«جام‌جم» در گفت‌وگو با جانشین فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی کشور بررسی کرد
وقتی دل جنگل سوخت
تا اینجای کار تابستان ۱۴۰۴ برای جنگل‌های ایران فصلی داغ، تلخ و مرگبار بوده، زیرا دوستداران طبیعت و جنگل باهم می‌سوزند؛ برای نمونه در حادثه اخیر سنندج سه دوستدار محیط‌زیست جان خود را از دست داده‌اند و دو نفر نیز در بیمارستان بستری هستند. این درحالی است که آتش‌سوزی‌های امسال تاکنون بیش از ۱۸ هزار هکتار از مراتع و جنگل‌های کشور را نیز به خاکستر تبدیل کرده است.
در ادامه برای بررسی بیشتر موضوع با ابراهیم پیرزادیان، جانشین فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی کشور، به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
جان‌باختن سه نفر از هموطنان‌مان در آتش‌سوزی آبیدر سنندج بسیاری را متأثر کرده است، با توجه به این‌که چنین حوادثی سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده، چرا سازمان منابع طبیعی مانع تکرار این حوادث نمی‌شود؟
برخی از این اتفاق‌های ناگوار، خارج از پیش‌بینی و کنترل است. در همان منطقه‌ای که این حادثه دردناک برای آن عزیزان رخ داد و دل جامعه جنگلبانی و همه مردم ایران را به درد آورد، شرایط خاصی رقم خورده. منطقه دارای شیب تند و پوشش گیاهی زیاد بود. وقتی داوطلبان وارد چنین منطقه‌ای می‌شوند، با پدیده‌هایی غیرقابل پیش‌بینی روبه‌رو می‌شوند. مثلا تغییر ناگهانی جهت یا شدت باد، چیزی نیست که بتوان به‌راحتی کنترلش کرد.
منابع طبیعی آموزش‌های لازم را به این افراد داده بود؟
ما آموزش‌های لازم برای اطفای حریق را به همیاران طبیعت ارائه کرده‌ایم. سامانه‌ای به نام «همیار طبیعت» داریم که تاکنون حدود ۵۰۰ هزار نفر در آن ثبت‌نام کرده‌اند. برای این افراد کلاس‌های آموزشی مرتبط با حوادث غیرمترقبه در عرصه‌های طبیعی برگزار می‌شود. امسال هم برای اولین‌بار، دوره‌ای تحت عنوان بهداشت و ایمنی در سطح کشور برگزار شد. شیوه‌نامه‌ها نیز مصوب وزارت کشور است و ما مطابق آن عمل می‌کنیم.
با این حال برخی از نیروهای داوطلب می‌گویند آموزش و تجهیزات لازم به آنها داده نمی‌شود.
ما براساس سطح آمادگی افراد و پس از طی آموزش‌ها به آنها کارت فعالیت می‌دهیم. آموزش‌ها با همکاری هلال احمر، آتش‌نشانی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی انجام می‌شود اما برخی از داوطلبان یا علاقه‌ای به شرکت در کلاس‌ها ندارند یا اگر آموزش دیده‌اند، در لحظه عمل ریسک می‌کنند یا اهمیت لازم را به آن آموزش‌ها نمی‌دهند. البته ما اصل را بر ایمنی، سلامت و حفاظت از جان نیروهای انسانی می‌گذاریم.
اما برخی معتقدند اگر یگان حفاظت به وظیفه‌اش به درستی عمل می‌کرد، داوطلب‌ها جان‌شان را به خطر نمی‌انداختند.
ما همان روز آتش‌سوزی به این افراد گفتیم که اقدامی انجام ندهند، چون شرایط مناسب نیست اما کسی گوش نمی‌دهد. شیب زیاد بود و آتش‌سوزی در ابتدا محدود و در پایین‌دست بود اما با وزش باد شدیدتر شد و کنترل از دست خارج شد.
سرنوشت نیروهای داوطلب چه می‌شود؟
اگر فردی که دچار حادثه شده، کارمند یا وابسته به دولت باشد، قانون خاص خودش را دارد اما اگر داوطلب مردمی باشد که ارتباط بیمه‌ای با دولت ندارد، موضوع برعهده سازمان مدیریت بحران کشور است. ماده ۱۶ این قانون، مرجع تشخیص است. ما با فرماندار منطقه جلسه‌ای داشتیم و گفتیم در کوتاه‌ترین زمان این موضوع را پیگیری کنند. به‌طور خاص درباره زنده‌یاد حمید مرادی که اولین جان‌باخته این حادثه بود، پدر ایشان گفت فقط می‌خواهد عامل این آتش‌سوزی مشخص شود و به‌سزای اعمالش برسد.
دلیل آتش‌سوزی مشخص شده است؟
دستگاه قضا دستور بررسی دوربین‌های منطقه را داده و این پرونده به‌صورت ویژه توسط اداره آگاهی در حال پیگیری است.
تاکنون چند نفر از نیروهای داوطلب و مردمی در حوادث این‌چنینی جان خود را از دست داده‌اند؟
در مجموع در چند دهه اخیر تاکنون ۴۷ نفر از نیروهای حفاظتی و مردمی جان خود را در محافظت از طبیعت از دست داده‌اند و حدود ۷۰۰ نفر نیز مصدوم شده‌اند. این آمار بسیار تلخ و نگران‌کننده است.
وضعیت فعلی و روند وقوع آتش‌سوزی‌های جنگل‌های کشور به چه صورت است؟
براساس نقشه‌ای که از سوابق آتش‌سوزی در سطح کشور تهیه شده، میزان آتش‌سوزی در استان‌های شمالی تنها ۳درصد است و بیش از ۹۵درصد آن در مناطق دیگر است. ۷۰درصد آتش‌سوزی‌ها در پهنه جنگل‌های زاگرس است که حدود ۱۱ استان را در برمی‌گیرد و درحال حاضر بیشترین میزان حریق در این محدوده است.
امسال چند آتش‌سوزی در جنگل‌ها گزارش شده است؟
از ابتدای سال تاکنون، ۱۸ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع دچار آتش‌سوزی شده که با توجه به گرمای زودرس و کاهش بارندگی، وقوع آتش‌سوزی‌ها افزایش یافته؛ البته حدود ۸۵درصد وسعت این آتش‌سوزی‌ها سطحی بوده است. این درحالی است که این میزان در سال گذشته حدود ۷۰درصد بوده و امسال توانستیم تا ۱۵درصد از آسیب بیشتر به جنگل‌ها جلوگیری کنیم. بنابراین امسال بیشتر آتش‌سوزی‌ها در سطح مرتعی اتفاق افتاده است.
به‌طور کلی عامل اصلی آتش‌سوزی در جنگل‌ها چیست؟
بیش از ۹۵درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد، که البته عمدتا به‌صورت سهوی رخ می‌دهد یکی از دلایل رایج، باور نادرست برخی کشاورزان است که پس از برداشت محصول، برای آماده‌سازی کشت دوم، زمین‌های کشاورزی را آتش می‌زنند. این آتش‌ها در موارد زیادی به عرصه‌های مجاور، به‌ویژه مناطق جنگلی و مرتعی، سرایت می‌کند. البته با ورود نیروهای یگان حفاظت، تیم‌های واکنش سریع، دهیاری‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد، بسته به سرعت حضور و میزان تجهیزات در دسترس، آتش‌سوزی‌ها عمدتا در سطح منطقه‌ای و در کوتاه‌ترین زمان ممکن مهار می‌شود.
چقدر از فناوری برای مقابله با آتش‌سوزی بهره گرفته‌اید؟
ما در شناسایی و پایش آتش‌سوزی‌ها از تصاویر ماهواره‌ای استفاده می‌کنیم که به‌صورت لحظه‌ای محل آتش‌سوزی و مختصات آن را مشخص می‌کند. این مختصات برای اعزام بالگردها به سازمان مدیریت بحران یا هلال‌احمر ارسال می‌شود. همچنین، دو سامانه داریم: سامانه «حریق و ایمنی»، که اطلاعات و آمار آتش‌سوزی‌ها را به‌صورت مکان‌مند ثبت و بارگذاری می‌کند و سامانه «ریسک حریق» که احتمال وقوع آتش‌سوزی را در بازه‌های چهارروزه با دقت بالای ۹۵درصد پیش‌بینی می‌کند. این اطلاعات به استان‌های مربوطه منتقل می‌شود تا تمرکز امکانات و نیروها در مناطق پرخطر افزایش یابد.
در این حوزه با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستید؟
مهم‌ترین چالش ما، همزمانی آتش‌سوزی با شرایط خاص آب‌وهوایی است؛ مثلا زمانی که آتش‌سوزی با وزش بادهای موسمی همراه شود، سرعت گسترش آتش افزایش می‌یابد که مهار آن دشوارتر می‌شود. چالش دیگر، وضعیت توپوگرافی مناطق کوهستانی است. عرصه‌هایی که در ارتفاعات قرار دارد، صعب‌العبور است و حضور نیروهای انسانی زمان‌بر است. در این موارد، از توان بالگردهای هلال‌احمر یا وزارت دفاع برای انتقال نیروها به منطقه استفاده می‌کنیم.
برای کاهش آتش‌سوزی‌ها چه برنامه‌هایی دارید؟
برنامه‌ریزی‌ها در این زمینه شامل سه بخش است: پیشگیری، حین حریق و پس از آن. ما معتقدیم تا زمانی که مردم در کنار ما باشند، می‌توانیم از منابع طبیعی بهتر حفاظت کنیم بر همین اساس سامانه‌های ۱۳۹ (ملی) و ۱۵۰۴ (استانی) برای دریافت گزارش‌های مردمی فعالند. همچنین، طرح هر دهیاری، یک جنگلبان در حال اجراست تا هرگونه آتش‌سوزی در محدوده دهیاری‌ها سریع‌تر شناسایی و مهار شود.
با توجه به شرایط خشکسالی و فصل گرما، ارزیابی شما از وضعیت پیش‌رو در چند ماه باقی‌مانده چیست؟
آتش‌سوزی‌ها عمدتا ناشی از خشکسالی است. ایران در کمربند خشک کره زمین قرار دارد و میانگین بارندگی سالانه آن تقریبا یک‌سوم میانگین جهانی است (حدود ۲۵۰ میلی‌متر در مقابل ۷۵۰ میلی‌متر جهانی). افزایش دمای زمین، گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی نیز بر تشدید این شرایط تأثیرگذار بوده‌است. فصل خشک در ایران معمولا از خرداد تا شهریور ادامه دارد. امیدواریم با گذر از مرداد و شهریور، از میزان آتش‌سوزی‌ها کاسته شود.
جان‌باختن سه نفر از هموطنان‌مان در آتش‌سوزی آبیدر سنندج بسیاری را متأثر کرده است، با توجه به این‌که چنین حوادثی سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده، چرا سازمان منابع طبیعی مانع تکرار این حوادث نمی‌شود؟
برخی از این اتفاق‌های ناگوار، خارج از پیش‌بینی و کنترل است. در همان منطقه‌ای که این حادثه دردناک برای آن عزیزان رخ داد و دل جامعه جنگلبانی و همه مردم ایران را به درد آورد، شرایط خاصی رقم خورده. منطقه دارای شیب تند و پوشش گیاهی زیاد بود. وقتی داوطلبان وارد چنین منطقه‌ای می‌شوند، با پدیده‌هایی غیرقابل پیش‌بینی روبه‌رو می‌شوند. مثلا تغییر ناگهانی جهت یا شدت باد، چیزی نیست که بتوان به‌راحتی کنترلش کرد.
منابع طبیعی آموزش‌های لازم را به این افراد داده بود؟
ما آموزش‌های لازم برای اطفای حریق را به همیاران طبیعت ارائه کرده‌ایم. سامانه‌ای به نام «همیار طبیعت» داریم که تاکنون حدود ۵۰۰ هزار نفر در آن ثبت‌نام کرده‌اند. برای این افراد کلاس‌های آموزشی مرتبط با حوادث غیرمترقبه در عرصه‌های طبیعی برگزار می‌شود. امسال هم برای اولین‌بار، دوره‌ای تحت عنوان بهداشت و ایمنی در سطح کشور برگزار شد. شیوه‌نامه‌ها نیز مصوب وزارت کشور است و ما مطابق آن عمل می‌کنیم.
با این حال برخی از نیروهای داوطلب می‌گویند آموزش و تجهیزات لازم به آنها داده نمی‌شود.
ما براساس سطح آمادگی افراد و پس از طی آموزش‌ها به آنها کارت فعالیت می‌دهیم. آموزش‌ها با همکاری هلال احمر، آتش‌نشانی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی انجام می‌شود اما برخی از داوطلبان یا علاقه‌ای به شرکت در کلاس‌ها ندارند یا اگر آموزش دیده‌اند، در لحظه عمل ریسک می‌کنند یا اهمیت لازم را به آن آموزش‌ها نمی‌دهند. البته ما اصل را بر ایمنی، سلامت و حفاظت از جان نیروهای انسانی می‌گذاریم.
اما برخی معتقدند اگر یگان حفاظت به وظیفه‌اش به درستی عمل می‌کرد، داوطلب‌ها جان‌شان را به خطر نمی‌انداختند.
ما همان روز آتش‌سوزی به این افراد گفتیم که اقدامی انجام ندهند، چون شرایط مناسب نیست اما کسی گوش نمی‌دهد. شیب زیاد بود و آتش‌سوزی در ابتدا محدود و در پایین‌دست بود اما با وزش باد شدیدتر شد و کنترل از دست خارج شد.
سرنوشت نیروهای داوطلب چه می‌شود؟
اگر فردی که دچار حادثه شده، کارمند یا وابسته به دولت باشد، قانون خاص خودش را دارد اما اگر داوطلب مردمی باشد که ارتباط بیمه‌ای با دولت ندارد، موضوع برعهده سازمان مدیریت بحران کشور است. ماده ۱۶ این قانون، مرجع تشخیص است. ما با فرماندار منطقه جلسه‌ای داشتیم و گفتیم در کوتاه‌ترین زمان این موضوع را پیگیری کنند. به‌طور خاص درباره زنده‌یاد حمید مرادی که اولین جان‌باخته این حادثه بود، پدر ایشان گفت فقط می‌خواهد عامل این آتش‌سوزی مشخص شود و به‌سزای اعمالش برسد.
دلیل آتش‌سوزی مشخص شده است؟
دستگاه قضا دستور بررسی دوربین‌های منطقه را داده و این پرونده به‌صورت ویژه توسط اداره آگاهی در حال پیگیری است.
تاکنون چند نفر از نیروهای داوطلب و مردمی در حوادث این‌چنینی جان خود را از دست داده‌اند؟
در مجموع در چند دهه اخیر تاکنون ۴۷ نفر از نیروهای حفاظتی و مردمی جان خود را در محافظت از طبیعت از دست داده‌اند و حدود ۷۰۰ نفر نیز مصدوم شده‌اند. این آمار بسیار تلخ و نگران‌کننده است.
وضعیت فعلی و روند وقوع آتش‌سوزی‌های جنگل‌های کشور به چه صورت است؟
براساس نقشه‌ای که از سوابق آتش‌سوزی در سطح کشور تهیه شده، میزان آتش‌سوزی در استان‌های شمالی تنها ۳درصد است و بیش از ۹۵درصد آن در مناطق دیگر است. ۷۰درصد آتش‌سوزی‌ها در پهنه جنگل‌های زاگرس است که حدود ۱۱ استان را در برمی‌گیرد و درحال حاضر بیشترین میزان حریق در این محدوده است.
امسال چند آتش‌سوزی در جنگل‌ها گزارش شده است؟
از ابتدای سال تاکنون، ۱۸ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع دچار آتش‌سوزی شده که با توجه به گرمای زودرس و کاهش بارندگی، وقوع آتش‌سوزی‌ها افزایش یافته؛ البته حدود ۸۵درصد وسعت این آتش‌سوزی‌ها سطحی بوده است. این درحالی است که این میزان در سال گذشته حدود ۷۰درصد بوده و امسال توانستیم تا ۱۵درصد از آسیب بیشتر به جنگل‌ها جلوگیری کنیم. بنابراین امسال بیشتر آتش‌سوزی‌ها در سطح مرتعی اتفاق افتاده است.
به‌طور کلی عامل اصلی آتش‌سوزی در جنگل‌ها چیست؟
بیش از ۹۵درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد، که البته عمدتا به‌صورت سهوی رخ می‌دهد یکی از دلایل رایج، باور نادرست برخی کشاورزان است که پس از برداشت محصول، برای آماده‌سازی کشت دوم، زمین‌های کشاورزی را آتش می‌زنند. این آتش‌ها در موارد زیادی به عرصه‌های مجاور، به‌ویژه مناطق جنگلی و مرتعی، سرایت می‌کند. البته با ورود نیروهای یگان حفاظت، تیم‌های واکنش سریع، دهیاری‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد، بسته به سرعت حضور و میزان تجهیزات در دسترس، آتش‌سوزی‌ها عمدتا در سطح منطقه‌ای و در کوتاه‌ترین زمان ممکن مهار می‌شود.
چقدر از فناوری برای مقابله با آتش‌سوزی بهره گرفته‌اید؟
ما در شناسایی و پایش آتش‌سوزی‌ها از تصاویر ماهواره‌ای استفاده می‌کنیم که به‌صورت لحظه‌ای محل آتش‌سوزی و مختصات آن را مشخص می‌کند. این مختصات برای اعزام بالگردها به سازمان مدیریت بحران یا هلال‌احمر ارسال می‌شود. همچنین، دو سامانه داریم: سامانه «حریق و ایمنی»، که اطلاعات و آمار آتش‌سوزی‌ها را به‌صورت مکان‌مند ثبت و بارگذاری می‌کند و سامانه «ریسک حریق» که احتمال وقوع آتش‌سوزی را در بازه‌های چهارروزه با دقت بالای ۹۵درصد پیش‌بینی می‌کند. این اطلاعات به استان‌های مربوطه منتقل می‌شود تا تمرکز امکانات و نیروها در مناطق پرخطر افزایش یابد.
در این حوزه با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستید؟
مهم‌ترین چالش ما، همزمانی آتش‌سوزی با شرایط خاص آب‌وهوایی است؛ مثلا زمانی که آتش‌سوزی با وزش بادهای موسمی همراه شود، سرعت گسترش آتش افزایش می‌یابد که مهار آن دشوارتر می‌شود. چالش دیگر، وضعیت توپوگرافی مناطق کوهستانی است. عرصه‌هایی که در ارتفاعات قرار دارد، صعب‌العبور است و حضور نیروهای انسانی زمان‌بر است. در این موارد، از توان بالگردهای هلال‌احمر یا وزارت دفاع برای انتقال نیروها به منطقه استفاده می‌کنیم.
برای کاهش آتش‌سوزی‌ها چه برنامه‌هایی دارید؟
برنامه‌ریزی‌ها در این زمینه شامل سه بخش است: پیشگیری، حین حریق و پس از آن. ما معتقدیم تا زمانی که مردم در کنار ما باشند، می‌توانیم از منابع طبیعی بهتر حفاظت کنیم بر همین اساس سامانه‌های ۱۳۹ (ملی) و ۱۵۰۴ (استانی) برای دریافت گزارش‌های مردمی فعالند. همچنین، طرح هر دهیاری، یک جنگلبان در حال اجراست تا هرگونه آتش‌سوزی در محدوده دهیاری‌ها سریع‌تر شناسایی و مهار شود.
با توجه به شرایط خشکسالی و فصل گرما، ارزیابی شما از وضعیت پیش‌رو در چند ماه باقی‌مانده چیست؟
آتش‌سوزی‌ها عمدتا ناشی از خشکسالی است. ایران در کمربند خشک کره زمین قرار دارد و میانگین بارندگی سالانه آن تقریبا یک‌سوم میانگین جهانی است (حدود ۲۵۰ میلی‌متر در مقابل ۷۵۰ میلی‌متر جهانی). افزایش دمای زمین، گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی نیز بر تشدید این شرایط تأثیرگذار بوده‌است. فصل خشک در ایران معمولا از خرداد تا شهریور ادامه دارد. امیدواریم با گذر از مرداد و شهریور، از میزان آتش‌سوزی‌ها کاسته شود.
