گنج پنهان در مرزها
مرزهای ایران گنجینه‌ای خفته برای توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال و توزیع عادلانه ثروت هستند. بازارچه‌های مرزی به‌عنوان موتور محرکه این توسعه، می‌توانند نه‌تنها برای مرزنشینان که برای کل اقتصاد ایران ارزش‌افزوده ایجاد کنند. تحقق این امر نیازمند عزم ملی،سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها و نگاهی تجاری و دیپلماتیک به همسایگان است. تبدیل چالش محرومیت مرزی به فرصت رونق اقتصادی، می‌تواند تحولی شگرف در معیشت مردم این مناطق و امنیت پایدار ملی ایجاد کند.
از ۳۱استان ایران، ۱۶استان مرزی هستند که از میان آنها، ۹استان مرز زمینی دارند.سه استان فقط از راه دریا وچهار استان دیگر ازهردومرززمینی ودریایی بهره می‌برند.استان‌هایی که دارای مرزهای خشکی هستندمی‌توانند با راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی علاوه بر رونق اقتصادی به اشتغالزایی نیز منجر شوند. بر اساس آمارهای موجود و وضعیت کلان بازارچه‌های مرزی، هم‌اکنون ۲۶ بازارچه فعال و ۱۰بازارچه در حال احداث یا غیرفعال درمرزهای ایران وجود دارد. طبق آمار گمرک، ارزش مبادلات از طریق بازارچه‌های مرزی در سال‌های اخیر به رقمی بیش از۱.۲میلیارد دلار رسیده است. این رقم تنها سهم بازارچه‌های رسمی است وحجم عظیم مبادلات غیررسمی که چندین برابر این عدد است را شامل نمی‌شود.آن‌طور که کارشناسان می‌گویند مرزها، پتانسیل اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم بسیارخوبی دارند.براساس مطالعات میدانی، هربازارچه مرزی به‌طور متوسط می‌تواند برای ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر در مشاغلی مانند حمل‌ونقل، انبارداری، باربری، خدمات رفاهی، واسطه‌گری و ... اشتغال ایجاد کند.
رونق در شمال و غرب
گذری به چند استان مرزی کلیدی و بررسی ظرفیت‌ها و بازارچه‌های شاخص، ثابت می‌کند با برنامه‌ریزی درست و حمایت از مرزنشینان می‌توان برای اقتصاد این مناطق شرایط ایده‌آلی به وجود آورد. آذربایجان‌غربی ازجمله استان‌هایی است که با کشورهای ترکیه، عراق و جمهوری‌آذربایجان هم‌مرز است.این استان به‌دلیل هم‌مرز بودن با سه کشور و داشتن کریدورهای اصلی ترانزیتی مانند راه‌آهن رازی ــ وان از مهم‌ترین کانون‌های تجاری ایران است. بازارچه مرزی مهران یکی از فعال‌ترین بازارچه‌ها با ترکیه به شمار می‌آید که حجم مبادلات سالانه آن به ۳۰۰میلیون دلار هم می‌رسد. بازارچه مرزی تمبره که با عراق مراوده دارد، بیشتر برای صادرات محصولات ایرانی به اقلیم کردستان عراق مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این تمام ماجرا نیست و بازارچه رازی که در حال توسعه است، بعد از تکمیل و راه‌اندازی کامل، می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های تجاری ایران تبدیل شود. با یک حساب سرانگشتی، آذربایجان‌غربی به‌تنهایی پتانسیل ایجاد اشتغال برای ۱۰ تا ۱۵هزار نفر را فقط از طریق توسعه بازارچه‌های موجود و تکمیل نیمه‌تمام‌ها دارد.
مهاجرت معکوس
مرزهای طولانی با عراق و ارتباط فرهنگی وقومی با اقلیم کردستان، موقعیت ممتازی برای تجارت کالاهای مصرفی و مصالح ساختمانی فراهم کرده است.کردستان درجایی قرار دارد که بیشتر تعاملات با اقلیم کردستان بر عهده آن است.بازارچه مرزی باشماق، از پرترافیک‌ترین مرزهای غرب کشور است و بازارچه مرزی پیرانشهر یا همان حاجی‌عمران هم حجم مبادلات قابل توجهی دارد. در کردستان هم اعلام شده توسعه ناوگان حمل‌ونقل و انبارهای مدرن می‌تواند برای حدود ۷۰۰۰ نفر در این استان اشتغال ایجاد کند.اما در جنوب‌شرق ایران استان پهناوری وجود دارد که با پاکستان و افغانستان هم‌مرز است.بی‌شک سیستان‌وبلوچستان دروازه ورود به شبه‌قاره هند و آسیای میانه محسوب می‌شود و موقعیت آن بسیار استراتژیک اما کمتر توسعه‌یافته است. از بازارچه‌های شاخص این استان باید به میرجاوه اشاره کرد که با پاکستان هم‌مرز بوده و مهم‌ترین نقطه مبادله کالا با این کشور است.بازارچه مرزی ریمدان هم در حال توسعه است که ارتباط و داد و ستد با پاکستان را بیشتر می‌کند.
کمی آن‌طرف‌تر بازارچه مرزی دوغارون با افغانستان مرتبط است و نقش کلیدی در صادرات سوخت و کالاهای اساسی به این کشور دارد. کارشناسان معتقدند با سرمایه‌گذاری در بخش جاده‌ای، ساخت انبار و سردخانه برای نگهداری از محصولات دریایی، این استان می‌تواند به کانون اشتغال بیش از ۲۰هزار نفر تبدیل شود و مهاجرت معکوس را رقم بزند.
چالش مرزها و کمبودها
با این‌که مزایای بازارچه‌های مرزی بر کسی پوشیده نیست اما ضعف زیرساخت‌ها، به‌خصوص جاده‌های فرسوده، نبود خطوط ریلی و کمبود انبارهای مدرن و سردخانه،رسیدن به اهداف را باچالش‌های زیادی مواجه کرده است.بروکراسی اداری پیچیده و طولانی بودن فرآیندهای گمرکی و دریافت مجوزها در کنار نااطمینانی‌های سیاسی و امنیتی در برخی مرزها به‌ویژه در استان‌های شرقی از گره‌های دیگر برای رسیدن به بازارچه‌های قوی و کارآمد است.
کارشناسان معتقدند نبود صنایع تبدیلی در نزدیکی مرزها باعث می‌شود ارزش‌افزوده کالاها نصیب کشور همسایه شود.
مشاغل بالقوه در مرزها
محمدحسین میرزایی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این‌که اگر بازارچه‌های مرزی در دستورکار باشند، مشاغل مستقیمی مانند غرفه‌داری، مدیریت، نگهبانی و خدمات در خود بازارچه‌ها ایجاد می‌شود، می‌گوید: «ایجاد شغل در بخش حمل‌ونقل و لجستیک مثل رانندگان، کارگران باربر و شرکت‌های حمل‌ونقل در کنار انبارداری و خدمات گمرکی از دیگر ثمرات بازارچه‌هاست.»
وی با تاکید بر این‌که رونق تولید داخلی به رونق صادرات و داد و ستد با کشورهای دیگر وابسته است، ادامه می‌دهد: «تقاضای ایجادشده در بازارچه‌ها برای کالاهای ایرانی، کارخانه‌ها و کارگاه‌های داخلی را به کار می‌اندازد و در آنها اشتغال ایجاد می‌کند. ایجاد صنایع بسته‌بندی و تبدیلی مانند آبمیوه‌گیری، میوه‌خشک‌کنی و فرآوری محصولات دریایی در نزدیکی مرزها چرخ‌های اقتصاد را به حرکت درمی‌آورد.»
میرزایی به رونق بخش خدمات هم گریزی می‌زند و تصریح می‌کند: «رستوران‌ها، هتل‌ها، تعمیرگاه‌ها و پمپ‌های بنزین در مسیرهای منتهی به بازارچه‌ها رونق می‌گیرند. مهم‌ترین کارایی این بازارچه‌ها جلوگیری از قاچاق است. با جذب قاچاقچیان خرد به اقتصاد رسمی، برای آنها شغل قانونی ایجاد می‌شود.»
به گفته این کارشناس اقتصادی، با احیای کامل و توسعه همه بازارچه‌های مرزی موجود و احداث موارد جدید، پتانسیل ایجاد نزدیک به ۲۰۰هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم در استان‌های مرزی کشور وجود دارد.
رونق در شمال و غرب
گذری به چند استان مرزی کلیدی و بررسی ظرفیت‌ها و بازارچه‌های شاخص، ثابت می‌کند با برنامه‌ریزی درست و حمایت از مرزنشینان می‌توان برای اقتصاد این مناطق شرایط ایده‌آلی به وجود آورد. آذربایجان‌غربی ازجمله استان‌هایی است که با کشورهای ترکیه، عراق و جمهوری‌آذربایجان هم‌مرز است.این استان به‌دلیل هم‌مرز بودن با سه کشور و داشتن کریدورهای اصلی ترانزیتی مانند راه‌آهن رازی ــ وان از مهم‌ترین کانون‌های تجاری ایران است. بازارچه مرزی مهران یکی از فعال‌ترین بازارچه‌ها با ترکیه به شمار می‌آید که حجم مبادلات سالانه آن به ۳۰۰میلیون دلار هم می‌رسد. بازارچه مرزی تمبره که با عراق مراوده دارد، بیشتر برای صادرات محصولات ایرانی به اقلیم کردستان عراق مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این تمام ماجرا نیست و بازارچه رازی که در حال توسعه است، بعد از تکمیل و راه‌اندازی کامل، می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های تجاری ایران تبدیل شود. با یک حساب سرانگشتی، آذربایجان‌غربی به‌تنهایی پتانسیل ایجاد اشتغال برای ۱۰ تا ۱۵هزار نفر را فقط از طریق توسعه بازارچه‌های موجود و تکمیل نیمه‌تمام‌ها دارد.
مهاجرت معکوس
مرزهای طولانی با عراق و ارتباط فرهنگی وقومی با اقلیم کردستان، موقعیت ممتازی برای تجارت کالاهای مصرفی و مصالح ساختمانی فراهم کرده است.کردستان درجایی قرار دارد که بیشتر تعاملات با اقلیم کردستان بر عهده آن است.بازارچه مرزی باشماق، از پرترافیک‌ترین مرزهای غرب کشور است و بازارچه مرزی پیرانشهر یا همان حاجی‌عمران هم حجم مبادلات قابل توجهی دارد. در کردستان هم اعلام شده توسعه ناوگان حمل‌ونقل و انبارهای مدرن می‌تواند برای حدود ۷۰۰۰ نفر در این استان اشتغال ایجاد کند.اما در جنوب‌شرق ایران استان پهناوری وجود دارد که با پاکستان و افغانستان هم‌مرز است.بی‌شک سیستان‌وبلوچستان دروازه ورود به شبه‌قاره هند و آسیای میانه محسوب می‌شود و موقعیت آن بسیار استراتژیک اما کمتر توسعه‌یافته است. از بازارچه‌های شاخص این استان باید به میرجاوه اشاره کرد که با پاکستان هم‌مرز بوده و مهم‌ترین نقطه مبادله کالا با این کشور است.بازارچه مرزی ریمدان هم در حال توسعه است که ارتباط و داد و ستد با پاکستان را بیشتر می‌کند.
کمی آن‌طرف‌تر بازارچه مرزی دوغارون با افغانستان مرتبط است و نقش کلیدی در صادرات سوخت و کالاهای اساسی به این کشور دارد. کارشناسان معتقدند با سرمایه‌گذاری در بخش جاده‌ای، ساخت انبار و سردخانه برای نگهداری از محصولات دریایی، این استان می‌تواند به کانون اشتغال بیش از ۲۰هزار نفر تبدیل شود و مهاجرت معکوس را رقم بزند.
چالش مرزها و کمبودها
با این‌که مزایای بازارچه‌های مرزی بر کسی پوشیده نیست اما ضعف زیرساخت‌ها، به‌خصوص جاده‌های فرسوده، نبود خطوط ریلی و کمبود انبارهای مدرن و سردخانه،رسیدن به اهداف را باچالش‌های زیادی مواجه کرده است.بروکراسی اداری پیچیده و طولانی بودن فرآیندهای گمرکی و دریافت مجوزها در کنار نااطمینانی‌های سیاسی و امنیتی در برخی مرزها به‌ویژه در استان‌های شرقی از گره‌های دیگر برای رسیدن به بازارچه‌های قوی و کارآمد است.
کارشناسان معتقدند نبود صنایع تبدیلی در نزدیکی مرزها باعث می‌شود ارزش‌افزوده کالاها نصیب کشور همسایه شود.
مشاغل بالقوه در مرزها
محمدحسین میرزایی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این‌که اگر بازارچه‌های مرزی در دستورکار باشند، مشاغل مستقیمی مانند غرفه‌داری، مدیریت، نگهبانی و خدمات در خود بازارچه‌ها ایجاد می‌شود، می‌گوید: «ایجاد شغل در بخش حمل‌ونقل و لجستیک مثل رانندگان، کارگران باربر و شرکت‌های حمل‌ونقل در کنار انبارداری و خدمات گمرکی از دیگر ثمرات بازارچه‌هاست.»
وی با تاکید بر این‌که رونق تولید داخلی به رونق صادرات و داد و ستد با کشورهای دیگر وابسته است، ادامه می‌دهد: «تقاضای ایجادشده در بازارچه‌ها برای کالاهای ایرانی، کارخانه‌ها و کارگاه‌های داخلی را به کار می‌اندازد و در آنها اشتغال ایجاد می‌کند. ایجاد صنایع بسته‌بندی و تبدیلی مانند آبمیوه‌گیری، میوه‌خشک‌کنی و فرآوری محصولات دریایی در نزدیکی مرزها چرخ‌های اقتصاد را به حرکت درمی‌آورد.»
میرزایی به رونق بخش خدمات هم گریزی می‌زند و تصریح می‌کند: «رستوران‌ها، هتل‌ها، تعمیرگاه‌ها و پمپ‌های بنزین در مسیرهای منتهی به بازارچه‌ها رونق می‌گیرند. مهم‌ترین کارایی این بازارچه‌ها جلوگیری از قاچاق است. با جذب قاچاقچیان خرد به اقتصاد رسمی، برای آنها شغل قانونی ایجاد می‌شود.»
به گفته این کارشناس اقتصادی، با احیای کامل و توسعه همه بازارچه‌های مرزی موجود و احداث موارد جدید، پتانسیل ایجاد نزدیک به ۲۰۰هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم در استان‌های مرزی کشور وجود دارد.
