سالمندی؛ چالش خاموش و ضرورت بیداری اجتماعی در کرمانشاه
کرمانشاه با حدود ۲۶۷ هزار نفر سالمند در رتبه هشتم کشور قرار گرفته و روند سالمندی در آن با شیب تندی ادامه دارد.
جام جم آنلاین؛ سالمندی جمعیت به معنای افزایش نسبت افراد بالای ۶۰ یا ۶۵ سال به کل جمعیت است و زمانی که جمعیت سالمند افزایش یابد و هم‌زمان تعداد کودکان کاهش پیدا کند، گفته می‌شود جامعه در مسیر سالمندی قرار گرفته است.
روند افزایشی جمعیت سالمند در استان کرمانشاه زنگ خطری برای نظام رفاهی و اجتماعی استان است؛ موضوعی که کارشناسان از آن به عنوان «چالش خاموش» یاد می‌کنند و خواستار برنامه‌ریزی فوری برای سازگاری زیرساخت‌ها با شرایط جدید جمعیتی هستند.
کرمانشاه با سرعتی بیش از میانگین کشوری در حال حرکت به‌سوی سالمندی جمعیت است؛ روندی که اگرچه می‌تواند فرصتی برای بهره‌گیری از تجربه نسل‌های پیشین باشد، اما در صورت بی‌توجهی به الزامات اجتماعی، اقتصادی و خدماتی، به یکی از چالش‌های جدی آینده استان تبدیل خواهد شد.
کرمانشاه، استانی با جمعیتی متنوع و فرهنگی غنی، این روزها با پدیده‌ای جهانی و اجتناب‌ناپذیر روبه‌رو است: سالمندی جمعیت. سالمندان افرادی بالای ۶۰ یا ۶۵ سال هستند که نیازمند مراقبت‌های ویژه، خدمات پزشکی و رفاهی می‌باشند. بر اساس دسته‌بندی، سالمندان به سه گروه تقسیم می‌شوند: سالمند جوان (۶۰ تا ۷۴ سال)، سالمند (۷۴ تا ۹۰ سال) و سالمند پیر (۹۰ سال به بالا). این پدیده نه تنها بر سلامت اجتماعی و اقتصادی استان اثرگذار است، بلکه پیامدهای فرهنگی، خانوادگی و زیرساختی نیز به همراه دارد.
جمعیت سالمند کرمانشاه؛ روندی هشداردهنده
کرمانشاه با حدود ۲۶۷ هزار سالمند در رتبه هشتم کشور قرار دارد و روند سالمندی با شیب تندی ادامه دارد. ساجده واعظ‌زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده توسعه کالبدی جهاد دانشگاهی کرمانشاه، با اشاره به عوامل مؤثر در افزایش سالمندی، افزایش امید به زندگی و کاهش فرزندآوری را دو عامل کلیدی عنوان کرد و افزود: «یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی سالمندی جمعیت، فشار اقتصادی بر نیروی کار جوان است؛ زیرا با کاهش تعداد افراد شاغل، بار مالی پرداخت حقوق بازنشستگی، بیمه‌ها و خدمات درمانی بر دوش نسل جوان خواهد افتاد.»
چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی
شایسته کرمخانی، کارشناس مسوول دفتر خانواده و بانوان اداره کل بهزیستی کرمانشاه، معتقد است: «سالمندی پدیده‌ای طبیعی است و نباید آن را بحران نامید؛ بلکه با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری اجتماعی می‌توان زمینه زندگی با عزت و آرامش سالمندان را فراهم کرد.» او افزود: «تغییر ساختار خانواده‌ها از گسترده به هسته‌ای، کاهش نقش سالمندان، احساس انزوا و ضعف شبکه‌های حمایتی، سالمندان را با آسیب‌هایی همچون تنهایی، افسردگی و خشونت‌های کلامی و عاطفی مواجه کرده است.»
همچنین هزینه‌های ناشی از بیماری‌های سالمندی از جمله آلزایمر، پارکینسون و سکته‌های مغزی و قلبی، فشار اقتصادی زیادی بر خانواده‌ها وارد می‌کند، به ویژه خانواده‌هایی که درآمد پایینی دارند. کرمخانی ادامه داد: «سرمایه‌گذاری در حوزه بهداشت، مراقبت و پرستاری از سالمندان باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های اجتماعی باشد.»
در حال حاضر حدود ۲ هزار و ۵۷۸ نفر از سالمندان استان از خدمات روزانه بهزیستی شامل پرستاری، مددکاری و برنامه‌های اجتماعی، فرهنگی و ورزشی بهره‌مند هستند و هشت مرکز روزانه در استان فعال است. علاوه بر این، ۶ مرکز شبانه‌روزی، ۲ مرکز مراقبت در منزل و ۲ مرکز پرستاری در استان خدمات ارائه می‌دهند.
پیامدهای سالمندی بر توسعه و اقتصاد استان
واعظ‌زاده درباره پیامدهای اقتصادی سالمندی گفت: «در جوامع سالمند، رشد اقتصادی کند می‌شود، زیرا بخش بزرگی از جمعیت بازنشسته و مصرف‌کننده است و در فرآیند تولید مشارکت مستقیم ندارد. همچنین سالمندی موجب افزایش چشمگیر هزینه‌های بهداشت و درمان و کاهش نوآوری و پویایی اجتماعی می‌شود.»
او افزود: «سالمندی جمعیت حتی می‌تواند امنیت ملی را تحت تأثیر قرار دهد، چرا که با کاهش جمعیت جوان، توان دفاعی و نظامی کشور آسیب‌پذیرتر خواهد شد.» وی بر تغییر الگوی شهرسازی در پی سالمندی تأکید کرد و گفت: «با افزایش جمعیت سالمند، نیاز به مناسب‌سازی محیط شهری از جمله رمپ‌ها، آسانسورها، وسایل حمل‌ونقل ویژه و زیرساخت‌های درمانی افزایش می‌یابد، در حالی که شهرها عمدتاً بر اساس نیازهای جمعیت جوان طراحی شده‌اند.»
نقش دستگاه‌های اجرایی و جامعه مدنی
جامعه ایران به سرعتی بی‌سابقه در حال پیر شدن است؛ آماری که دکتر علی سروش، رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، ارائه داد تکان‌دهنده است: «ایران پس از ژاپن سریع‌ترین نرخ سالمندی را در جهان دارد و تا سال ۲۰۳۰ به رتبه نخست خواهد رسید.» این یعنی تنها یک دهه دیگر، ما در برابر موجی عظیم از نیازهای درمانی، اجتماعی، اقتصادی و روانی نسل سالمندان قرار می‌گیریم.
رییس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، اظهار داشت: «برای مواجهه موفق با پدیده سالمندی، باید اولویت‌ها مشخص و با مشارکت استانداری، دستگاه‌های اجرایی، سمن‌ها و خیرین برنامه‌ریزی شود. اجرای قوانین حمایت از سالمندان و ایجاد شهر دوستدار سالمند بدون حضور و مشارکت مستقیم استاندار، معاونان و مدیران کل دستگاه‌ها امکان‌پذیر نیست.»
سروش بر جذب خیرین، تقویت سمن‌ها، مناسب‌سازی معابر شهری، ایجاد کلینیک‌های تخصصی سالمندی و ارتقای خدمات درمانی و رفاهی سالمندان تأکید کرد و افزود: «زندگی سالم بر پایه فعالیت بدنی مستمر و تغذیه سالم استوار است و دستگاه‌های مرتبط باید پاسخگوی این نیازها باشند.»
بهزاد شهبازی، مدیرکل بهزیستی استان کرمانشاه، هشدار داد: «تا سال ۱۴۳۰، از هر سه نفر یک نفر سالمند خواهد بود؛ بنابراین انتظار داریم سیاست‌گذاری‌ها در کشور به نحوی باشد که حوزه سالمندان بیشتر دیده شود.» وی با ارائه آمار و جزئیات مراکز فعال و خدمات ارائه شده افزود که این خدمات هنوز پاسخگوی نیاز روزافزون سالمندان نیست و نیازمند تقویت و گسترش است.
سالمندان سرمایه‌های ارزشمند جامعه هستند و تجربه، دانش و حضور اجتماعی آنان می‌تواند زمینه رشد و توسعه پایدار استان را فراهم کند.
کارشناسان و مسوولان استان تاکید دارند که بی‌توجهی به روند سالمندی می‌تواند کرمانشاه را با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جدی مواجه کند. برنامه‌ریزی دقیق، مشارکت دستگاه‌ها، جامعه مدنی و خیرین، مناسب‌سازی محیط شهری و تقویت خدمات بهداشتی و رفاهی، کلید حفظ کرامت، ارتقای سلامت و کیفیت زندگی سالمندان و جلوگیری از پیامدهای منفی این پدیده است.
