مکران الماس ناشناخته
منطقه مکران در استان سیستان‌وبلوچستان، با بهره‌مندی از موقعیت استراتژیک جغرافیایی، جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد و ظرفیت‌های تجاری و ترانزیتی، یکی از مهم‌ترین مناطق توسعه‌پذیر ایران محسوب می‌شود. این منطقه می‌تواند نقش مؤثری در توسعه اقتصادی، گردشگری و بندری کشور ایفا کند و به‌عنوان یک قطب اقتصادی و ترانزیتی کلان، فرصت‌های ارزشمندی را برای استان و حتی کل کشور فراهم‌آورد.
با این‌که بیشتر شهروندان، مکران را با ظرفیت‌های اقتصادی و بندری‌اش می‌شناسند اما این منطقه توانمندی‌های زیادی در زمینه گردشگری دارد و می‌توان آن را گنجینه ناشناخته‌ها نامید. مکران با طبیعت بکر، سواحل دست‌نخورده و جاذبه‌های تاریخی، یکی از مقاصد بالقوه گردشگری ایران به‌شمار می‌آید. این منطقه با بیش از ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی در امتداد دریای عمان، دارای جاذبه‌هایی مانند شن‌های طلایی، آب‌های زلال و منظره‌های کم‌نظیر است. کوه‌های مینیاتوری چابهار، تنها کوه‌های مینیاتوری جهان هستند که به‌دلیل فرسایش، مناظری شبیه به شهرهای تاریخی ایجاد کرده‌اند. در کنار آنها تالاب‌های بین‌المللی مانند تالاب لیپار تنها تالاب صورتی‌رنگ ایران و تالاب جازموریان می‌توانند در طول سال میلیون‌ها گردشگر را به سوی خودجذب کنند. جزایر شیطان وجزیره مُسِندَم هم برای طبیعت‌گردی وغواصی ایده‌آل هستند و طرفداران خاص خودشان را دارند.
دل‌انگیزترین گردشگری
محمدامین سلطانیان، کارشناس حوزه گردشگری با اشاره به جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مکران و باستان‌شناسی شهر سوخته می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین تمدن‌های باستانی جهان با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال شهر سوخته است. همچنین قلعه‌های تاریخی مانند قلعه پرتغالی‌های چابهار و قلعه تیس در کنار فرهنگ بومی و جذاب این منطقه که آداب و رسوم قوم بلوچ با صنایع دستی منحصربه‌فردش را به تصویر می‌کشد، در دنیا بی‌نظیر است.»
او با بیان این‌که از اکوتوریسم و گردشگری ماجراجویانه نباید غافل شویم، ادامه می‌دهد: «پارک ملی دریایی گاندو، زیستگاه تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی یا غارهای طبیعی مانند غارهای بان مسیتی و مسیرهای کوهنوردی و کویرنوردی در مناطق مرزی آن‌قدر دوست‌داشتنی هستند که گردشگران زیادی را از نقاط مختلف دنیا به سیستان‌وبلوچستان جذب کنند.»
به گفته این کارشناس گردشگری، این همه ظرفیت به خاطر ضعف در زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقل مغفول مانده‌اند و درحال‌حاضر نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش‌های ساخت هتل و جاده‌های ساحلی هستیم. همچنین تبلیغات ناکافی از مکران یک بهشت ناشناخته ساخته که باید با استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و جذب گردشگران خارجی در این مسیر هم گام‌های بزرگی برداشته شود.
تنها بندر اقیانوسی ایران
مکران به خاطر ظرفیت‌های بندری و تجاری‌اش به دروازه اقیانوسی ایران شهرت دارد. این منطقه به‌دلیل دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند به هاب تجاری منطقه تبدیل شود.
بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران با قابلیت دسترسی به کشورهای شرق‌آسیا، آفریقا و هند است. قرارگرفتن در مسیر کریدور شمال ــ جنوب و اتصال روسیه و آسیای میانه به اقیانوس هند بزرگ‌ترین مزیت این بندر است.
معافیت از تحریم‌ها به‌دلیل همکاری هند در توسعه این بندر از یک طرف و بندر گواتر به خاطر نزدیکی به مرز پاکستان از طرف دیگر، ظرفیت تبدیل‌شدن این منطقه به مرکز تجاری جنوب‌آسیا را به‌شدت افزایش داده است.
درحال‌حاضر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، به‌خصوص منطقه آزاد چابهار به‌دلیل داشتن معافیت مالیاتی و قوانین تجاری تسهیل‌شده برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی زمینه راه‌اندازی پروژه‌های کلان مانند احداث شهرک‌های صنعتی، پالایشگاه و خطوط انتقال نفت را در خود فراهم آورده‌اند. چندی قبل رئیس اتاق ایران با اشاره به این‌که توسعه سواحل مکران برای توسعه اقتصاد کشور و منطقه و ارتباط با کشورهای ساحلی حوزه دریای عمان و خلیج‌فارس، یک ظرفیت و مزیت بزرگ است، گفته بود: «در سال ۱۳۴۲ یک شرکت فرانسوی تحقیقی را با موضوع آمایش و موقعیت آب‌وهوایی ایران انجام داد و در این پژوهش با توجه به پیش‌بینی بحران آب و کم‌آبی در ایران در دهه‌های آینده، به‌عنوان یک نظر کارشناسی پیشنهاد شد که از جمعیت ۳۶میلیونی آن زمان ایران، باید ۲۵میلیون نفر به حاشیه دریای جنوبی ایران منتقل شوند و فعالیت‌های اقتصادی و ... در این پهنه سرزمینی انجام گیرد.»
صمد حسن‌زاده افزود: بامحقق‌شدن این پیش‌بینی، تهدید بی‌آبی کشوررا فراگرفته و توجه بیشتر به نوار ساحلی کشور به‌عنوان یک ظرفیت و فرصت بزرگ برای مقابله با این بحران و توسعه اقتصادی ضروری است.
وی با تاکید بر این‌که توسعه مکران با الزاماتی باید همراه باشد، ادامه داد: «پروژه توسعه مکران نباید به سرنوشت برخی پروژه‌های دولتی که پس از مدتی فعالیت تعطیل شد، گرفتار شود. علاوه‌براین دولت باید در این زمینه کار را به بخش خصوصی بسپارد و بدون دخالت، فضای فعالیت را برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی آماده کند.» حسن‌زاده با بیان این‌که مکران ظرفیت‌های بزرگ طبیعی برای توسعه دارد، به یک نمونه آن اشاره کرد و گفت: «در حالی اماراتی‌ها پروژه نخل دبی را با سرمایه‌گذاری عظیمی انجام دادند که در مکران چنین ظرفیتی به‌صورت طبیعی وجود دارد و باید برای استفاده از چنین ظرفیت‌هایی که کم هم نیست، برنامه‌ریزی کرد و فضا برای فعالیت بخش خصوصی آماده شود.»
هزار ظرفیت در یک منطقه
کریدورهای ترانزیتی مانند مسیر چابهار ــ زاهدان ــ مشهد و اتصال به راه‌آهن سراسری و بازارهای داخلی از مکران یک منطقه ویژه اقتصادی ساخته است. این در شرایطی است که اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی و کاهش وابستگی به بنادر رقیب مانند کراچی پاکستان هم از دیگر مزایای این منطقه است. با تمام این تفاسیر بازهم چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه‌گذار خارجی بیشتر پروژه‌ها را را زمینگیر کرده است.
کشاورزی و آبزی‌پروری مکران هم از دیگر ظرفیت‌های این منطقه است. با توجه به آب‌وهوای گرمسیری، امکان کشت موز، انبه و پرورش میگو در این منطقه وجود دارد و استفاده از انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند موضوع تامین انرژی را هم حل کند. در کنار همه اینها نباید از صنایع معدنی و وجود معادن مس، کرومیت و سنگ‌های تزئینی غافل بود.
در مجموع،منطقه مکران باتلفیق ظرفیت‌های گردشگری،تجاری واقتصادی می‌تواندبه موتورمحرکه توسعه سیستان‌وبلوچستان تبدیل شود و برای تحقق این امر، باید به توسعه زیرساخت‌های گردشگری مانند فرودگاه‌ها، هتل‌ها، جاده‌ها و اماکن رفاهی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های بندری و صنعتی، تبلیغات بین‌المللی برای معرفی جاذبه‌های مکران و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه مثل هند، عمان و پاکستان بیش از پیش توجه کرد.
دل‌انگیزترین گردشگری
محمدامین سلطانیان، کارشناس حوزه گردشگری با اشاره به جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مکران و باستان‌شناسی شهر سوخته می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین تمدن‌های باستانی جهان با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال شهر سوخته است. همچنین قلعه‌های تاریخی مانند قلعه پرتغالی‌های چابهار و قلعه تیس در کنار فرهنگ بومی و جذاب این منطقه که آداب و رسوم قوم بلوچ با صنایع دستی منحصربه‌فردش را به تصویر می‌کشد، در دنیا بی‌نظیر است.»
او با بیان این‌که از اکوتوریسم و گردشگری ماجراجویانه نباید غافل شویم، ادامه می‌دهد: «پارک ملی دریایی گاندو، زیستگاه تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی یا غارهای طبیعی مانند غارهای بان مسیتی و مسیرهای کوهنوردی و کویرنوردی در مناطق مرزی آن‌قدر دوست‌داشتنی هستند که گردشگران زیادی را از نقاط مختلف دنیا به سیستان‌وبلوچستان جذب کنند.»
به گفته این کارشناس گردشگری، این همه ظرفیت به خاطر ضعف در زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقل مغفول مانده‌اند و درحال‌حاضر نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش‌های ساخت هتل و جاده‌های ساحلی هستیم. همچنین تبلیغات ناکافی از مکران یک بهشت ناشناخته ساخته که باید با استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و جذب گردشگران خارجی در این مسیر هم گام‌های بزرگی برداشته شود.
تنها بندر اقیانوسی ایران
مکران به خاطر ظرفیت‌های بندری و تجاری‌اش به دروازه اقیانوسی ایران شهرت دارد. این منطقه به‌دلیل دسترسی به آب‌های آزاد، می‌تواند به هاب تجاری منطقه تبدیل شود.
بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران با قابلیت دسترسی به کشورهای شرق‌آسیا، آفریقا و هند است. قرارگرفتن در مسیر کریدور شمال ــ جنوب و اتصال روسیه و آسیای میانه به اقیانوس هند بزرگ‌ترین مزیت این بندر است.
معافیت از تحریم‌ها به‌دلیل همکاری هند در توسعه این بندر از یک طرف و بندر گواتر به خاطر نزدیکی به مرز پاکستان از طرف دیگر، ظرفیت تبدیل‌شدن این منطقه به مرکز تجاری جنوب‌آسیا را به‌شدت افزایش داده است.
درحال‌حاضر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، به‌خصوص منطقه آزاد چابهار به‌دلیل داشتن معافیت مالیاتی و قوانین تجاری تسهیل‌شده برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی زمینه راه‌اندازی پروژه‌های کلان مانند احداث شهرک‌های صنعتی، پالایشگاه و خطوط انتقال نفت را در خود فراهم آورده‌اند. چندی قبل رئیس اتاق ایران با اشاره به این‌که توسعه سواحل مکران برای توسعه اقتصاد کشور و منطقه و ارتباط با کشورهای ساحلی حوزه دریای عمان و خلیج‌فارس، یک ظرفیت و مزیت بزرگ است، گفته بود: «در سال ۱۳۴۲ یک شرکت فرانسوی تحقیقی را با موضوع آمایش و موقعیت آب‌وهوایی ایران انجام داد و در این پژوهش با توجه به پیش‌بینی بحران آب و کم‌آبی در ایران در دهه‌های آینده، به‌عنوان یک نظر کارشناسی پیشنهاد شد که از جمعیت ۳۶میلیونی آن زمان ایران، باید ۲۵میلیون نفر به حاشیه دریای جنوبی ایران منتقل شوند و فعالیت‌های اقتصادی و ... در این پهنه سرزمینی انجام گیرد.»
صمد حسن‌زاده افزود: بامحقق‌شدن این پیش‌بینی، تهدید بی‌آبی کشوررا فراگرفته و توجه بیشتر به نوار ساحلی کشور به‌عنوان یک ظرفیت و فرصت بزرگ برای مقابله با این بحران و توسعه اقتصادی ضروری است.
وی با تاکید بر این‌که توسعه مکران با الزاماتی باید همراه باشد، ادامه داد: «پروژه توسعه مکران نباید به سرنوشت برخی پروژه‌های دولتی که پس از مدتی فعالیت تعطیل شد، گرفتار شود. علاوه‌براین دولت باید در این زمینه کار را به بخش خصوصی بسپارد و بدون دخالت، فضای فعالیت را برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی آماده کند.» حسن‌زاده با بیان این‌که مکران ظرفیت‌های بزرگ طبیعی برای توسعه دارد، به یک نمونه آن اشاره کرد و گفت: «در حالی اماراتی‌ها پروژه نخل دبی را با سرمایه‌گذاری عظیمی انجام دادند که در مکران چنین ظرفیتی به‌صورت طبیعی وجود دارد و باید برای استفاده از چنین ظرفیت‌هایی که کم هم نیست، برنامه‌ریزی کرد و فضا برای فعالیت بخش خصوصی آماده شود.»
هزار ظرفیت در یک منطقه
کریدورهای ترانزیتی مانند مسیر چابهار ــ زاهدان ــ مشهد و اتصال به راه‌آهن سراسری و بازارهای داخلی از مکران یک منطقه ویژه اقتصادی ساخته است. این در شرایطی است که اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی و کاهش وابستگی به بنادر رقیب مانند کراچی پاکستان هم از دیگر مزایای این منطقه است. با تمام این تفاسیر بازهم چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه‌گذار خارجی بیشتر پروژه‌ها را را زمینگیر کرده است.
کشاورزی و آبزی‌پروری مکران هم از دیگر ظرفیت‌های این منطقه است. با توجه به آب‌وهوای گرمسیری، امکان کشت موز، انبه و پرورش میگو در این منطقه وجود دارد و استفاده از انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند موضوع تامین انرژی را هم حل کند. در کنار همه اینها نباید از صنایع معدنی و وجود معادن مس، کرومیت و سنگ‌های تزئینی غافل بود.
در مجموع،منطقه مکران باتلفیق ظرفیت‌های گردشگری،تجاری واقتصادی می‌تواندبه موتورمحرکه توسعه سیستان‌وبلوچستان تبدیل شود و برای تحقق این امر، باید به توسعه زیرساخت‌های گردشگری مانند فرودگاه‌ها، هتل‌ها، جاده‌ها و اماکن رفاهی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های بندری و صنعتی، تبلیغات بین‌المللی برای معرفی جاذبه‌های مکران و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه مثل هند، عمان و پاکستان بیش از پیش توجه کرد.
