نوری در تاریکی
بیماری هانتینگتون یکی از سخت‌ترین بیماری‌های ارثی شناخته‌شده است. این بیماری با علائمی چون حرکات غیرارادی و کنترل‌ناپذیر بدن، مشکل در بلع و حرف‌زدن، ضعف حافظه وتمرکز، افسردگی،اضطراب، تغییرات خلقی وحتی تغییر شخصیت همراه است. با پیشرفت بیماری، توانایی‌های جسمی و ذهنی بیمار به‌شدت کاهش می‌یابد و درنهایت مرگ رخ می‌دهد.
هانتینگتون به‌دلیل یک جهش ژنتیکی عجیب ایجاد می‌شود. در ژن مربوط به پروتئینی به نام هانتینگتون، سه حرف ژنتیکی «CAG» بارها تکرار می‌شوند. همه افراد در ژن خود چنین تکراری دارند، اما وقتی این تعداد بیش از حد باشد، مشکل آغاز می‌شود. پروتئین حاصل از این ژن تغییر شکل داده و در سلول‌های مغز تجمع می‌کند و آنها را از بین می‌برد.
علائم بیماری معمولا در میانسالی ظاهر می‌شوند. اگر تعداد تکرارها بیشتر از ۳۶ بار باشد، احتمال بروز بیماری وجود دارد. اگر این تعداد به ۴۰ یا بیشتر برسد، بروز بیماری قطعی است. در این حالت، پروتئین معیوب به مرور زمان سمی می‌شود و سلول‌های مغزی را تخریب می‌کند.
ایده متوقف‌کردن پروتئین معیوب
پژوهشگران معتقدند اگر بتوان تولید این پروتئین سمی را در بدن متوقف کرد، پیشرفت بیماری کند یا حتی متوقف می‌شود. شرکت uniQure در آمستردام در کارآزمایی جدید خود به همین هدف نزدیک شده است.این شرکت نوعی میکرو RNA به‌نام AMT-۱۳۰ ساخته است. این ماده با کمک یک ویروس مهندسی‌شده و بی‌ضرر به مغز بیماران تزریق می‌شود. روش تزریق به کمک دستگاه MRI و با دقت بسیار بالا انجام می‌گیرد تا دارو مستقیما به بخش‌های خاصی از مغز برسد؛ یعنی مناطقی که نخستین‌بار درگیر بیماری می‌شوند، مانند هسته دمی و پوتامن در ساختار مغزی «استریاتوم».
AMT-۱۳۰ چگونه عمل می‌کند؟
پس از ورود به سلول‌ها، ویروس باعث تولید AMT-۱۳۰ می‌شود. این مولکول به RNA پیام‌رسانی می‌چسبد که دستور ساخت پروتئین هانتینگتون را حمل می‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، سلول این پیام‌رسان را غیرطبیعی تشخیص داده و نابود می‌کند. در نتیجه، پروتئین معیوب ساخته نمی‌شود.
جالب‌تر این‌که AMT-۱۳۰ توانایی متوقف‌کردن یک مولکول سمی دیگر به نام اگزون ــ ۱ را هم دارد. این مولکول تکه‌ای از پروتئین معیوب است که به‌شدت برای سلول‌ها خطرناک است.
نتایج کارآزمایی بالینی
این درمان روی ۲۹ بیمار در آمریکا و اروپا طی سه سال آزمایش شده است. نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسند. سرعت پیشرفت بیماری براساس یکی از معیارهای شناخته‌شده ۷۵ درصد کند شد. براساس معیار دیگر، کاهش سرعت ۶۰ درصد بود. یک نشانگر زیستی در مایع مغزی-نخاعی، که شدت بیماری را نشان می‌دهد، به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و عوارض جانبی نگران‌کننده به‌ندرت گزارش شد. این یافته‌ها به معنای درمان کامل بیماری نیست، اما نشان می‌دهد روند پیشرفت آن می‌تواند به‌طور چشمگیری کند شود.
امید همراه با چالش
در آمریکا حدود صدهزار نفر حامل ژن معیوب هانتینگتون هستند که از میان آنها ۴۰هزار نفر علائم بیماری را بروز داده‌اند. اگر این روش به درمانی واقعی تبدیل شود، امید تازه‌ای برای بیماران و خانواده‌های‌شان به همراه خواهد داشت.البته چنین درمانی احتمالا هزینه‌بر خواهد بود و به زمان نیاز دارد تا اثربخشی و ایمنی آن در مقیاس بزرگ‌تر تأیید شود. بااین‌حال، کاهش سرعت پیشرفت بیماری تا این حد، دستاوردی بزرگ به شمار می‌رود.
نوری در پایان تونل
هانتینگتون سال‌هاست به‌عنوان یک بیماری بی‌رحم و بی‌درمان شناخته می‌شود. اما موفقیت اولیه AMT- ۱۳۰ نشان می‌دهد که علم ژنتیک می‌تواند حتی دربرابر چنین بیماری‌هایی راه‌حل‌هایی بیابد. این پژوهش نه‌تنها امید تازه‌ای برای مبتلایان به هانتینگتون است، بلکه می‌تواند الگویی برای درمان سایر بیماری‌های ژنتیکی مشابه نیز باشد.
علائم بیماری معمولا در میانسالی ظاهر می‌شوند. اگر تعداد تکرارها بیشتر از ۳۶ بار باشد، احتمال بروز بیماری وجود دارد. اگر این تعداد به ۴۰ یا بیشتر برسد، بروز بیماری قطعی است. در این حالت، پروتئین معیوب به مرور زمان سمی می‌شود و سلول‌های مغزی را تخریب می‌کند.
ایده متوقف‌کردن پروتئین معیوب
پژوهشگران معتقدند اگر بتوان تولید این پروتئین سمی را در بدن متوقف کرد، پیشرفت بیماری کند یا حتی متوقف می‌شود. شرکت uniQure در آمستردام در کارآزمایی جدید خود به همین هدف نزدیک شده است.این شرکت نوعی میکرو RNA به‌نام AMT-۱۳۰ ساخته است. این ماده با کمک یک ویروس مهندسی‌شده و بی‌ضرر به مغز بیماران تزریق می‌شود. روش تزریق به کمک دستگاه MRI و با دقت بسیار بالا انجام می‌گیرد تا دارو مستقیما به بخش‌های خاصی از مغز برسد؛ یعنی مناطقی که نخستین‌بار درگیر بیماری می‌شوند، مانند هسته دمی و پوتامن در ساختار مغزی «استریاتوم».
AMT-۱۳۰ چگونه عمل می‌کند؟
پس از ورود به سلول‌ها، ویروس باعث تولید AMT-۱۳۰ می‌شود. این مولکول به RNA پیام‌رسانی می‌چسبد که دستور ساخت پروتئین هانتینگتون را حمل می‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، سلول این پیام‌رسان را غیرطبیعی تشخیص داده و نابود می‌کند. در نتیجه، پروتئین معیوب ساخته نمی‌شود.
جالب‌تر این‌که AMT-۱۳۰ توانایی متوقف‌کردن یک مولکول سمی دیگر به نام اگزون ــ ۱ را هم دارد. این مولکول تکه‌ای از پروتئین معیوب است که به‌شدت برای سلول‌ها خطرناک است.
نتایج کارآزمایی بالینی
این درمان روی ۲۹ بیمار در آمریکا و اروپا طی سه سال آزمایش شده است. نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسند. سرعت پیشرفت بیماری براساس یکی از معیارهای شناخته‌شده ۷۵ درصد کند شد. براساس معیار دیگر، کاهش سرعت ۶۰ درصد بود. یک نشانگر زیستی در مایع مغزی-نخاعی، که شدت بیماری را نشان می‌دهد، به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و عوارض جانبی نگران‌کننده به‌ندرت گزارش شد. این یافته‌ها به معنای درمان کامل بیماری نیست، اما نشان می‌دهد روند پیشرفت آن می‌تواند به‌طور چشمگیری کند شود.
امید همراه با چالش
در آمریکا حدود صدهزار نفر حامل ژن معیوب هانتینگتون هستند که از میان آنها ۴۰هزار نفر علائم بیماری را بروز داده‌اند. اگر این روش به درمانی واقعی تبدیل شود، امید تازه‌ای برای بیماران و خانواده‌های‌شان به همراه خواهد داشت.البته چنین درمانی احتمالا هزینه‌بر خواهد بود و به زمان نیاز دارد تا اثربخشی و ایمنی آن در مقیاس بزرگ‌تر تأیید شود. بااین‌حال، کاهش سرعت پیشرفت بیماری تا این حد، دستاوردی بزرگ به شمار می‌رود.
نوری در پایان تونل
هانتینگتون سال‌هاست به‌عنوان یک بیماری بی‌رحم و بی‌درمان شناخته می‌شود. اما موفقیت اولیه AMT- ۱۳۰ نشان می‌دهد که علم ژنتیک می‌تواند حتی دربرابر چنین بیماری‌هایی راه‌حل‌هایی بیابد. این پژوهش نه‌تنها امید تازه‌ای برای مبتلایان به هانتینگتون است، بلکه می‌تواند الگویی برای درمان سایر بیماری‌های ژنتیکی مشابه نیز باشد.
