موزه میراث روستایی گلستان و بازگشت امید به یک پروژه محوری
موزه میراث روستایی گلستان در پارک جنگلی قرق شهرستان گرگان، با وسعت ۵۰ هکتار و طراحی مبتنی بر بازآفرینی معماری، مشاغل و زیست‌بوم‌های بومی استان، به یکی از شاخص‌ترین طرح‌های حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری در شمال کشور بدل شده است؛ طرحی که پس از سال‌ها رکود، امروز با پیگیری‌های مدیریتی، سرعت گرفته و قرار است فاز نخست آن در نوروز ۱۴۰۵ به بهره‌برداری برسد.
ابوالفضل آذری فعالی رسانه‌ای در یادداشتی نوشت: موزه میراث روستایی گلستان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه‌های فرهنگی استان در دهه اخیر است که با الگوبرداری از تجربه‌های موفق جهانی و ملی در حوزه موزه‌های فضای باز، به دنبال معرفی و بازآفرینی زندگی سنتی، معماری بومی و آیین‌های فرهنگی روستایی این خطه است. این پروژه با قرار گرفتن در زون فرهنگی پارک جنگلی قرق، از موقعیتی ممتاز برخوردار است و می‌تواند به مرکزی فاخر در حوزه گردشگری فرهنگی و بوم‌شناختی تبدیل شود.
استان گلستان به‌واسطه تنوع فرهنگی و طبیعی، یکی از غنی‌ترین نقاط ایران است. تقسیم‌بندی‌های فرهنگی-معماری به شش زیرشاخه (مازنی، استرآبادی، کتول، قزلباش، ترکمن و کرمانج) و پنج پهنه جغرافیایی (کوهستان، کوهپایه، جلگه، استپ و کرانه) نشان می‌دهد که این استان ظرفیت‌های کم‌نظیری در روایت زیست‌بوم‌های متنوع دارد. موزه میراث روستایی دقیقاً بر همین مبنا طراحی شده است؛ تا بازدیدکننده در یک فضای طبیعی، با زندگی اقوام و فرهنگ‌های گوناگون آشنا شود.
این موزه نه‌تنها یک مرکز نمایشگاهی خواهد بود، بلکه به محلی برای تجربه عینی زندگی روستایی و بومی بدل می‌شود. پیش‌بینی مساکن سنتی، کارگاه‌های صنایع‌دستی، باغ گیاه‌شناسی، قهوه‌خانه سنتی و فضاهای ویژه برای بازی‌های بومی و محلی، از این پروژه یک زیست‌موزه کامل می‌سازد. چنین ویژگی‌هایی باعث می‌شود که گردشگر نه‌تنها بازدیدکننده، بلکه مشارکت‌کننده در فرآیند شناخت و تجربه فرهنگ‌های محلی باشد.
نکته مهم در خصوص این پروژه، انتخاب مکان آن در دل پارک جنگلی قرق است. این موقعیت، ترکیبی از طبیعت ناب و فرهنگ بومی را به نمایش می‌گذارد و زمینه‌ای را برای شکل‌گیری یک مقصد گردشگری منحصربه‌فرد فراهم می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، بازدید از این موزه برای گردشگران تنها یک تجربه فرهنگی نیست، بلکه سفری به دل طبیعت و تاریخ گلستان است.
در شرایطی که استان گلستان همواره به‌واسطه جنگل‌ها، تالاب‌ها و جاذبه‌های طبیعی شناخته‌شده، پروژه موزه میراث روستایی یک فرصت طلایی است تا ظرفیت‌های فرهنگی نیز به همان میزان برجسته شوند. این موزه می‌تواند معادلات گردشگری استان را متوازن کرده و سهم گردشگری فرهنگی را در سبد سفر افزایش دهد.
بخش قابل‌توجهی از ارزش این پروژه به امکان برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی در آن بازمی‌گردد. فضایی با این وسعت و تنوع می‌تواند میزبان جشنواره‌های غذاهای محلی، آیین‌های سنتی، موسیقی بومی و نمایشگاه‌های صنایع‌دستی باشد. چنین رویدادهایی نه‌تنها گردشگران داخلی را جذب می‌کند، بلکه ظرفیت معرفی بین‌المللی فرهنگ گلستان را نیز دارد.
فاز نخست این پروژه که اکنون حدود ۸۰ درصد پیشرفت داشته، شامل انتقال و بازسازی چند بنای شاخص روستایی از نقاط مختلف استان است. خانه‌هایی چون «تلار جفاکنده» در بندرگز، «خانه قلندرآییش» و «خانه زاهد» در کردکوی، «خانه جهانبخش» در سرکلاته خرابشهر و «خانه دنکوب» در علی‌آبادکتول، نمونه‌هایی از این اقدام هستند. این خانه‌ها با معماری اصیل خود، هویت‌بخش نخستین گام‌های موزه خواهند بود.
در کنار بازسازی مساکن، ایجاد زیرساخت‌هایی همچون سردرب ورودی، تأمین برق و آب، مرمت سرویس‌های بهداشتی و مسیرهای دسترسی، نشان می‌دهد که این پروژه صرفاً به نمایش بناها محدود نیست، بلکه به ایجاد یک مجموعه کامل برای پذیرش گردشگران اندیشیده شده است. همین نکته اهمیت نگاه جامع به این طرح را دوچندان می‌کند.
از منظر سرمایه‌گذاری نیز موزه میراث روستایی گلستان یکی از پروژه‌های سنگین و بلندمدت استان بوده است. تاکنون ۱۷۰ میلیارد ریال برای این طرح هزینه شده و در سال ۱۴۰۴ نیز ۵۰ میلیارد ریال اعتبار استانی به آن اختصاص یافته است. این حجم از سرمایه‌گذاری بیانگر اهمیت راهبردی پروژه در برنامه توسعه گردشگری استان است.
این پروژه در سال ۱۳۹۴ آغاز شد و پس از چند سال رکود و توقف نسبی در تزریق اعتبار، بار دیگر در اولویت مدیریت استان قرار گرفت. پیگیری‌های اخیر فریدون فعالی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان سبب شد که روند اجرا تسریع شود و امروز امیدواری نسبت به افتتاح فاز نخست در نوروز ۱۴۰۵ شکل گیرد. همین بازگشت جدیت به پروژه، پیام روشنی از اراده برای تکمیل آن دارد.
یکی از دستاوردهای مهم چنین موزه‌هایی، ایجاد فرصت‌های شغلی و درآمدی برای جامعه محلی است. کارگاه‌های صنایع‌دستی، فروش محصولات بومی، رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌های سنتی در این موزه می‌توانند به اشتغال پایدار روستاییان و هنرمندان کمک کنند. درواقع، موزه نه‌تنها حافظ میراث، بلکه محرک توسعه اقتصادی نیز خواهد بود.
جایگاه این پروژه در سطح ملی نیز قابل‌توجه است. موزه میراث روستایی گلستان تنها موزه فضای باز در شرق ایران خواهد بود که به شکل تخصصی میراث روستایی را بازنمایی می‌کند. این ویژگی آن را به الگویی متمایز در بین استان‌های کشور بدل می‌سازد و می‌تواند نقش گلستان را در نقشه گردشگری ایران پررنگ‌تر کند.
فراتر از بُعد اقتصادی، موزه میراث روستایی نقش مهمی در هویت‌بخشی فرهنگی دارد. در دنیایی که شهرنشینی و مدرنیته فاصله میان نسل‌ها با میراث بومی را افزایش داده است، چنین پروژه‌ای می‌تواند پل ارتباطی میان گذشته و آینده باشد. نسل جوان در این فضا با زندگی نیاکان خود آشنا شده و ارزش‌های فرهنگی را بهتر درک می‌کند.
این موزه همچنین بستری برای پژوهش و آموزش خواهد بود. دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌توانند از ظرفیت‌های آن برای تحقیقات میدانی در حوزه معماری بومی، مردم‌شناسی و زیست‌بوم‌شناسی استفاده کنند. بدین ترتیب، کارکرد موزه صرفاً گردشگری نخواهد بود، بلکه نقشی علمی و آموزشی نیز ایفا خواهد کرد.
با بهره‌برداری از فاز نخست در نوروز ۱۴۰۵، این موزه می‌تواند به یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگران در تعطیلات تبدیل شود. جایگاه استراتژیک آن در مسیر گردشگری استان و هم‌جواری با جاذبه‌های طبیعی، شانس بالایی برای جذب بازدیدکننده ایجاد می‌کند.
اما باید توجه داشت که تکمیل چهار فاز دیگر این پروژه همچنان نیازمند حمایت مالی و مدیریتی مستمر است. اگرچه فاز نخست می‌تواند نقطه عطفی باشد، اما تمام ظرفیت‌های موزه زمانی آشکار خواهد شد که همه فازها به سرانجام برسند.
درنهایت، موزه میراث روستایی گلستان می‌تواند به نمادی از پیوند موفق میان طبیعت و فرهنگ بدل شود. این پروژه نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با اتکا به هویت بومی، یک مقصد گردشگری فاخر و پایدار ایجاد کرد. اگر این روند با همان جدیت دنبال شود، موزه میراث روستایی در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از افتخارات ملی در حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری تبدیل خواهد شد.
