مرگ خاموش جنگل‌ها، تشدید سیلاب و بحران آب
استان کهگیلویه و بویراحمد با مساحتی حدود ۱۶هزار کیلومتر مربع، یکی از مناطق مهم زیست‌محیطی و منابع طبیعی ایران محسوب می‌شود. این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، دارای جنگل‌های انبوه و مراتع سرسبزی است که نقشی حیاتی درحفظ تعادل اکولوژیکی، جلوگیری از بروز سیلاب‌های مخرب و تأمین پایدار آب برای منطقه وحتی استان‌های همجوار ایفا می‌کنند اما جنگل‌های این استان در سه دهه اخیر بیش از ۱۴۰هزارهکتار از وسعت خود را از دست داده و حدود نیمی از درختان بلوط آن در معرض خشکیدگی قرار دارند.
اگر روند فعلی ادامه یابد، این استان با بحران‌های جدی زیست‌محیطی مانند کاهش منابع آب، افزایش سیل‌ها و بیابان‌زایی مواجه خواهد شد. نجات این جنگل‌ها نیازمند عزم ملی، تخصیص بودجه کافی و مشارکت مردمی است.جنگل‌های کهگیلویه و بویر احمد را باید به‌راستی شش‌های این استان در نظر گرفت؛ جنگل‌هایی که عمدتا از نوع بلوط ایرانی هستند و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین جنگل‌های بلوط غرب ایران شناخته می‌شوند. این جنگل‌ها علاوه بر بلوط، شامل گونه‌های دیگری مانند بنه، بادام کوهی، ارژن و گونه‌های مرتعی متنوع است.طبق آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران، وسعت جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد بیش از ۵۰۰ هزار هکتار برآورد شده است. این جنگل‌ها به‌عنوان یک اکوسیستم حیاتی، نقش کلیدی در جذب و نفوذ آب‌های بارانی، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ منابع آب زیرزمینی دارند.
اگربخواهیم ازخصوصیات و تأثیرگذاری‌های جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد سخن بگوییم، می‌توانیم به حوادث غیرمترقبه‌ای که طی سال‌های اخیر در استان‌های مختلف ایران رخ داده اشاره کنیم. تغییرات اقلیمی و تخریب جنگل‌ها و مراتع در برخی مناطق کشور، به افزایش سیلاب‌های مخرب منجر شده است اما جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد به‌عنوان یک سپر طبیعی عمل کرده و از وقوع سیل‌های ویرانگر جلوگیری کرده که این ادعا در آمارهای زیست‌محیطی این استان قابل رویت است.
دکترفریبا سعادت‌بخش،کارشناس مراتع وجنگلداری بااشاره به مکانیسم‌های اثرگذاری جنگل‌هامی‌گوید:«جذب ونفوذ آب باران از جمله آنهاست، به این نحو که ریشه‌های درختان بلوط و پوشش گیاهی جنگل باعث افزایش نفوذپذیری خاک شده و از بروز روان‌آب‌های سریع جلوگیری می‌کنند.همچنین جنگل‌ها با تثبیت خاک، مانع ازرسوب‌گذاری دررودخانه‌هاوبستر سدها می‌شوند و با تنظیم جریان آب، مانند اسفنج عمل کرده و آب را درفصل بارش ذخیره و در فصل خشکسالی به‌تدریج آزاد می‌کنند.»
بررسی‌ها نشان می‌دهد در مناطق جنگلی کهگیلویه و بویراحمد، حتی درصورت بارش‌های سنگین، سیلاب‌ها با شدت کمتری جاری می‌شوند، درحالی که در مناطق فاقدپوشش جنگلی مانندبرخی دشت‌های اطراف آن،خطرسیل‌خیزی افزایش یافته است.
تغذیه سدها با کمک جنگل‌ها
جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد منبع اصلی تغذیه آبخوان‌ها و رودخانه‌های مهمی مانند رودخانه‌های مارون، زهره و بشار هستند. این رودخانه‌ها نه‌تنها تامین کننده آب شرب و کشاورزی استان، بلکه به استان‌های همجوار مانند خوزستان نیز آب منتقل می‌کنند.
دکتر سعادت‌بخش با اشاره به حوضه‌های آبخیز می‌گوید: «جنگل‌های این استان بخشی از حوضه‌های آبخیز کارون و مارون هستند که نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین آب سدهای بزرگ مانند سد مارون و سد کوثر دارند.»
این کارشناس حوزه مراتع و جنگل‌ها تصریح می‌کند: «پوشش جنگلی با افزایش نفوذ آب، به تغذیه سفره‌های زیرزمینی کمک می‌کند که برای کشاورزی و شرب حیاتی است.»
وی به چالش‌ها و تهدیدات پیش رو هم گریزی زده و توضیح می‌دهد: «با وجود اهمیت بالای این جنگل‌ها، عوامل متعددی بقای آنها را تهدید می‌کند که در این رابطه می‌توانیم به تخریب و تغییر کاربری اراضی و گسترش زمین‌های کشاورزی، جاده‌سازی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز اشاره کنیم. همچنین چرای بی‌رویه دام و فشار بیش از حد بر مراتع و جنگل‌ها در کنار آفات و بیماری‌ها و خشکیدگی بلوط‌ها ناشی از تغییرات اقلیمی و آتش‌سوزی‌های جنگلی که هر ساله بخشی از آنها را نابود می‌کند هم بلای جان این اکوسیستم است.»
زوال بلوط‌ها، مرگ جنگل‌ها
سال‌هاست کارشناسان در مورد نگهداری و محافظت از این اکوسیستم حیاتی هشدار و راهکار می‌دهند اما گویی هنوز کسی به‌معنای واقعی احساس مسئولیت نکرده است.تقویت برنامه‌های آبخیزداری وجنگل‌کاری واجرای قوانین سختگیرانه علیه قاچاق‌چوب‌وتخریب جنگلی،یکی از ضروری‌ترین کارهاست که باید در دستور کار قرار گیرد. ضمن این‌که روی مدیریت پایدار مراتع و کنترل چرای دام و افزایش مشارکت مردم محلی در حفاظت از جنگل‌ها هم تاکید می‌شود.
در حال حاضر در اکثرکشورهای پیشرفته استفاده ازفناوری‌های نوین مانند سامانه‌های پایش ماهواره‌ای برای مقابله با آتش‌سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد ودرایران هم می‌توان باورود این تکنولوژی چتری حمایتی بالای سرجنگل‌ها باز کرد.
به هر حال جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد نه‌تنها یک گنجینه طبیعی، بلکه یک زیرساخت حیاتی برای جلوگیری از سیل و تأمین آب شیرین درجنوب غرب ایران‌هستند.حفاظت ازاین جنگل‌ها نیازمند عزم ملی وهمکاری بین‌بخشی دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی است. نابودی این جنگل‌ها می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای امنیت آب و خاک استان و حتی مناطق پایین‌دست داشته باشد.
براساس آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران و پژوهش‌های دانشگاه یاسوج، در سال ۱۳۷۰مساحت جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد حدود ۶۲۰ هزار هکتار برآورد شده بود اما این رقم در سال ۱۴۰۴ به حدود ۴۸۰ هزار هکتار کاهش یافته است، یعنی حدود یک‌چهارم جنگل‌های این استان از بین رفته‌اند.از اوایل دهه ۱۳۸۰ به بعد، پدیده «زوال بلوط» به یک بحران جدی در جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد تبدیل شد. به‌طوری که تا سال ۱۳۹۵حدود ۲۰ درصد از جنگل‌های بلوط استان علائم خشکیدگی داشتند اما آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهند در سال جاری در برخی مناطق، این میزان نزدیک به ۵۰ درصد رسیده است.
فراموش نکنیم در ۱۰ سال اخیر، سالانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ هکتار از جنگل‌های استان در آتش سوخته و باز هم عوامل انسانی و بی‌مبالاتی و تغییرات آب‌وهوایی مهم‌ترین علت این اتفاق گزارش شده است.
اگربخواهیم ازخصوصیات و تأثیرگذاری‌های جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد سخن بگوییم، می‌توانیم به حوادث غیرمترقبه‌ای که طی سال‌های اخیر در استان‌های مختلف ایران رخ داده اشاره کنیم. تغییرات اقلیمی و تخریب جنگل‌ها و مراتع در برخی مناطق کشور، به افزایش سیلاب‌های مخرب منجر شده است اما جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد به‌عنوان یک سپر طبیعی عمل کرده و از وقوع سیل‌های ویرانگر جلوگیری کرده که این ادعا در آمارهای زیست‌محیطی این استان قابل رویت است.
دکترفریبا سعادت‌بخش،کارشناس مراتع وجنگلداری بااشاره به مکانیسم‌های اثرگذاری جنگل‌هامی‌گوید:«جذب ونفوذ آب باران از جمله آنهاست، به این نحو که ریشه‌های درختان بلوط و پوشش گیاهی جنگل باعث افزایش نفوذپذیری خاک شده و از بروز روان‌آب‌های سریع جلوگیری می‌کنند.همچنین جنگل‌ها با تثبیت خاک، مانع ازرسوب‌گذاری دررودخانه‌هاوبستر سدها می‌شوند و با تنظیم جریان آب، مانند اسفنج عمل کرده و آب را درفصل بارش ذخیره و در فصل خشکسالی به‌تدریج آزاد می‌کنند.»
بررسی‌ها نشان می‌دهد در مناطق جنگلی کهگیلویه و بویراحمد، حتی درصورت بارش‌های سنگین، سیلاب‌ها با شدت کمتری جاری می‌شوند، درحالی که در مناطق فاقدپوشش جنگلی مانندبرخی دشت‌های اطراف آن،خطرسیل‌خیزی افزایش یافته است.
تغذیه سدها با کمک جنگل‌ها
جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد منبع اصلی تغذیه آبخوان‌ها و رودخانه‌های مهمی مانند رودخانه‌های مارون، زهره و بشار هستند. این رودخانه‌ها نه‌تنها تامین کننده آب شرب و کشاورزی استان، بلکه به استان‌های همجوار مانند خوزستان نیز آب منتقل می‌کنند.
دکتر سعادت‌بخش با اشاره به حوضه‌های آبخیز می‌گوید: «جنگل‌های این استان بخشی از حوضه‌های آبخیز کارون و مارون هستند که نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین آب سدهای بزرگ مانند سد مارون و سد کوثر دارند.»
این کارشناس حوزه مراتع و جنگل‌ها تصریح می‌کند: «پوشش جنگلی با افزایش نفوذ آب، به تغذیه سفره‌های زیرزمینی کمک می‌کند که برای کشاورزی و شرب حیاتی است.»
وی به چالش‌ها و تهدیدات پیش رو هم گریزی زده و توضیح می‌دهد: «با وجود اهمیت بالای این جنگل‌ها، عوامل متعددی بقای آنها را تهدید می‌کند که در این رابطه می‌توانیم به تخریب و تغییر کاربری اراضی و گسترش زمین‌های کشاورزی، جاده‌سازی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز اشاره کنیم. همچنین چرای بی‌رویه دام و فشار بیش از حد بر مراتع و جنگل‌ها در کنار آفات و بیماری‌ها و خشکیدگی بلوط‌ها ناشی از تغییرات اقلیمی و آتش‌سوزی‌های جنگلی که هر ساله بخشی از آنها را نابود می‌کند هم بلای جان این اکوسیستم است.»
زوال بلوط‌ها، مرگ جنگل‌ها
سال‌هاست کارشناسان در مورد نگهداری و محافظت از این اکوسیستم حیاتی هشدار و راهکار می‌دهند اما گویی هنوز کسی به‌معنای واقعی احساس مسئولیت نکرده است.تقویت برنامه‌های آبخیزداری وجنگل‌کاری واجرای قوانین سختگیرانه علیه قاچاق‌چوب‌وتخریب جنگلی،یکی از ضروری‌ترین کارهاست که باید در دستور کار قرار گیرد. ضمن این‌که روی مدیریت پایدار مراتع و کنترل چرای دام و افزایش مشارکت مردم محلی در حفاظت از جنگل‌ها هم تاکید می‌شود.
در حال حاضر در اکثرکشورهای پیشرفته استفاده ازفناوری‌های نوین مانند سامانه‌های پایش ماهواره‌ای برای مقابله با آتش‌سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد ودرایران هم می‌توان باورود این تکنولوژی چتری حمایتی بالای سرجنگل‌ها باز کرد.
به هر حال جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد نه‌تنها یک گنجینه طبیعی، بلکه یک زیرساخت حیاتی برای جلوگیری از سیل و تأمین آب شیرین درجنوب غرب ایران‌هستند.حفاظت ازاین جنگل‌ها نیازمند عزم ملی وهمکاری بین‌بخشی دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی است. نابودی این جنگل‌ها می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای امنیت آب و خاک استان و حتی مناطق پایین‌دست داشته باشد.
براساس آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران و پژوهش‌های دانشگاه یاسوج، در سال ۱۳۷۰مساحت جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد حدود ۶۲۰ هزار هکتار برآورد شده بود اما این رقم در سال ۱۴۰۴ به حدود ۴۸۰ هزار هکتار کاهش یافته است، یعنی حدود یک‌چهارم جنگل‌های این استان از بین رفته‌اند.از اوایل دهه ۱۳۸۰ به بعد، پدیده «زوال بلوط» به یک بحران جدی در جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد تبدیل شد. به‌طوری که تا سال ۱۳۹۵حدود ۲۰ درصد از جنگل‌های بلوط استان علائم خشکیدگی داشتند اما آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهند در سال جاری در برخی مناطق، این میزان نزدیک به ۵۰ درصد رسیده است.
فراموش نکنیم در ۱۰ سال اخیر، سالانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ هکتار از جنگل‌های استان در آتش سوخته و باز هم عوامل انسانی و بی‌مبالاتی و تغییرات آب‌وهوایی مهم‌ترین علت این اتفاق گزارش شده است.
