صادرات شیلات در تور موانع
صنعت شیلات به عنوان یکی از ارکان حیاتی بخش کشاورزی و تأمین‌کننده منابع غذایی پایدار در هر کشوری، نقشی چندوجهی در توسعه اقتصادی خصوصا در بخش کشاورزی ایفا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که نه تنها در تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز جامعه، بلکه در ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار برای جمعیت ساحل‌نشین و توسعه مناطق کمتر برخوردار و همچنین کسب درآمد ارزی از طریق صادرات، سهم بسزایی دارد.
ایران با برخورداری از مزیت‌های جغرافیایی منحصر به فرد، شامل سواحل طولانی در شمال (دریای خزر) و جنوب (خلیج‌فارس و دریای عمان)، رودخانه‌های پرآب، دریاچه‌های متعدد و ظرفیت بالقوه فراوان در زمینه آبزی‌پروری، توانسته در دهه‌های گذشته گام‌های مؤثری در توسعه تولیدات متنوع شیلاتی بردارد. این تولیدات شامل طیف گسترده‌ای از محصولات از جمله ماهیان گرمابی (مانند کپور و تیلاپیا)، ماهیان سردابی (مانند قزل‌آلا)، میگو، و انواع دیگر نرم‌تنان و سخت‌پوستان دریایی است.توسعه تولیدات شیلاتی نه تنها به ارتقاء امنیت غذایی کشور و تأمین نیاز داخلی به پروتئین دریایی کمک کرده است، بلکه با هدف‌گذاری صادراتی، توانسته بخشی از درآمدهای ارزی غیرنفتی کشور را نیز تأمین و در ایجاد توازن در تراز تجاری کشور نقش ایفا کند.با این حال، بررسی روندها و آمارهای موجود در سال‌های اخیر نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده در حوزه صادرات محصولات شیلاتی کشور است. این روند نزولی، زنگ خطری جدی برای فعالان، سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران این صنعت محسوب می‌شود و ضرورت تحلیل عمیق و شناسایی ریشه‌های این کاهش را دوچندان می‌سازد.به طوری که صادرات محصولات شیلاتی در سال ۱۴۰۳ با رشدی چشمگیر به ۱۹۶ هزار تن به ارزش ۳۷۲ میلیون دلار رسید. این میزان نسبت به سال ۱۴۰۲ از نظر وزن ۲۹ درصد و از نظر ارزش ۱۷درصد افزایش یافته است، این در حالی است که هر ساله به طور خودکار مسئولان سازمان شیلات وعده ارزآوری ۶۵۰ تا ۷۰۰ میلیون دلاری محصولات شیلاتی را می‌دادند.
صادرات شیلاتی‌ها در سال جاری
آمارهای گمرک نشان می‌دهد در ۵ ماهه سال جاری ۶۸ هزار و ۷۱۹ تن محصولات شیلاتی به ارزش ۱۲۵ میلیون و ۳۲۴ هزار دلار به دیگر کشورها صادر شده، این در حالی است که در همین بازه زمانی در سال گذشته ۶۸ هزار و ۲۷۱ تن محصول شیلاتی به ارزش ۱۳۷ میلیون و ۸۵۹ هزار دلار صادر شده بود. به همین دلیل می‌توان گفت صادرات محصولات شیلاتی در بازه زمانی مورد مقایسه به لحاظ حجمی و وزنی تقریبا هیچ تغییری نداشته و به لحاظ ارزآوری با کاهش ۱۰ درصدی روبه‌رو شده است.چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری محصولات شیلاتی ایران برجسته است. این کشور به دلیل تقاضای بالای بازار خود برای محصولات دریایی، به‌ویژه میگو و ماهی تن، مقصد اصلی صادرات شیلات ایران بوده است. عراق و امارات نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط تجاری قوی با ایران، از مشتریان کلیدی محسوب می‌شوند.
کاهش ۳۰ درصدی ارزآوری میگو
نکته جالب این که در سال جاری صادرات میگو به شش‌هزار و ۴۶۸ تن به ارزش ۲۲ میلیون دلار رسیده، این در حالی است که صادرات این محصول در ۵ماهه سال گذشته حدود ۹هزار و ۳۶۸ تن به ارزش ۳۱ میلیون و ۲۹۸ هزار دلار بود.
به همین دلیل صادرات میگو در سال جاری به لحاظ حجمی و وزنی با کاهش ۳۳ درصدی و به لحاظ ارزشی نیز با کاهشی ۳۰ درصدی روبه‌رو شده است، این در حالی است که مسئولان سازمان شیلات و وزارت جهاد کشاورزی خبر از جهش صادرات میگو خبر داده بودند،محصولی که در سال گذشته با ۳۱هزارو۵۰۰ تن به ارزش ۱۱۴میلیون دلار ارزآورترین محصول شیلاتی صادر شده بود، هر چند که سال‌های پیش از آن رکورد ۱۳۰ میلیون دلار صادرات را نیز از آن خود کرده بود.با همه این اوصاف نباید منکر پیشرفت‌های محسوس در تولید محصولات شیلاتی درکشورشد به طوری که خودکفایی ۹۸ درصدی در تولید خوراک میگو و۸۰ درصدی در تجهیزات پرورش ماهی درقفس دو دستاورد بزرگ صنعت شیلات در سال‌های اخیر بوده است.
دلایل کاهش صادرات محصولات شیلاتی
فعالان آبزی‌پروری دلایل متعددی را برای کاهش صادرات و ارزآوری محصولات شیلاتی عنوان کرده‌اند که از مهم‌ترین این عوامل به نوسانات نرخ ارز و عدم ثبات آن در بازار، افزایش هزینه‌های تولید، ضعف در برندینگ محصولات و عدم تنوع کافی در بسته‌بندی، کاهش رقابت پذیری، مشکلات تامین سرمایه در گردش، افزایش هزینه‌های نهاده‌ها، خوراک آبزیان و سوخت، تشدید تحریم‌ها، افت تقاضا در بازارهای صنعتی اشاره کرد. با این حال اتحادیه تولید و تجارت آبزیان به بررسی این مهم پرداخته و گفته موانع اصلی صادرات آبزیان ایران بیشتر ساختاری و داخلی هستند، نه مشکلات بازار خارجی.
به طوری که تولید در مزارع کوچک و اقلیم‌های متفاوت باعث تنوع کیفیت و ناتوانی در تأمین پایدار محصول با استاندارد ثابت و قیمت پایدار برای تقاضای کلان می‌شود. راه‌حل، ایجاد زنجیره تأمین منسجم با تولید قراردادی و حمایت همه بخش‌هاست تا صادرکننده بتواند بازاریابی و صادرات مطمئن انجام دهد. در بخش آزمایشگاه‌های مرجع دامپزشکی، کمبود اعتبار بین‌المللی (به‌ویژه از اتحادیه اروپا) هزینه زیادی بر دوش صادرکنندگان گذاشته است و باید با مشارکت بخش خصوصی و هماهنگی وزارتخانه‌های مرتبط این نقص برطرف شود.
صادرات شیلاتی‌ها در سال جاری
آمارهای گمرک نشان می‌دهد در ۵ ماهه سال جاری ۶۸ هزار و ۷۱۹ تن محصولات شیلاتی به ارزش ۱۲۵ میلیون و ۳۲۴ هزار دلار به دیگر کشورها صادر شده، این در حالی است که در همین بازه زمانی در سال گذشته ۶۸ هزار و ۲۷۱ تن محصول شیلاتی به ارزش ۱۳۷ میلیون و ۸۵۹ هزار دلار صادر شده بود. به همین دلیل می‌توان گفت صادرات محصولات شیلاتی در بازه زمانی مورد مقایسه به لحاظ حجمی و وزنی تقریبا هیچ تغییری نداشته و به لحاظ ارزآوری با کاهش ۱۰ درصدی روبه‌رو شده است.چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری محصولات شیلاتی ایران برجسته است. این کشور به دلیل تقاضای بالای بازار خود برای محصولات دریایی، به‌ویژه میگو و ماهی تن، مقصد اصلی صادرات شیلات ایران بوده است. عراق و امارات نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط تجاری قوی با ایران، از مشتریان کلیدی محسوب می‌شوند.
کاهش ۳۰ درصدی ارزآوری میگو
نکته جالب این که در سال جاری صادرات میگو به شش‌هزار و ۴۶۸ تن به ارزش ۲۲ میلیون دلار رسیده، این در حالی است که صادرات این محصول در ۵ماهه سال گذشته حدود ۹هزار و ۳۶۸ تن به ارزش ۳۱ میلیون و ۲۹۸ هزار دلار بود.
به همین دلیل صادرات میگو در سال جاری به لحاظ حجمی و وزنی با کاهش ۳۳ درصدی و به لحاظ ارزشی نیز با کاهشی ۳۰ درصدی روبه‌رو شده است، این در حالی است که مسئولان سازمان شیلات و وزارت جهاد کشاورزی خبر از جهش صادرات میگو خبر داده بودند،محصولی که در سال گذشته با ۳۱هزارو۵۰۰ تن به ارزش ۱۱۴میلیون دلار ارزآورترین محصول شیلاتی صادر شده بود، هر چند که سال‌های پیش از آن رکورد ۱۳۰ میلیون دلار صادرات را نیز از آن خود کرده بود.با همه این اوصاف نباید منکر پیشرفت‌های محسوس در تولید محصولات شیلاتی درکشورشد به طوری که خودکفایی ۹۸ درصدی در تولید خوراک میگو و۸۰ درصدی در تجهیزات پرورش ماهی درقفس دو دستاورد بزرگ صنعت شیلات در سال‌های اخیر بوده است.
دلایل کاهش صادرات محصولات شیلاتی
فعالان آبزی‌پروری دلایل متعددی را برای کاهش صادرات و ارزآوری محصولات شیلاتی عنوان کرده‌اند که از مهم‌ترین این عوامل به نوسانات نرخ ارز و عدم ثبات آن در بازار، افزایش هزینه‌های تولید، ضعف در برندینگ محصولات و عدم تنوع کافی در بسته‌بندی، کاهش رقابت پذیری، مشکلات تامین سرمایه در گردش، افزایش هزینه‌های نهاده‌ها، خوراک آبزیان و سوخت، تشدید تحریم‌ها، افت تقاضا در بازارهای صنعتی اشاره کرد. با این حال اتحادیه تولید و تجارت آبزیان به بررسی این مهم پرداخته و گفته موانع اصلی صادرات آبزیان ایران بیشتر ساختاری و داخلی هستند، نه مشکلات بازار خارجی.
به طوری که تولید در مزارع کوچک و اقلیم‌های متفاوت باعث تنوع کیفیت و ناتوانی در تأمین پایدار محصول با استاندارد ثابت و قیمت پایدار برای تقاضای کلان می‌شود. راه‌حل، ایجاد زنجیره تأمین منسجم با تولید قراردادی و حمایت همه بخش‌هاست تا صادرکننده بتواند بازاریابی و صادرات مطمئن انجام دهد. در بخش آزمایشگاه‌های مرجع دامپزشکی، کمبود اعتبار بین‌المللی (به‌ویژه از اتحادیه اروپا) هزینه زیادی بر دوش صادرکنندگان گذاشته است و باید با مشارکت بخش خصوصی و هماهنگی وزارتخانه‌های مرتبط این نقص برطرف شود.
