این مهاجمان در غذای ما میکروپلاستیکها و نانوپلاستیکها هستند، ذراتی با اندازه کمتر از ۵میلیمتر یا بین یک تا هزار نانومتر. اما این ذرات چگونه وارد غذای ما میشوند؟ و در جهانی پر از پلاستیک، چگونه میتوانیم قرارگرفتن در معرض آنها را در رژیم غذایی خود کاهش دهیم؟
میکروپلاستیکها در آشپزخانه
با نگاهی دقیقتر به آشپزخانه خود، میتوانید نقاط ورود میکروپلاستیکها به غذاها را شناسایی کنید: آنها از کفگیر پلاستیکی که برای پخت صبحانه استفاده میکنید جدا میشوند، از بطری آب پلاستیکی که در کولهپشتی فرزندتان میگذارید نشت میکنند و در فنجان چای روی میزتان شناور هستند. این ذرات همچنین در عمق غذاهایی که میخوریم، از همبرگر گرفته تا عسل، پنهان شدهاند. وقتی شروع به جستوجوی آنها میکنید، نقاط قرارگرفتن در معرض میکروپلاستیکها بهسرعت میتوانند طاقتفرسا به نظر برسند. اما نکته مهم این است که میتوان تغییراتی ایجاد کرد تا میزان میکروپلاستیکهایی که در آشپزخانه با آنها مواجه میشویم کاهش یابد. شیلا ساتیانارایانا، استاد اطفال و استاد کمکی علوم بهداشت محیطی و شغلی در دانشگاه واشنگتن و مؤسسه تحقیقات کودکان سیاتل میگوید: «اقدامات سادهای در خانه وجود دارد که بهراحتی میتوان انجام داد. این اقدامات به افراد حس کنترل بر زندگیشان میدهد و ما بیش از آنچه فکر میکنیم در این زمینه اختیار داریم.»
از سبزیجات تا همبرگر
میکروپلاستیکها در میوهها و سبزیجات، عسل، نان، لبنیات، ماهی و گوشت از همبرگر تا مرغ یافت میشوند. این ذرات حتی در زرده و سفیده تخممرغ نیز وجود دارند. مطالعهای که در ۱۰۹ کشور انجام شد، نشان داد که میزان مصرف این پلاستیکها در سال ۲۰۱۸ بیش از ششبرابر میزان آن در سال ۱۹۹۰ بوده است.میکروپلاستیکها میتوانند از طریق ریشه گیاهان یا خوراک حیوانات وارد زنجیره غذایی شوند. ساتیانارایانا توضیح میدهد: «اگر در زمینی کشاورزی کنید که قبلا صنعتی بوده و خاک آن آلوده است، امکان دارد گیاهان آلایندههای موجود در خاک را جذب کنند.» پس از برداشت محصولات، در مراحل فرآوری فرصتهای بیشتری برای آلودگی وجود دارد. او میافزاید: «کارخانهها برای افزایش بازدهی و تولید، مقدار زیادی پلاستیک استفاده میکنند.»
راههای حل مشکل
برای برخی غذاها، میتوان بخشی از میکروپلاستیکها را پیش از مصرف حذف کرد. مطالعهای در استرالیا نشان داد افراد بهطور متوسط در هر وعده برنجخانگی ۳ تا ۴ میلیگرم پلاستیک و در برنج پیشپخته تا ۱۳ میلیگرم پلاستیک مصرف میکنند. این میکروپلاستیکها در برنج بستهبندیشده در کاغذ به همان اندازه برنج بستهبندیشده در پلاستیک وجود داشت، اما شستن برنج باعث کاهش ۲۰ تا ۴۰درصدی میکروپلاستیکها شد. شستن گوشت و ماهی نیز میتواند میکروپلاستیکها را کاهش دهد، اما آنها را کاملا حذف نمیکند. برای برخی غذاها، مانند نمک، شستوشو غیرممکن است. مطالعهای در سال ۲۰۱۸ نشان داد ۳۶ مورد از ۳۹ برند نمک بررسیشده حاوی میکروپلاستیک بودند، بهویژه نمک دریا که بهدلیل آلودگی بالای آبهای دریاچهها، مخازن، رودخانهها و اقیانوسها بیشترین میزان میکروپلاستیک را داشت.
توصیه برای انتخاب غذاهای تازه
هم ساتیانارایانا و هم آنلیز آدریان، افسر ارشد برنامه در تیم پلاستیک و علوم مواد بنیاد جهانی حیاتوحش، طرفدار استفاده از غذاهای تازه و کامل یا حداقل اجتناب از غذاهای بیشفرآوریشده هستند. ساتیانارایانا میگوید: «هرچه غذا بیشفرآوریشدهتر باشد، احتمال آلودگی پلاستیکی آن بیشتر است، زیرا در کارخانه نقاط تماس زیادی با پلاستیک وجود دارد.»
کاهش میکروپلاستیکها در زنجیره غذایی فراتر از تغییرات در آشپزخانههای فردی است. در سطح جهانی، اگر زبالههای پلاستیکی محیطزیست ۹۰ درصد کاهش یابد، میزان پلاستیک مصرفی در کشورهای با بیشترین تأثیر میتواند به نصف برسد. ویلده اسنکویک، زیستشناس دریایی و پژوهشگر میکروپلاستیک در مؤسسه تحقیقات آب نروژ میگوید: «پلاستیک مادهای ارزان و عالی بوده، اما مشکل این است که بیش از حد از آن استفاده میکنیم. پلاستیک همهجا هست.»
میکروپلاستیکها در آب
آب، چه از شیر آب و چه از بطری، یکی دیگر از نقاط مهم قرارگرفتن در معرض میکروپلاستیکهاست. مطالعهای نشان داد که باز و بسته کردن در بطری پلاستیکی بهطور چشمگیری میزان میکروپلاستیکها در آب را افزایش میدهد، بهطوری که هر چرخش در ۵۵۳ ذره میکروپلاستیک در هر لیتر آب تولید میکند. آدریان میگوید: «مطالعات جدید نشان میدهند که میزان میکرو و نانوپلاستیکها در آب بطری بسیار بیشتر از آن چیزی است که قبلا تصور میشد.»
درکشورهایی که آب لولهکشی ایمن است،نوشیدن آن احتمال داردراه بهتری برای کاهش قرارگرفتن درمعرض میکروپلاستیکها باشد. آدریان پیشنهاد میکند سرمایهگذاری در یک فیلتر خوب میتواند تفاوت قابلتوجهی ایجاد کند. حتی یک فیلتر کربنی ساده، مانند آنچه در پارچهای فیلتردار یافت میشود، میتواند تا ۹۰ درصد میکروپلاستیکها را حذف کند. بااینحال، حتی اگر آب شما میکروپلاستیک کمی داشته باشد، استفاده از کیسههای چای پلاستیکی میتواند حدود ۱۱.۶میلیارد ذره میکروپلاستیک و ۳.۱میلیارد ذره نانوپلاستیک به فنجان چای شما اضافه کند.
بستهبندی و ظروف پلاستیکی
آدریان میگوید: «غذاهایی که در پلاستیک نگهداری میشوند، بهطور حتم حاوی میکروپلاستیک هستند.» این شامل قوطیهای آلومینیومی با روکش پلاستیکی، مانند قوطی لوبیا، نیز میشود. باز کردن بستهبندیهای پلاستیکی، چه با قیچی، دست، چاقو یا بازکردن در، میتواند تا ۲۵۰ ذره میکروپلاستیک در هر سانتیمتر تولید کند. مطالعهای در استرالیا نشان میدهد که فرآیندهای مکرر برش یا بازکردن شبیه به ارهکردن است که تکههای پلاستیکی زیادی تولید میکند.سن ظروف پلاستیکی نیز مهم است. مطالعهای در مالزی نشان داد که کاسههای ملامینی قابل استفاده مجدد پس از صد بار شستوشو، میکروپلاستیکهایی بهمراتب بیشتر از بار اول شستوشو آزاد میکنند. حتی اگر غذا برای مدت کوتاهی در ظرف باشد، فرصت برای آلودگی وجود دارد. مطالعهای در چین تخمین زد افرادی که ماهانه ۵ تا ۱۰ وعده غذای بیرونبر مصرف میکنند، ممکن است ۱۴۵ تا ۵۵۲۰ ذره میکروپلاستیک از ظروف غذا دریافت کنند.
ابزارهای آشپزخانه
تخته برش نقطه شروع بسیاری از غذاهاست. مطالعهای تخمین زد که هر میلیمتر برش روی تخته برش میتواند بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ ذره میکروپلاستیک یا نانوپلاستیک تولید کند. مطالعهای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که تختهای از جنس پلیاتیلن سالانه بین ۷.۴ تا ۵۰.۷گرم میکروپلاستیک آزاد میکند و تختهای از جنس پلیپروپیلن حدود ۴۹.۵گرم درسال. برای مقایسه، ۵۰ گرم تقریبا وزن یک وعده سخاوتمندانه غلات صبحانه است.اسنکویک میگوید: «وقتی نگاه میکنید، شیارهای روی تخته را میبینید. پلاستیک کجا رفته؟ حتما جایی رفته است.»گاهی اوقات،این پلاستیکمستقیمابه غذایی که روی تخته برشداده شدهمنتقل میشود.
ظروف نچسب و سایر ابزارها
ظروف نچسب خراشیدهشده میتوانند در هربار استفاده تا میلیونها ذره میکروپلاستیک آزاد کنند. حتی ظروف نچسب نو که با همزن سیلیکونی نرم استفاده میشوند، تعداد قابلتوجهی میکروپلاستیک آزاد میکنند. کاسههای پلاستیکی و مخلوطکنها نیز با هر استفاده ذراتی آزاد میکنند. برای مثال، مخلوطکردن یخ به مدت ۳۰ ثانیه صدهاهزار ذره میکروپلاستیک آزاد میکند.
جایگزین ایمن؟
جایگزینهای دیگر شامل شیشه و استیل ضدزنگ است. پل آناستاس، استاد شیمی محیطزیست در دانشگاه ییل میگوید پلاستیکهای مبتنی بر شیمی سبز که برای تجزیه زیستی طراحی شدهاند، میتوانند خطر کمتری داشته باشند. او توضیح میدهد: «بدن ما برای متابولیزهکردن مواد زیستی تکامل یافته است، نه مواد مصنوعی.» بااینحال، بسیاری از پلاستیکهای بهاصطلاح زیستتخریبپذیر، مانند نیهای پلیلاکتیک اسید (PLA)، درواقع بهسرعت به میکروپلاستیک تجزیه میشوند.
گرما چقدر مؤثر است؟
هرچه پلاستیک داغتر شود، میکروپلاستیک بیشتری آزاد میکند. مطالعهای نشان داد که ظروف پلاستیکی گرمشده در مایکروویو به مدت سه دقیقه میتوانند تا۴.۲۲میلیون ذره میکروپلاستیک و۲.۱۱میلیارد ذره نانوپلاستیک از یک سانتیمترمربع پلاستیک آزاد کنند. استفاده از ظروف مشابه در یخچال نیز میتواندمیلیونها تا میلیاردهامیکروپلاستیک ونانوپلاستیک آزاد کند، اما در بازه زمانی طولانیتری مانند ششماه. ریختن نوشیدنی داغ در فنجان پلاستیکی یکبارمصرف نیز میکروپلاستیک تولید میکند. مطالعهای نشان داد که فنجانهای پلیپروپیلن حاوی آب داغ در دمای ۵۰درجه سانتیگراد بیشترین میکروپلاستیک را آزاد میکنند.
چه میتوان کرد؟
اسنکویک توصیه میکند که از واکنشهای عجولانه مانند دورانداختن تمام ابزارهای پلاستیکی آشپزخانه اجتناب کنید. او میگوید: «حتی پس از نوشتن این مقاله، هنوز برخی اقلام پلاستیکی در آشپزخانهام دارم. قرار نیست همهچیز را دور بریزم.» استراتژی او تمرکز بر اقلامی است که نشانههای آسیب واضحی مانند خراش، بریدگی، پوستهپوستهشدن یا ذوبشدن دارند. او پیشنهاد میکند هنگام تعویض این اقلام، جایگزینهای بدون پلاستیک انتخاب شوند، اما تأکید میکند که دور انداختن همهچیز بهیکباره نیز از نظر زیستمحیطی مسئولانه نیست.
اثرات سلامتی
غذا و نوشیدنی مستقیمترین راه ورود میکروپلاستیکها به دستگاه گوارش ماست، اما تأثیر آنها بر سلامت هنوز مشخص نیست. تحقیقات درباره اثرات میکروپلاستیکها در روده انسان محدود و غیرقطعی است. برخی دانشمندان معتقدند ممکن است میکروبهای روده را مختل کنند یا ذرات کوچکتر به جریان خون وارد شوند. آناستاس میگوید: «پلاستیکهای مبتنی بر سوخت فسیلی در اشکال میکرو و نانو در تقریبا تمام اندامهای بدن که بررسی شدهاند، ازجمله شریانها، مغز، خون، جفت و بیضهها، یافت شدهاند.»
ساتیانارایانا میافزاید ممکن است برخی از این ذرات در بدن بیاثر باقی بمانند و آدریان اشاره میکند که هنوز توافقی درباره مدتزمان ماندگاری پلاستیک در بدن یا تجمع آن وجود ندارد. برخی از میکروپلاستیکهایی که بهطور منظم میخوریم ممکن است مستقیما از بدن دفع شوند.