محله مرزداران یک دهه است که میزبان هیئت بوشهری های مقیم تهران است؛
باز آهنگ عزا در محله پنجم بوشهر
تهران، شهری با تنوع فرهنگی و مذهبی گسترده است؛ از آذری‌ها و کردها گرفته تا خوزستانی‌ها و کرمانی‌ها، هر کدام آیین و رسوم خود را در پایتخت برپا می‌کنند. در میان این تنوع، جای آیین‌های مذهبی بوشهر سال‌ها خالی بود؛ آیینی که با دمام‌زنی، نوحه‌های سوزناک و سینه‌زنی‌های منظم، یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های عزاداری در جنوب کشور به شمار می‌رود.
حدود یک دهه است که این خلأ در غرب تهران پر شده؛ جایی که هیئت سیدالشهدا به همت گروهی از بوشهری‌های مقیم پایتخت شکل گرفت و توانست در محرم‌های پیاپی، نام بوشهر را بر زبان عزاداران جاری سازد. هیئتی که نه‌تنها بوشهری‌ها، بلکه بسیاری از مردم سایر استان‌ها را هم جذب خود کرده است.
به گزارش جام جم- برای آشنایی بیشتر با این تجربه فرهنگی–مذهبی، با خشایار شاهینی، بانی هیئت سیدالشهدا گفت‌وگویی انجام دادیم؛ او از سختی‌ها، انگیزه‌ها و دستاوردهای این جمع صمیمی می‌گوید.
لطفاً خودتان را معرفی کنید و کمی از سابقه هیئت بگویید
من خشایار شاهینی هستم، از سال ۱۳۹۳ همراه جمعی از دوستان و همشهری‌هایم در تهران، هیئت سیدالشهدا آیین‌های مذهبی بوشهری را راه‌اندازی کردیم. هدفمان این بود که فضای عزاداری و آیین‌های سنتی بوشهر در تهران هم زنده بماند. بیشتر هم‌استانی‌های ما در غرب تهران ساکن هستند، بنابراین مرکز فعالیت‌مان را همان‌جا انتخاب کردیم؛ در بلوار مرزداران. حالا بعد از یک دهه تلاش، هیئت ما به نام بوشهری‌های مقیم مرزداران شناخته شده است. البته هنوز مکان ثابتی نداریم و هر بار باید حسینیه‌ای موقت بسازیم که واقعاً کار طاقت‌فرسا و پرهزینه‌ای است.
مراسم در چه زمان‌هایی برگزار می‌شود و چه تغییراتی داشته است؟
پیش از دوران کرونا، برنامه‌هایمان در مسجد امیرالمؤمنین مرزداران برگزار می‌شد. محرم، اربعین، بیست‌وهشتم صفر، بیست‌ویکم رمضان و گاهی جشن‌های مذهبی را هم برگزار می‌کردیم. اما با شیوع کرونا، همه‌چیز متوقف شد. پس از آن، با توجه به افزایش جمعیت مخاطبان، به مجموعه آموزشی-پژوهشی در بلوار آریافرد منتقل شدیم. این انتقال باعث شد که بتوانیم مراسمی باشکوه‌تر برگزار کنیم. البته در تهران تمرکز اصلی روی محرم است و سایر مناسبت‌ها آن‌قدر پررنگ نیستند، به همین دلیل ما هم برنامه‌هایمان را محدود به محرم کردیم، اما با کیفیت و جدیت بیشتر.
مخاطبان شما چه ترکیبی دارند؟ آیا بیشترشان بوشهری هستند؟
برخلاف تصور عمومی، همه شرکت‌کنندگان اهل بوشهر نیستند. حدود نیمی از جمعیت هیئت از بوشهر و استان‌های جنوبی مثل خوزستان و هرمزگان هستند. نیم دیگر از نقاط مختلف ایران به ما پیوسته‌اند. این برایمان خیلی ارزشمند است چون نشان می‌دهد آیین بوشهری به دل بسیاری از مردم نشسته. حتی کسانی که در ابتدا فقط تماشاگر بودند، کم‌کم با ما همراه شدند؛ سینه‌زن و دمام‌زن شدند و درست مثل بچه‌های بوشهر در مراسم مشارکت می‌کنند. این جذابیت آیین است که دیگران را هم جذب می‌کند.
چرا تا این اندازه بر اجرای اصیل آیین بوشهری تأکید دارید؟
ما سه هدف داشتیم: نخست بُعد اعتقادی؛ طبیعی است که مسلمان و شیعه‌ایم و دوست داریم در عزای اهل‌بیت شرکت کنیم. دوم، هویت فرهنگی؛ در تهران هر قومیتی آیین خودش را معرفی می‌کند، از آذری‌ها گرفته تا کرمانی‌ها. جای بوشهر خالی بود و ما خواستیم این خلأ را پر کنیم. سوم، بُعد اجتماعی؛ تهران شهری بزرگ است و آدم‌ها به‌راحتی از هم دور می‌شوند. هیئت فرصتی است برای دیدار سالیانه و تازه کردن دوستی‌ها.
از همین رو، بر اجرای دقیق مراسم تأکید داریم. دمام‌ها همان ریتم اصیل بوشهر را می‌نوازند، نوحه‌ها و سینه‌زنی‌ها همان فرم سنتی را دارند و حتی در پذیرایی هم تلاش می‌کنیم ذائقه بوشهری حفظ شود.
اشاره کردید که هیئت فرصتی برای دیدار هم‌استانی‌هاست. کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟
بله، در بوشهر فاصله‌ها کوتاه است، مردم همدیگر را مرتب می‌بینند. اما تهران پراکندگی زیادی دارد. بسیاری از همشهری‌های ما فقط سالی یک بار، در همین هیئت، یکدیگر را می‌بینند. این مراسم بهانه‌ای است برای صله‌رحم، دیدار دوستان قدیمی و زنده نگه داشتن روابط اجتماعی.
فعالیت‌های هیئت محدود به عزاداری است یا کارهای دیگری هم انجام می‌دهید؟
ما سعی می‌کنیم در کنار عزاداری، کارهای خیرخواهانه هم داشته باشیم. مثلاً در اربعین امسال، مراسم‌مان را به گلریزان برای کمک به دختر بچه‌ای مبتلا به سرطان اختصاص دادیم. خوشبختانه با همراهی مردم خیرخواه، توانستیم کمک‌های قابل توجهی جمع‌آوری کنیم.
آماده‌سازی یک مراسم این‌چنین پرجمعیت چه سختی‌هایی دارد؟
بسیار دشوار است. حدود دو تا سه هفته پیش از محرم، کار آماده‌سازی آغاز می‌شود: داربست‌ها نصب می‌شوند، برق‌کشی و روشنایی فراهم می‌شود، فضای داخل سیاه‌پوش می‌شود، جایگاه بانوان آماده می‌شود، و حتی آشپزخانه برپا می‌کنیم. بعد از پایان مراسم هم همه‌چیز باید ظرف چند روز جمع‌آوری شود. در واقع یک حسینیه کامل ساخته و بعد برچیده می‌شود. این کار تیم بزرگی می‌طلبد، از دمام‌زن‌ها گرفته تا کسانی که مسئول آشپزخانه یا تدارکات هستند.
در مورد پذیرایی گفتید. چه چیزهایی معمولاً سرو می‌کنید؟
همیشه تلاش می‌کنیم رنگ‌وبوی بوشهر حفظ شود. رنگینک و دال عدس همیشه جزو پذیرایی اصلی است. در بعضی سال‌ها توانسته‌ایم قلیه ماهی، قلیه میگو یا دوپیازه آلو هم داشته باشیم. همین غذاها برای غیر بوشهری‌ها هم جذاب است و آن‌ها را با فرهنگ غذایی ما آشنا می‌کند.
برنامه‌ای به نام «شب شروه» هم برگزار کرده‌اید. کمی از آن بگویید.
بله، دو سال است که شبی را به شروه‌خوانی اختصاص داده‌ایم. شروه یکی از مهم‌ترین میراث‌های موسیقایی و آیینی بوشهر است. ما از شروه‌خوانان مناطق مختلف استان دعوت می‌کنیم تا با لهجه‌ها و سبک‌های متنوع اجرا کنند؛ از دشتی گرفته تا شمال استان و حتی بندر بوشهر. این برنامه هم برای هم‌استانی‌ها یادآور خاطرات گذشته است و هم برای تهرانی‌ها فرصتی است تا با شروه آشنا شوند.
هیئت سیدالشهدا بوشهری‌های مقیم تهران تنها یک مکان برای عزاداری نیست؛ نمادی است از پیوند ریشه‌ها با غربت، از زنده نگه داشتن میراث جنوب در قلب پایتخت. این جمع صمیمی نشان داده که آیین‌های بومی اگر با عشق و اصالت اجرا شوند، نه‌تنها هم‌استانی‌ها، بلکه مردمانی از سراسر کشور را نیز جذب می‌کنند. از دمام‌زنی و سینه‌زنی گرفته تا شروه‌خوانی و حتی پذیرایی با غذاهای محلی، همه و همه یادآور این حقیقت‌اند که فرهنگ زنده می‌ماند، اگر دست‌به‌دست هم دهیم و آن را به نسل‌های بعد برسانیم.
