انجمن روابط عمومی ایران نمایندگی گلستان برگزار می‌کند
گلستان، سرزمین اقوام رنگارنگ، سال‌هاست که خاستگاه هنرهایی‌ست که نه‌تنها بیانگر ذوق و خلاقیت مردمان آن، بلکه روایتگر تاریخ، آیین و زندگی اجتماعی آنان نیز هست. اما این میراث گران‌بها، امروز در برابر چالش‌های بزرگی قرار دارد. آیا صنایع دستی گلستان رو به افول است، یا می‌تواند به نیرویی تازه در مسیر توسعه اقتصادی و فرهنگی منطقه بدل شود؟
تنوعی بی‌نظیر از دل تاریخ
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد گلستان، حضور اقوامی چون ترکمن، فارس، سیستانی، بلوچ، قزاق، مازندرانی و خراسانی در کنار یکدیگر است. این همزیستی فرهنگی، باعث شده صنایع دستی در این استان شکلی چندصدایی و متنوع داشته باشد. از قالی‌های ترکمن با نقوش هندسی و رنگ‌های قرمز و مشکی گرفته تا سوزن‌دوزی‌های ظریف بلوچ‌ها، از ساخت نمد و حصیربافی گرفته تا ساخت سازهای سنتی و سفال‌گری، گلستان را می‌توان به‌راستی موزه‌ای زنده از هنرهای دستی ایران دانست.
فرش ترکمن که در شهرستان‌هایی چون آق‌قلا و گنبدکاووس بافته می‌شود، از شناخته‌شده‌ترین و پرآوازه‌ترین صنایع دستی این منطقه است. همچنین لباس‌های سنتی و سوزن‌دوزی ترکمنی، که با رنگ‌ها و طرح‌های خاص قومی تزئین می‌شوند، هنوز در برخی از مراسم و جشن‌ها استفاده می‌شوند. در کنار این‌ها، هنر ابریشم‌بافی که قدمتی چندصدساله دارد، در مناطق شرقی استان همچنان توسط برخی خانواده‌ها دنبال می‌شود، گرچه تعداد آن‌ها هر سال کمتر می‌شود.
فرصت‌های اقتصادی در دل سنت
در دنیای امروز که گردشگری فرهنگی و تجربه‌محور رشد چشمگیری یافته، صنایع دستی می‌تواند نقشی کلیدی در جذب گردشگران ایفا کند. بازدیدکنندگانی که به‌دنبال اصالت، هویت و هنر بومی هستند، وقتی به گلستان سفر می‌کنند، اگر زیرساخت مناسب وجود داشته باشد، می‌توانند نه‌تنها با فرهنگ محلی آشنا شوند، بلکه با خرید مستقیم از هنرمندان، به اقتصاد خانواده‌های محلی نیز کمک کنند.
صنایع دستی در گلستان، اگر با دیدی مدرن به آن نگریسته شود، می‌تواند به فرصتی اقتصادی بدل شود که علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، به اشتغال‌زایی، توانمندسازی زنان و جوانان و توسعه پایدار منطقه نیز منجر گردد. تجربه استان‌های موفقی مانند اصفهان و یزد نشان داده که هنر سنتی، اگر به‌درستی مدیریت و بازاریابی شود، می‌تواند نه‌تنها زنده بماند، بلکه به یک برند جهانی تبدیل شود.
چالش‌هایی که نمی‌توان نادیده گرفت
با این حال، وضعیت فعلی صنایع دستی گلستان چندان امیدوارکننده نیست. بسیاری از هنرمندان از نبود بازار فروش مناسب، گرانی مواد اولیه، عدم حمایت مالی و بیمه‌ای، و از همه مهم‌تر، بی‌توجهی نسل جوان به یادگیری این هنرها گله‌مندند. برخی کارگاه‌ها تعطیل شده‌اند و هنرمندان باسابقه به‌ناچار به مشاغل دیگر روی آورده‌اند.
مشکل بزرگ دیگر، نبود ارتباط مؤثر با بازارهای نوین است. بسته‌بندی‌های ضعیف، عدم استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فروش آنلاین، و نبود برند مشخص برای صنایع دستی گلستان، باعث شده این محصولات حتی در داخل کشور نیز کمتر دیده شوند، چه برسد به بازارهای جهانی.
در کنار این، نبود آموزش رسمی و حرفه‌ای برای جوانان، سبب شده انتقال این مهارت‌ها به نسل بعدی به‌کندی صورت گیرد. همچنین کمبود فضاهای نمایشگاهی دائمی، نبود بازارچه‌های بومی فعال، و کم‌توجهی برخی مدیران محلی به اهمیت اقتصادی این حوزه، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است.
نقش زنان؛ ستون اصلی هنرهای سنتی
در بسیاری از مناطق گلستان، زنان نقش اصلی را در تولید صنایع دستی برعهده دارند. از قالیبافی و گلیم‌بافی تا سوزن‌دوزی و حصیربافی، اغلب این هنرها توسط زنان در خانه یا کارگاه‌های کوچک محلی انجام می‌شوند. توانمندسازی زنان از طریق حمایت از این فعالیت‌ها، نه‌تنها به رشد اقتصادی خانوار کمک می‌کند، بلکه باعث حفظ ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز می‌شود.
در سال‌های اخیر برخی طرح‌های محلی با محوریت اشتغال‌زایی زنان در روستاهای گلستان اجرا شده، اما این برنامه‌ها همچنان پراکنده و کوتاه‌مدت هستند. آنچه لازم است، سیاست‌گذاری درازمدت و هماهنگ میان نهادهای فرهنگی، اقتصادی و آموزشی برای تقویت نقش زنان در این حوزه است.
تجربه‌های امیدبخش و چشم‌انداز آینده
با وجود همه چالش‌ها، در سال‌های اخیر نشانه‌هایی از تغییرات مثبت دیده می‌شود. برخی جوانان تحصیل‌کرده بومی با راه‌اندازی فروشگاه‌های آنلاین صنایع دستی، تلاش کرده‌اند هنر محلی را با بازارهای نوین پیوند دهند. همچنین حضور هنرمندان گلستانی در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی، گرچه محدود، اما نویدبخش است.
برگزاری رویدادهایی چون جشنواره صنایع دستی، نمایشگاه‌های فصلی در شهرهای گردشگری مانند گرگان، بندرترکمن و گنبد، و حمایت‌های پراکنده از سوی برخی سازمان‌های مردم‌نهاد، روزنه‌هایی برای حفظ و تقویت این هنرها گشوده است.
با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی گلستان و هم‌جواری با کشورهای آسیای میانه، می‌توان بازارهای جدیدی برای صادرات صنایع دستی در نظر گرفت، به‌ویژه اگر آموزش بازاریابی، طراحی نوین، و استفاده از فناوری‌های نوین در دستور کار قرار گیرد.
احیای صنایع دستی، ضرورتی فرهنگی و اقتصادی
صنایع دستی گلستان نه‌تنها میراثی هنری، بلکه هویتی فرهنگی و امکانی اقتصادی است. این گنجینه اگر به حال خود رها شود، در سایه بی‌توجهی و فراموشی، به‌زودی جای خود را به کالاهای ماشینی و بی‌هویت خواهد داد. اما اگر به‌درستی دیده شود، آموزش داده شود، حمایت شود و به بازار متصل گردد، می‌تواند نقشی کلیدی در آینده توسعه منطقه داشته باشد.
در دنیای امروز، هنرهایی از این دست دیگر تنها یک یادگار از گذشته نیستند، بلکه سرمایه‌هایی زنده‌اند که می‌توانند اشتغال‌آفرین، فرهنگ‌ساز و حتی ارزآور باشند. گلستان، با تمام ظرفیت‌هایش، اگر بتواند پیوندی هوشمندانه میان سنت و نوآوری برقرار کند، می‌تواند به الگویی موفق در احیای صنایع دستی ایران تبدیل شود.
