با توجه به رژیم غذایی ایرانیان، برنج با حدود ۱۰درصد، سهم قابل‌توجهی در دورریز مواد غذایی دارد. دورریز برنج در ایران سالانه به یک میلیون تن می‌رسد که این میزان به اندازه برنجی است که ایران وارد می‌کند. این یعنی اگر از سفره هر ایرانی روزی یک دانه برنج دور ریخته شود، در مجموع روزانه ۸۷میلیون دانه برنج هدر می‌رود که می‌تواند غذای ۲۳هزار نفر را در یک روز تأمین کند. درحالی که گفته میشود برای تولید هر کیلوگرم برنج، حداقل ۲۵۰۰لیتر آب مصرف شده و حدود یک کیلوگرم گاز گلخانه‌ای نیز تولید میشود. به عبارت دیگر دورریز غذا علاوه‌بر این‌که اسراف به‌شمار می‌آید، پیامدهای دیگری مثل اتلاف منابع آبی و افزایش آلودگی هوا را نیز در پی دارد. حجم دورریز غذا در ایران درحالی بالا است که در اتحادیه اروپا با ۲۷کشور عضو، فقط ۹میلیون تن مواد غذایی در سال راهی سطل‌های زباله میشود.
اسراف در سبک زندگی
حجم دورریز غذا در سال‌های اخیر وهمراه با تغییر سبک زندگی ورواج تجملات، افزایش چشمگیری داشته است.اگر گذشتگان، اسراف منابع غذایی را امری زشت و ناپسند می‌دانستند و از آن پرهیز می‌کردند حالا اما با تغییر سبک زندگی و ترویج رسانه‌ها و فضای مجازی دورریختن غذا و اسراف به امری عادی تبدیل شده است.برای مثال، صفحات متعددی در اینستاگرام وجود دارد که صاحبان آنها مدام به مخاطبان القا می‌کنند اگر می‌خواهند شیک وباکلاس به‌نظر آیند،باید میزهای آنچنانی برای مهمان‌های‌شان بچینند و انواع و اقسام خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها را برای آنها سرو‌کنند.
کافی است به رستوران‌ها و کافه‌ها سر بزنید تا با میزهای متعددی مواجه شوید که افراد غذا یا نوشیدنی و دسر خود را نصف و نیمه جا گذاشته‌اند و رفته‌اند. این مسائل نشان از تغییر سبک زندگی و بی‌توجهی به پیامدهای دورریختن غذا و اسراف دارد.
رضا اسماعیلی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با تأکید بر ابعاد زیستی غذا، به جنبه‌های اقتصادی، رفتاری، فرهنگی و اجتماعی آن نیز اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «غذا همواره به‌عنوان یکی از نمادهای توانایی اقتصادی جوامع محسوب شده و نشان‌دهنده وضعیت اجتماعی افراد و گروه‌هایی است که از رفاه نسبی برخوردارند.»
آن طور که او توضیح می‌دهد، یکی از مباحث مهم در جامعه‌شناسی، بررسی نوع مواد غذایی و شیوه مصرف آن به‌عنوان شاخصی برای منزلت و طبقه‌بندی گروه‌های اجتماعی است، چرا‌که همواره تفاوت‌هایی در نوع مواد غذایی مصرفی طبقات بالا و پایین جامعه وجود داشته است. از بعد فرهنگی به‌دلیل اهمیت و ارزشی که برای مهمان قائل هستیم، تنوع و میزان غذاهای ارائه شده در مهمانی‌ها افزایش می‌یابد. به تعبیر جامعه‌شناختی، این وضعیت به یک «انحصار نمادین» منجر میشود به‌گونه‌ای که میزان غذاهای پخته و عرضه شده بسیار مفصل است. شواهد نشان می‌دهد در شهرهای بزرگی مانند اصفهان، تهران و تبریز، برای یک مهمان، بین ۱.۳تا۱.۴ غذای اضافه تولید میشود. در مجموع شاهد مصرف بالای مواد غذایی هستیم که پس از مدتی کیفیت خود را از دست داده و دور ریخته میشود.
این رفتار را دور بریزید
دورریختن غذا دلایل مختلفی دارد و در برخی اقشار جامعه آمار آن بالاتر است. بر‌اساس اطلاعات آماری ارائه شده در اولین کنگره بین‌المللی کشاورزی سالم، علاوه بر دورریز سفره ایرانیان، ارزش ضایعات محصولات کشاورزی در ایران برابر با حدود ۲۵درصد درآمد ملی از صادرات نفت است. با این وجود، بسیاری از شهروندان گوش‌شان به این حرف‌ها بدهکار نیست وهمچنان به پیامدهای دورریختن غذا واسراف بی‌توجه هستند.اسماعیلی دراین‌باره می‌گوید:«یکی ازعلل اصلی مصرف بی‌رویه، علاوه بر ارزش‌گذاری بر مهمان‌نوازی، بعد«شخصیت نمایشی»ماست. این رفتارکه تحت عنوان«صورت خود را با سیلی سرخ نگ‌داشتن» تعبیر میشود، نماد آبرو تلقی شده ومنجربه پخت مقدار زیادی غذامی‌شود که بخش قابل توجهی ازآن هدر می‌رود.»
در سال‌های اخیر قیمت مواد غذایی افزایش داشته است اما این مسأله هم نتوانسته مانع کاهش مصرف نامناسب شود. به گفته این جامعه‌شناس، با وجود افزایش قیمت مواد غذایی، به‌ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین، عرضه غذا همچنان به همین شیوه ادامه دارد. البته در مقایسه با برخی کالاهای دیگر، به‌نظر می‌رسد که قیمت مواد غذایی درک عمومی جامعه را نسبت به گرانی آن چندان تحت تأثیر قرار نداده و مواد غذایی به‌عنوان کالایی گران‌قیمت تلقی نمی‌شود. بنابراین در حوزه اقتصاد غذا و فرآیند تهیه و تولید مواد غذایی، مدیریت صحیح بسیار حیاتی است. ما باید از یک رفتار اقتصادی تبعیت کنیم که بین خواسته‌ها و ابزارهای تأمین غذا تعادل برقرار سازد.
آیا دورریز غذا چاره دارد؟
سالانه مواد غذایی انبوهی دور ریخته میشود درحالی که برخی اقشارجامعه توان تأمین غذای خودراندارند.دورریزغذادر جامعه می‌تواند پیامدهای زیادی ایجاد کند.به گفته اسماعیلی، آسیب‌رسانی این مسأله بالاست وباید درخانواده‌هایی که موادغذایی مصرف می‌کنند، یک رفتار اقتصادی منطقی برای تهیه و تولید مواد غذایی داشته باشیم و فعالیت‌های‌مان را بر‌اساس این رفتار اقتصادی تنظیم کنیم. اگر درمصرف نهایی رفتار عقلانی حاکم نباشد، سرمایه بسیاری از بین می‌رود و اتلاف انرژی صورت می‌گیرد.
بنابراین رفتار عقلانی، از جمله در مصرف مواد غذایی امری ضروری و صحیح است. جلوگیری از اسراف و دورریز غذا نیاز به فرهنگ‌سازی وتبلیغات درست رسانه‌ای‌دارد؛موضوعی که‌می‌تواند ازاتلاف سرمایه انسانی ومنابع اقتصادی نیز جلوگیری کند. محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران نیز این مسأله را تایید می‌کند و می‌گوید: «در بیشتر کشورها فرهنگ استفاده بهینه از مواد خوراکی وجود ندارد اما کشورهای توسعه‌یافته راهکارهایی را برای جلوگیری از هدررفت غذا در نظر گرفتهاند. مثلا آلمان برای جلوگیری از اسراف در رستوران‌ها مقررات سختگیرانه‌ای وضع کرده که در صورت اسراف غذا افراد باید جریمه پرداخت کنند. در مدارس این کشور هم آموزش رسمی برای جلوگیری از اسراف وجود دارد. در مجموع فرهنگ‌سازی و تغییر فرهنگ مصرف غذا در ایران تنها راهکار موجود برای جلوگیری از دورریز غذا از سفره ایرانیان است که این مهم از طریق گنجاندن این موضوع در کتاب‌های درسی، انتشار محتوا در رسانه‌ها و فضای مجازی قابل انجام است و در دراز‌مدت تأثیر خود را می‌گذارد.»
