بازارچه به‌جای پاساژ

برای دستیابی به پاسخ درست و معتبر درباره واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بر آن شدیم تا با کمک پژوهشگران این نهاد ـ که بالاترین مرجع رسیدگی به مسائل زبان و خط فارسی است ـ به معرفی و تشریح واژه‌هایی بپردازیم که در حوزه عمومی تصویب شده است. از این پس، روزهای یکشنبه با واژه‌نامه مهمان شما خواهیم بود. چنانچه مایلید درباره واژه‌ای بیشتر بدانید، آن را برای ما بفرستید تا در اولین فرصت، سرگذشت آن را برایتان بنویسیم.

بازارچه (passage)

امروزه واژه بازارچه آنچنان در میان فارسی‌زبانان رواج یافته که کمتر کسی معادل بیگانه آن یعنی پاساژ (passage) را به‌کار می‌برد یا در برابر لفظ فارسی آن مقاومت می‌کند. بازارچه، بازار سرپوشیده‏ای است که معمولا دو درِ ورودی و خروجی دارد.

زبان مبدأ واژه بیگانه پاساژ، فرانسوی و دامنه‌ای که واژه یادشده در آن کاربرد دارد، عمومی است. بسامد استفاده آن نیز در میان فارسی‌زبانان بسیار بالاست. در فرهنگ معین، مقابل این واژه معانی «1. معبر، گذرگاه، 2. بازار سرپوشیده که دو در برای دخول و خروج دارد؛ تیمچه» آمده است.

فرهنگ حسابی نیز «پَشان، چَشان، راه، راهرو، راهگذار، راهگذر، ره‌گذری، سرگذر، شدآمد، کوچه، گذار، گذرگاه، دالان» را در برابر واژه بیگانه یادشده ضبط کرده است. همچنین در فرهنگ انگلیسی ـ فارسی حیّم در مقابل این واژه، «گذرگاه، راهرو» آمده است.

فرهنگستان اول برابرنهاد تیمچه را مقابل اصطلاح عمومی پاساژ قرار داده بود. از جمله معادل‌ها و واژه‌های دیگری که در زبان برای واژه پاساژ به‌کار می‌رفت، بازارک، بازارواره، گذر، سرا، سوق، گذرچه و بازارچه سرپوشیده بود تا سرانجام گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی مقابل واژه بیگانه پاساژ، برابرنهاد بازارچه را از میان واژه‌های موجود زبان برگزید و به تصویب رساند.

گفتنی است، در جلسه شورای واژه‌گزینی دو معادل بازارچه و بازارچه سرپوشیده بیشتر از دیگر واژه‌ها مطرح بود که سرانجام واژه اول، یعنی بازارچه که بخت و اقبال بلندتری از رقیب خود داشت، مقبول اهل فن افتاد و به‌تصویب رسید. هویت دستوری بازارچه اسم است و از اسم بازار و پسوند کوچک‌ساز «-ه» تشکیل شده است.

امید است به همت اهل زبان، بازارچه ایرانی چنان رونق یابد که پاساژ فرنگیان کاملا از یادها برود.

شبنم مجیدی

پژوهشگر گروه واژه‌‌گزینی فرهنگستان

جام جم