هدف اصلی، هماهنگ کردن تولید کشاورزی با توان واقعی زمین و آب و همچنین نیاز بازار است تا از هدررفت منابع آبی جلوگیری شود به‌طوری که اخیرا غلامرضا گل‌محمدی، معاون وزیر جهاد کشاورزی از پیش‌بینی صرفه‌جویی ۱۰درصدی آب در بخش کشاورزی با اجرای الگوی کشت نوین در سال زراعی خبر داده است.
در خبری دیگر غلامرضا نوری، وزیر جهاد کشاورزی از تحقق ۸۰درصدی اجرای الگوی کشت در کشورمان سخن گفته. این در حالی است که به صراحت می‌توان گفت این میزان حتی به یک‌درصد هم نمی‌رسد به‌طوری که تجربه ثابت کرده اصلاح الگوی کشت محصولات کشاورزی یکی از رویاهای مسئولان و متولیان وزارت جهاد کشاورزی است که همیشه در مقام اجرا تحقق نیافته و صرفا هر ساله شعار آن داده می‌شود و در سال گذشته زراعی نیز به اجرا درنیامده است. این موضوع با توجه به قرار گرفتن ایران در یک منطقه گرم، خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و سوء مدیریت در منابع آبی کشورمان، لزوم اصلاح کشت را ضروری کرده ولی به‌نظر می‌رسد عزم کلی برای اصلاح آنوجود ندارد.
۵۰سال از تصویب این طرح گذشت اما توجهی به آن نشد و با وجود وعده‌های داده شده، اجرایی شدن این طرح در سال جاری نیز تنها در حد یک شعار مانده است. به‌عقیده کارشناسان کشاورزی و فعالان این حوزه هیچ شکی درباره اثرات مثبت اجرای این طرح وجود ندارد. الگوی کشت یک طرح ملی است که تنها وزارت جهاد کشاورزی نباید مجری آن باشد بلکه دولت با همکاری بین‌بخشی چند وزارتخانه باید این کار را انجام دهد.
در جدیدترین مورد وزیر جهاد کشاورزی در واکنش به اعلام به موقع الگوی کشت برای سال زراعی جدید اظهار کرد: مهم‌ترین برنامه‌ای که اکنون در دست داریم بحث الگوی کشت است که امسال جدی‌تر دنبال می‌شود. وی گفت: رویکردی که امسال در پیش گرفته شده این است که قبل از ابلاغ الگوی کشت، این موضوع را به مشورت مسئولان استانی می‌گذاریم که آنها هم آخرین نظرات خود را اعمال کنند.
نوری با اشاره به این‌که تشکل‌ها و کشاورزان هم در مورد الگوی کشت نظر خواهند داد، افزود: با یک اجماع عمومی در نهایت الگوی کشت را تا مهر امسال اعلام و ابلاغ می‌کنیم.
وزیر جهاد کشاورزی اظهار امیدواری کرد پس از ابلاغ الگوی کشت انتظار می‌رود هم کشاورزان آن را رعایت کرده و هم مسئولان در استان از آن حمایت کنند. چون همه برنامه‌ریزی‌ها در کشور برای تأمین امنیت غذایی و صادرات محصولاتی است که بیشتر تولید می‌شوند و براساس الگوی کشت تنظیم می‌‌گردند.
این در حالی است که به‌نظر می‌رسد بودجه برای اصلاح الگوی کشت در کشورمان تخصیص نیافته و از طرف دیگر اجرای هر طرحی علاوه بر فرهنگ‌سازی نیازمند مدل اتا یا تحلیل، نظارت و مدیریت بر پیامدهای اجتماعی پروژه‌های توسعه است؛ بدین معنا که برخی روستاییان که عمدتا اقشار فقیر و کم‌بضاعت و بعضا کهنسال هستند معتقدند، با پول کشت یک محصول می‌توانند درآمد یک‌سال خود را به‌دست بیاورند و کشت محصول جایگزین معرفی شده توسط وزارت جهاد کشاورزی نه‌تنها مناسب آنها نیست بلکه آنها را بی‌بضاعت‌تر می‌کند. از سوی دیگر بد نیست بدانیم الگوی کشت طرحی است که ۱۸مهرماه سال ۱۴۰۱ به‌عنوان یک سند راهبردی بخش کشاورزی با حضور مسئولان کشوری و در دومین جلسه شورای عالی آب در دولت سیزدهم رونمایی شد و در آن برهه همه رسانه‌ها با تیتر اصلاح الگوی کشت بعد از نیم‌قرن سراغ پوشش اخبار این رویداد کشاورزی رفتند. با این حال اما در دولت قبل قرار بود درسال۱۴۰۲ این طرح به اجرا برسد و کشت همه محصولات کشاورزی مجاز به تفکیک استان‌های مختلف تعیین شده بود ولی این امر به دو دلیل انجام نشد: بودجه‌ای به آن تخصیص نیافت و این امر فرابخشی و فراوزارتخانه‌ای بود. در حالی که صرفا وزارت جهاد کشاورزی پیگیر اجرای آن بود و دیگر سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها همکاری لازم را نداشتند.
حتی هزار تومان هم ندادند
در همین خصوص اردیبهشت سال گذشته نیکبخت، وزیر وقت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم اظهار کرد: حتی هزار تومان بودجه برای اجرای الگوی کشت تخصیص نیافته در حالی که کشاورزان اگر مشوقی نداشته باشند از این طرح استقبال نخواهند کرد. بد نیست بدانیم درصورت اجرای الگوی کشت، شاهد مدیریت بهینه منابع آب خواهیم بود به‌طوری که وقتی کشت محصولات پرآب‌بر به مناطق دارای منابع آبی کافی و کشت محصولات کم‌آب‌بر به مناطق خشک هدایت شود، بهرهوری آب به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد و فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی کمتر می‌شود. دومین مزیت، افزایش سودآوری و پایداری اقتصادی است. چون با مدیریت برنامه‌ریزی‌شده، عرضه محصولات می‌تواند متناسب با تقاضای بازار باشد و نوسانات قیمتی و زیان کشاورزان کاهش پیدا کند. سوم مزایای زیست‌محیطی است. الگوی کشت علمی و منطقه‌ای، فرسایش خاک را کاهش داده، سطح شوری خاک در مناطق خشک را کنترل کرده و تنوع زیستی کشاورزی را حفظ می‌کند. چهارم در بعد امنیت غذایی، این الگو امکان تمرکز بر تولید محصولات استراتژیک و کاهش وابستگی به واردات را فراهم می‌کند. به گفته برخی مقامات بخش کشاورزی، اجرای درست الگوی کشت می‌تواند سالانه میلیاردها متر مکعب در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و همزمان اشتغال روستایی را تقویت کند.
بی‌پولی در الگوی کشت
الگوی کشت یکی از ابزارهای مهم سیاستگذاری در بخش کشاورزی است که هدف اصلی آن هدایت تولیدات زراعی و باغی به‌سمت الگوهای بهینه، سازگار با منابع آب و خاک هر منطقه است. این طرح با تکیه بر داده‌های اقلیمی، ظرفیت آبی، میزان بارندگی و نیاز بازار تعیین می‌کند که در هر منطقه چه محصولاتی با چه سطح زیرکشتی کاشته شود. اجرای دقیق این الگو می‌تواند چند دستاورد کلیدی به‌همراه داشته باشد: کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش بهرهوری تولید و بهبود درآمد کشاورزان. درسال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آب،ضرورت اجرای الگوی کشت را بیش از پیش آشکار کرده است. تحقق اهداف این طرح نیازمند همکاری تنگاتنگ وزارت جهاد کشاورزی، تشکل‌های کشاورزی و کشاورزان، استفاده از فناوری‌های نوین نظیر پایش ماهواره‌ای و مشوق‌های اقتصادی برای تغییر الگوست. اجرای این سیاست نه‌تنها می‌تواندامنیت غذایی کشورراتقویت کندبلکه دربلندمدت،پایداری وتاب‌آوری نظام کشاورزی ایران را در برابر بحران‌های اقلیمی و بازارهای جهانی تضمین خواهد کرد. به بیان ساده، الگوی کشت نسخه‌ای استراتژیک برای تولید هوشمندانه در مزرعه ایرانی است.
پیمان فلسفی، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان این‌که بودجه مورد نیاز برای اجرای الگوی کشت در دستور کار قرار نگرفته است، می‌گوید: مسائلی از جمله بودجه و اعتبارات نیز مانع اجرای الگوی کشت شد. برای مثال به ۵۰هزار میلیارد تومان برای اجرای الگوی کشت نیاز بود اما هیچ‌وقت در دستور کار قرار نگرفت. نهادها اولویتی برای وزارت جهاد کشاورزی قائل نیستند. در اسناد قانون الگوی کشت، پیش‌بینی اعتبارات دیده شده اما در عمل بودجه‌ای یا تخصیص نگرفته یا دیر پرداخت شده است. نتیجه این شد که اجرای پروژه‌های تغییر الگوی کشت نیمه‌کاره مانده و کشاورزان، به‌دلیل نبود حمایت عملی، به همان کشت سنتی و بعضا پرمصرف سابق بازمی‌گردند.
