زنگ خطر زمستان

ایران دارای منابع عظیم گازی است و دومین کشور دارنده‌ این ذخایر در طول سال‌های گذشته، نه‌فقط با هدررفت شدید گاز مواجه بوده بلکه ذخیره‌سازی را جدی نگرفته و در راستای آن عملیات اجرایی چندانی صورت نداده است. ایران به‌رغم این‌که دومین کشور دارنده ذخایر گازی متعارف جهان است اما با رشد فزاینده مصرف و محدودیت در تولید با مشکل ناترازی تأمین فصلی گاز روبه‌رو شده است. اختلاف مصرف گاز طبیعی در فصول گرم و سرد سال به صورت متوسط به بیش از ۲۲۰میلیون در روز می‌رسد. در صورت ادامه روند کنونی، کشور با چالش جدی‌تری در تأمین گاز به‌ویژه در فصول سرد سال مواجه خواهد شد. گرچه قوانینی درراستای بهینه‌سازی و ذخیره‌سازی گاز از سال‌ها قبل موجودبوده اما به‌درستی عملی نشده‌‌اند، زیرا نگاه‌ایران به گاز همواره یک نگاه توسعه‌گرابوده اما درسال‌های اخیر به‌خصوص زمستان‌گذشته که ایران ناترازی گاز رادرکشور به‌وضوح احساس‌کرد به نظرمی‌رسد با چشم‌دیگری به ذخیره‌سازی نگاه‌کرده و آن راجدی‌تر می‌گیرد. 

ظرفیت ذخیره‌سازی

به طور متوسط ظرفیت ذخیره‌ســازی گاز طبیعی در دنیا ۱۱درصد کل مصرف گاز اســت. این نسبت در کشــورهای اروپایی به صورت متوسط ۲۳درصد و در ایران فقط ۴.۱درصد است. در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی کشور حدود ۴.۳میلیارد مترمکعب است و ظرفیت اســتفاده مخازن هیدروکربوری برای ذخیره‌سازی گاز طبیعی تا ظرفیت بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب در روز وجود دارد. با این توضیحات ضروری است وزارت نفت برای حل بخشــی از مشــکل ناترازی، نسبت به دســتیابی به ســهم حداقل ۱۰درصد مصــرف گاز از محل ذخیره‌سازی در طول برنامه هفتم توسعه اقدام کند. در زمستان گذشته شاهد ناترازی شدید گاز در ایران بودیم و این ناترازی، زنگ خطری است که درخصوص مصرف افسارگسیخته‌‌ انرژی به صدا درآمده است. ایران در حالی که دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را در اختیار دارد و سومین کشور تولیدکننده‌ گاز است، چهارمین کشور مصرف کننده‌ این انرژی هم هست و این میزان از مصرف برای کشوری مانند ایران که جمعیتش از بسیاری کشورهای دیگر کمتر شده، حجم عجیبی است. در سال۱۴۰۰میانگیــن مصرف گاز طبیعی در کشــور ۶۵۱میلیون مترمکعب بوده که بخش نیروگاهی با ۳۲درصد، صنعت ۳۰درصد و خانگی و تجاری با ۲۹درصد، بیشترین سهم مصرف را داشته‌اند. با شروع فصل سرد، میزان مصرف در بخش خانگی و تجاری در سردترین ماه‌های سال، ۶.۷برابرِ گرم‌ترین ماه سال می‌شود که سهم بخش خانگی و تجاری را از ۱۰ به ۴۹درصد می‌رساند، بنابراین اختلاف کل مصرف در سردترین با گرم‌ترین ماه سال به‌طور متوسط به بیش از ۲۲۹ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد. براساس سند پشتیبان تراز گاز طبیعی مصوب شورای عالی انرژی، پیش‌بینی شده در صورت ادامه‌ روند کنونی، حداکثر اختلاف مصرف در فصول گرم و سرد در سال‌های ۱۴۱۰ و ۱۴۲۰ به ترتیب به ۴۵۳ و ۵۷۹ میلیون متر مکعب در روز برسد که تأمین گاز در فصول سرد سال را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند. یکی از شاخص‌هایی که به‌ازای آن می‌توان وضعیت ذخیره‌سازی گاز در هر کشور را مورد بررسی قرار داد، سهم ظرفیت ذخیره‌سازی گاز یک کشور از کل میزان مصرف گاز در آن کشور است. به طور متوسط سهم ذخیره‌سازی گاز از کل مصرف در دنیا ۱۱درصد و در بین همه کشورهایی که مخزن ذخیره‌سازی گاز دارند ۱۶.۴درصد اســت. این عدد برای اروپا برابر با ۲۳درصد است. در ایران حدود ۴۰ساختار زمین‌شناسی با ظرفیت ذخیره‌سازی گاز وجود دارد که در صورت بهره‌برداری از آنها می‌توان بخش قابل توجهی از کسری ۲۰۰ میلیون مترمکعبی زمستان را پوشش داد.

رفع ناترازی

گرچه رفع ناترازی گاز نیازمند سرمایه‌گذاری و مدیریت جدی منابع است اما تجربه‌ این چالش در سال گذشته، چشم دولت‌ها را به این نکته روشن کرد که لازم است کشور در راستای ذخیره‌ سازی، گام‌های جدی‌تری بردارد تا از فجایعی که کمبود گاز در آینده می‌تواند ایجاد کند  مصون بماند. دولت تلاش دارد با اجرای هفت طرح ذخیره‌‌سازی گاز طبیعی در یک برنامه پنج ساله منتهی به سال ۱۴۰۵ با هدف ایجاد ظرفیت برداشت ۱۱۴میلیون مترمکعب در روز در فصل‌های سرد سال، علاوه‌بر جبران ناترازی گاز برای کشور ارزآوری ایجاد کند. در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌‌سازی کشور با وجود دو مخزن سراجه و شوریجه حدود ۴/۳ میلیارد مترمکعب می‌رسد و در سردترین ماه سال حدود ۳درصد کل مصرف را تأمین می‌کند. ایران درعین این‌که از ذخایر بزرگ انرژی برخوردار است، هدررفتگی بالایی هم دارد که در طول سال‌های گذشته و با سیاست‌های غلط دولت‌ها به وجود آمده و رفع آنها در حال حاضر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بزرگی است اما بیش از سرما‌یه‌گذاری، تغییر نگاه دولت از توسعه‌گرایی انرژی به ذخیره‌سازی و بهینه‌سازی است که خوشبختانه این نگاه در دولت سیزدهم وجود دارد. حال باید منتظر بود و دید که دولت در برنامه ذخیره‌سازی خود تا چه اندازه پیشرفت می‌کند و آیا زمستان امسال، ایران از چالش ناترازی گاز در امان خواهد بود یا خیر؟