باز هم بهره زیادی به‌همراه ندارد. یکی ازچالش‌های اصلی در بخش معدن سمنان، خام‌فروشی است که باید با فرآوری مواد معدنی به آن رسیدگی شود. ضمن این‌که برای افزایش بهره‌وری از معادن، لازم است زنجیره تولید و نزدیکی مواد اولیه به واحد فرآوری رعایت شود. با این تفاسیر، نه‌فقط این مسائل مورد توجه نیستند، درعوض فعالیت معادن به تخریب منابع طبیعی، آلودگی هوا و آب و ازبین‌رفتن پوشش گیاهی منجر شده است.»
به گفته حسینی، سازمان و نهادی وجود ندارد که به‌طور اصولی و با قدرت، مسائل زیست‌محیطی را در توسعه و فعالیت معادن مورد توجه قرار داده و از خسارت به طبیعت جلوگیری کند.
محیط زیست، قربانی کلی‌گویی‌ها
سال‌هاست مسئولان استانی در سمنان فقط به «هشدار دادن» و «درخواست‌کردن» بسنده کرده‌اند.
وقتی استاندار می‌گوید: «مسائل زیست‌محیطی به‌منظور جلوگیری از خسارت به طبیعت در توسعه و فعالیت معادن سمنان مورد توجه قرار گیرد» یا مسئولان محیط‌زیست عنوان می‌کنند: «فعالیت معادن در استان سمنان بدون تایید زیست‌محیطی غیرقانونی بوده و باید جلوی آن گرفته شود» معلوم نیست منظورشان کدام معادن متخلف و کدام سازمان و نهاد برای برخورد با آنهاست. کلی‌گویی‌ها ثابت کرده هیچ‌عزمی برای مراقبت از محیط‌زیست وجود نداردو زورمعادن به منابع طبیعی می‌چربد. دو سال پیش وقتی سرپرست وقت معاونت امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان سمنان از آزادسازی بخشی از پهنه‌های اکتشافی و همچنین برقرار شدن امکان ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف توسط متقاضیان در سامانه کاداستر خبر داد، گفت: «دراین استان ۱۰پهنه معدنی موسوم به خارتوران، عباس‌آباد و طرود با مجموع مساحت ۱۶هزار و ۴۵۶ کیلومتر مربع مشمول آزادسازی هستند.»
درهمان موقع، مشخص شد بخش بسیار بزرگی از پهنه واگذارشده برای معدن با زیست‌کره توران که محل زیست گونه‌های نادر جانوری مانند یوز، گور و ... است، همپوشانی دارد.
جالب این‌که در سند تفصیلی تدبیر وتوسعه شهرستان شاهرود آمده که وسعت زیست‌کره توران یک‌میلیون و ۴۰۰هزار هکتار عنوان شده و در زمره مناطق چهارگانه حساس محیط‌زیستی کشور محسوب می‌شود که مجوز فعالیت معدنی طبق قانون در این مناطق داده نمی‌شود؛ منطقه‌ای که خاستگاه جانورانی است که بعضا در دنیا آنچنان نادر هستند که در محدوده بسیار خطرناک از لحاظ انقراض قرار دارند.
