در گفت‌وگو با کارشناسان، ریشه اختلالات خواب را بررسی کرده‌ایم
بی‌خواب‌ها بخوانند
خواب باکیفیت تجربه‌ای است که برخی به‌ندرت به آن فکر می‌کنند؛ موهبتی طبیعی که بدون هیچ تلاش یا دغدغه‌ای به ما عطا شده اما حقیقت این است که به‌سادگی به‌خواب رفتن، نعمتی است که بسیاری از آن بی‌بهره‌اند. در دنیای پرشتاب امروز، اختلالات خواب به یکی از رایج‌ترین معضلات سلامت عمومی تبدیل شده و میلیون‌ها نفر با چالش‌هایی چون بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه یا احساس خستگی مفرط در طول روز دست و پنجه نرم می‌کنند.
این اختلالات نه‌فقط بر کیفیت زندگی روزمره بلکه بر سلامت جسمی وروانی بلندمدت نیزتأثیرات عمیقی می‌گذارد اما چگونه می‌توان با انواع مختلفی ازاختلالات‌خواب مقابله‌کرد؟سوالی که کارشناسان این حوزه درگفت‌و‌گوباجام‌جم به آن پاسخ می‌دهند.
هر مشکلی که بتواند بر کیفیت، زمان‌بندی یا مقدار خواب تأثیر بگذارد، جزو اختلالات خواب محسوب می‌شود؛ این دقیق‌ترین تعریفی است که متخصصان مغز و اعصاب برای اختلالات خواب، عنوان می‌کنند. موضوعی که دکتر محمدعلی اکبریان، متخصص مغز و اعصاب و استاد بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی ایران هم آن را تایید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «این مشکلات می‌تواند شامل سختی در به‌خواب رفتن، بیدار شدن‌های مکرر در طول شب، خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، یا حتی رفتارهای غیرعادی در حین خواب باشد.»
درواقع، خواب چیزی فراتر از یک استراحت ساده است؛ فرآیندی حیاتی که به بدن و ذهن اجازه می‌دهد خود را ترمیم کند، انرژی بگیرد و اطلاعات را پردازش کند. وقتی این فرآیند مختل می‌شود، می‌تواند پیامدهای جدی بر سلامت جسمی و روانی، خلق و خو، تمرکز و کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
شایع‌ترین اختلالات
به گفته قریب به اتفاق متخصصان، بی‌خوابی، از شایع‌ترین اختلالاتی است که افراد زیادی به آن دچار هستند؛ اگر به‌سختی به خواب می‌روید، در طول شب مدام بیدار می‌شوید و دیگر نمی‌توانید دوباره به خواب بروید، برای رفع و درمان این اتفاق، به طور جدی اقدام کنید: «خواب شامل چند مرحله است. در این میان بخش زیادی از مراجعان ما در حوزه اختلالات خواب، افرادی هستند که در مرحله اول خواب، یعنی شروع آن دچار مشکل هستند.»
آپنه خواب هم یکی دیگر از انواع اختلالات خواب است و زمانی رخ می‌دهد که تنفس فرد در حین خواب به طور مکرر قطع و وصل می‌شود. شایع‌ترین نوع آپنه انسدادی خواب است که در آن مسیر هوایی در گلو مسدودمی‌شود. دکتر اکبریان در این‌باره ادامه می‌دهد: «افراد مبتلا به این اختلال معمولا خروپف می‌کنند و درطول روزاحساس خستگی شدید دارند. پس چنانچه چنین نشانه‌هایی داریم، بهتراست درجهت درمان آن به متخصصان این حوزه مراجعه کنیم تا کیفیت خواب شب‌مان دچار مشکل نشود.» اما یکی دیگر از انواع اختلالات خواب هم شامل طیف وسیعی از رفتارهای غیرطبیعی در حین خواب است، مانند خوابگردی، وحشت شبانه، کابوس و ... البته برای درمان در مرحله اول باید تشخیص داده شود فرد در کدام یک از این سطوح، دچار مشکل و اختلال است.
به عقیده دکتر اکبریان و براساس پژوهش‌های علمی، آن دسته از افرادی که شب به‌سختی به خواب می‌روند و صبح‌ها زودتر از حالت معمول بیدار می‌شوند، افرادی هستند که درگیر بیماری‌های روحی،افسردگی و ... هستند. به نظر می‌رسد که ارتباط مستقیمی بین اختلالات خواب و بیماری‌های روحی و روانی وجود دارد: «این افراد اضطراب دارند، دچار هیجانات روحی هستند، روان‌پریشی را تجربه می‌کنند و این عامل بسیار مهم، روند خواب آنها را هم دچار اختلال کرده است.» درواقع از میان عواملی همچون ژنتیک، تغذیه،استرس و ...که می‌تواند فاکتورهایی برای بروز بیماری باشد، ژنتیک کمترین سهم و استرس و اضطراب، بیشترین سهم را در بروز اختلالات خواب دارد.
خواب و سبک زندگی
اما در میان همه علل و عوامل برای بروز اختلالات خواب، مصرف برخی از داروها و مواد غذایی هم جایگاه ویژه‌ای دارد؛ آن‌طور که دکتر اکبریان توضیح می‌دهد؛ حتی بیماران مبتلا به آلزایمر هم نباید داروهای‌شان را پیش از خواب شب مصرف کنند که در روند خواب‌شان تاثیر بگذارد: «مصرف برخی داروها می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر چرخه خواب تأثیر بگذارد و منجر به اختلالات خواب شود. این داروها می‌تواند هم باعث بی‌خوابی و هم باعث خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز شود.»کارشناسان معتقدند بسیاری از داروها روی هورمون‌هایی که در تنظیم خواب و بیداری نقش دارند، تأثیر می‌گذارد و ریتم طبیعی بدن را مختل می‌کند. از طرف دیگر، برخی خوراکی‌های کافئین‌دار، هرچند دارو به معنای رایج نیستند اما در بسیاری از اختلالات خواب نقش دارند مانند مصرف کافئین موجود در قهوه، چای و نوشیدنی‌های انرژی‌زا که می‌تواند به‌شدت بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد.
درمان در کلینیک خواب
بررسی پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که خواب یک حالت یکنواخت نیست بلکه یک سفر پیچیده و چرخه‌ای است که هر شب، ما چندین بار این چرخه‌ها را طی می‌کنیم. به طور کلی، خواب به چند مرحله تقسیم می‌شود که برای درمان اختلالات، لازم است که در کلینیک‌های خواب، تشخیص داده شود که فرد در کدام مرحله دچار اختلال است و به این شکل درمان به طور موثر رخ می‌دهد: «خوشبختانه، علم در زمینه درمان اختلالات خواب، پیشرفت چشمگیری داشته و امروز در کلینیک‌های خواب، از طریق مانیتورینگ، به طور کامل روند خواب فرد بررسی می‌شود.»
به این ترتیب سنسورهایی به فرد متصل می‌شود که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. ابزارهایی که به متخصص کمک می‌کند تا با دقت تعیین کند فرد در چه مرحله‌ای از خواب قرار دارد و در کدام مرحله، حرکات غیرارادی رخ می‌دهد. در چنین شرایطی و با استفاده از ابزارهای دقیق، متخصص خواب، با بررسی دقیق تمام داده‌ها، می‌تواند الگوی خواب فرد را ترسیم و هرگونه ناهنجاری را شناسایی کند و براساس همان مشکل، درمان صورت بگیرد.
خواب خوب بسازید
فارغ از اختلالات روحی و روانی که کیفیت خواب را با چالش‌هایی جدی روبه‌رو می‌کند و نیاز به کمک گرفتن از متخصصان حوزه روانپزشکی دارد اما توصیه قریب به اتفاق متخصصان اختلالات خواب این است که ما می‌توانیم با سبک زندگی سالم، خواب خوب را برای خود بسازیم.
موضوعی که دکتر اکبریان هم آن را تایید می‌کند و از توصیه‌هایی که پیش از این، نتیجه‌بخش بوده است، می‌گوید: «بدیهی است که افرادی که دچار ناراحتی‌های عصبی هستند، ابتدا باید به سراغ درمان خاص خودشان از طریق روان‌شناس و روانپزشک بروند اما در مراحل بعدی، انجام چند اقدام و پرهیز از برخی مسائل می‌تواند موجب کاهش نسبی اختلالات خواب شود. مثلا این‌که حداقل یک ساعت قبل از خواب، فعالیت‌های تحریک‌کننده را کنار بگذاریم و کتاب بخوانیم، به موسیقی آرام گوش کرده، تنفسات عمیق داشتته باشیم و از صفحه نمایش دوری کنیم.»
به گفته این متخصص نور آبی این صفحات، هورمون خواب را سرکوب می‌کند.علاوه بر این، وعده‌های سنگین شام، خواب را دچار اختلال می‌کند. به همین دلیل دست‌کم دو تا سه ساعت قبل از خواب شام بخورید. ضمن این‌که مصرف مایعات را پیش از خواب محدود کنید. فراموش نکنید که استرس یکی از بزرگ‌ترین دشمنان خواب است و انجام برخی تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفس، یوگا، یا نوشتن روزانه افکار، در سطح اولیه اختلالات خواب، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
هر مشکلی که بتواند بر کیفیت، زمان‌بندی یا مقدار خواب تأثیر بگذارد، جزو اختلالات خواب محسوب می‌شود؛ این دقیق‌ترین تعریفی است که متخصصان مغز و اعصاب برای اختلالات خواب، عنوان می‌کنند. موضوعی که دکتر محمدعلی اکبریان، متخصص مغز و اعصاب و استاد بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی ایران هم آن را تایید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «این مشکلات می‌تواند شامل سختی در به‌خواب رفتن، بیدار شدن‌های مکرر در طول شب، خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، یا حتی رفتارهای غیرعادی در حین خواب باشد.»
درواقع، خواب چیزی فراتر از یک استراحت ساده است؛ فرآیندی حیاتی که به بدن و ذهن اجازه می‌دهد خود را ترمیم کند، انرژی بگیرد و اطلاعات را پردازش کند. وقتی این فرآیند مختل می‌شود، می‌تواند پیامدهای جدی بر سلامت جسمی و روانی، خلق و خو، تمرکز و کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
شایع‌ترین اختلالات
به گفته قریب به اتفاق متخصصان، بی‌خوابی، از شایع‌ترین اختلالاتی است که افراد زیادی به آن دچار هستند؛ اگر به‌سختی به خواب می‌روید، در طول شب مدام بیدار می‌شوید و دیگر نمی‌توانید دوباره به خواب بروید، برای رفع و درمان این اتفاق، به طور جدی اقدام کنید: «خواب شامل چند مرحله است. در این میان بخش زیادی از مراجعان ما در حوزه اختلالات خواب، افرادی هستند که در مرحله اول خواب، یعنی شروع آن دچار مشکل هستند.»
آپنه خواب هم یکی دیگر از انواع اختلالات خواب است و زمانی رخ می‌دهد که تنفس فرد در حین خواب به طور مکرر قطع و وصل می‌شود. شایع‌ترین نوع آپنه انسدادی خواب است که در آن مسیر هوایی در گلو مسدودمی‌شود. دکتر اکبریان در این‌باره ادامه می‌دهد: «افراد مبتلا به این اختلال معمولا خروپف می‌کنند و درطول روزاحساس خستگی شدید دارند. پس چنانچه چنین نشانه‌هایی داریم، بهتراست درجهت درمان آن به متخصصان این حوزه مراجعه کنیم تا کیفیت خواب شب‌مان دچار مشکل نشود.» اما یکی دیگر از انواع اختلالات خواب هم شامل طیف وسیعی از رفتارهای غیرطبیعی در حین خواب است، مانند خوابگردی، وحشت شبانه، کابوس و ... البته برای درمان در مرحله اول باید تشخیص داده شود فرد در کدام یک از این سطوح، دچار مشکل و اختلال است.
به عقیده دکتر اکبریان و براساس پژوهش‌های علمی، آن دسته از افرادی که شب به‌سختی به خواب می‌روند و صبح‌ها زودتر از حالت معمول بیدار می‌شوند، افرادی هستند که درگیر بیماری‌های روحی،افسردگی و ... هستند. به نظر می‌رسد که ارتباط مستقیمی بین اختلالات خواب و بیماری‌های روحی و روانی وجود دارد: «این افراد اضطراب دارند، دچار هیجانات روحی هستند، روان‌پریشی را تجربه می‌کنند و این عامل بسیار مهم، روند خواب آنها را هم دچار اختلال کرده است.» درواقع از میان عواملی همچون ژنتیک، تغذیه،استرس و ...که می‌تواند فاکتورهایی برای بروز بیماری باشد، ژنتیک کمترین سهم و استرس و اضطراب، بیشترین سهم را در بروز اختلالات خواب دارد.
خواب و سبک زندگی
اما در میان همه علل و عوامل برای بروز اختلالات خواب، مصرف برخی از داروها و مواد غذایی هم جایگاه ویژه‌ای دارد؛ آن‌طور که دکتر اکبریان توضیح می‌دهد؛ حتی بیماران مبتلا به آلزایمر هم نباید داروهای‌شان را پیش از خواب شب مصرف کنند که در روند خواب‌شان تاثیر بگذارد: «مصرف برخی داروها می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر چرخه خواب تأثیر بگذارد و منجر به اختلالات خواب شود. این داروها می‌تواند هم باعث بی‌خوابی و هم باعث خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز شود.»کارشناسان معتقدند بسیاری از داروها روی هورمون‌هایی که در تنظیم خواب و بیداری نقش دارند، تأثیر می‌گذارد و ریتم طبیعی بدن را مختل می‌کند. از طرف دیگر، برخی خوراکی‌های کافئین‌دار، هرچند دارو به معنای رایج نیستند اما در بسیاری از اختلالات خواب نقش دارند مانند مصرف کافئین موجود در قهوه، چای و نوشیدنی‌های انرژی‌زا که می‌تواند به‌شدت بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد.
درمان در کلینیک خواب
بررسی پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که خواب یک حالت یکنواخت نیست بلکه یک سفر پیچیده و چرخه‌ای است که هر شب، ما چندین بار این چرخه‌ها را طی می‌کنیم. به طور کلی، خواب به چند مرحله تقسیم می‌شود که برای درمان اختلالات، لازم است که در کلینیک‌های خواب، تشخیص داده شود که فرد در کدام مرحله دچار اختلال است و به این شکل درمان به طور موثر رخ می‌دهد: «خوشبختانه، علم در زمینه درمان اختلالات خواب، پیشرفت چشمگیری داشته و امروز در کلینیک‌های خواب، از طریق مانیتورینگ، به طور کامل روند خواب فرد بررسی می‌شود.»
به این ترتیب سنسورهایی به فرد متصل می‌شود که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. ابزارهایی که به متخصص کمک می‌کند تا با دقت تعیین کند فرد در چه مرحله‌ای از خواب قرار دارد و در کدام مرحله، حرکات غیرارادی رخ می‌دهد. در چنین شرایطی و با استفاده از ابزارهای دقیق، متخصص خواب، با بررسی دقیق تمام داده‌ها، می‌تواند الگوی خواب فرد را ترسیم و هرگونه ناهنجاری را شناسایی کند و براساس همان مشکل، درمان صورت بگیرد.
خواب خوب بسازید
فارغ از اختلالات روحی و روانی که کیفیت خواب را با چالش‌هایی جدی روبه‌رو می‌کند و نیاز به کمک گرفتن از متخصصان حوزه روانپزشکی دارد اما توصیه قریب به اتفاق متخصصان اختلالات خواب این است که ما می‌توانیم با سبک زندگی سالم، خواب خوب را برای خود بسازیم.
موضوعی که دکتر اکبریان هم آن را تایید می‌کند و از توصیه‌هایی که پیش از این، نتیجه‌بخش بوده است، می‌گوید: «بدیهی است که افرادی که دچار ناراحتی‌های عصبی هستند، ابتدا باید به سراغ درمان خاص خودشان از طریق روان‌شناس و روانپزشک بروند اما در مراحل بعدی، انجام چند اقدام و پرهیز از برخی مسائل می‌تواند موجب کاهش نسبی اختلالات خواب شود. مثلا این‌که حداقل یک ساعت قبل از خواب، فعالیت‌های تحریک‌کننده را کنار بگذاریم و کتاب بخوانیم، به موسیقی آرام گوش کرده، تنفسات عمیق داشتته باشیم و از صفحه نمایش دوری کنیم.»
به گفته این متخصص نور آبی این صفحات، هورمون خواب را سرکوب می‌کند.علاوه بر این، وعده‌های سنگین شام، خواب را دچار اختلال می‌کند. به همین دلیل دست‌کم دو تا سه ساعت قبل از خواب شام بخورید. ضمن این‌که مصرف مایعات را پیش از خواب محدود کنید. فراموش نکنید که استرس یکی از بزرگ‌ترین دشمنان خواب است و انجام برخی تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفس، یوگا، یا نوشتن روزانه افکار، در سطح اولیه اختلالات خواب، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
