مشهورات +عکس

به گزارش جام جم، همچنین نبود عادت تحقیق برای پی بردن به اصل وقایع و بسنده کردن به نخستین روایت چون به تکرار می‌رسد باورهایی را شکل می‌دهد که گرچه از پایه نادرست است، اما چون قبول عامه یافته است انکار آن و بیان حقیقت بسیار دشوار می‌شود!

نزد علما و اهل ادب به پاره‌ای از این وقایع «مشهورات» می‌گویند. مشهورات شامل باورهایی است که چنان مورد قبول عامه است که کسی به خود اجازه تردید در آنها را نمی‌دهد!

از این پس و در این صفحه، «چمدان» بر آن است که دری به حقیقت بگشاید و مواردی را که گرچه قبول عام یافته، اما از حقیقت عاری است بیان و به سهم خود در نشر حقیقت ماجرا بکوشد. سعی ما در این صفحه رازگشایی از برخی باورهای نادرست عمومی و روشن کردن زوایای تاریک مانده است!

پروفسور شاندل یا شریعتی!

در آثار شریعتی نقل‌قول‌هایی از دانشمندانی چون ماسینیون، سارتر، فرانتس فانون، الکسیس کارل و دیگران زیاد است، اما یک نام برای بسیاری ناآشناست: شخصی به نام «پروفسور شاندل» که دکتر شریعتی گاهی به نقل از او سخنش را مستند می‌کرد، اما خوب است بدانید که چنین شخصیتی اساساً وجود خارجی ندارد. شاندل کسی نیست جز خود شریعتی!

شاندل در زبان فرانسوی به معنای شمع است و این کلمه مخفف نام شریعتی است: شریعتی مزینانی علی! فراموش نکنیم که شریعتی در نشریات فارسی زبان فرانسه نیز مطالبش را با امضای «شمع» منتشر می‌کرد.

علت چنین کژتابی در آثار شریعتی آن است که در عادت رفتاری ما معمولا نقل‌قول از دیگران بیشتر مقبول است و گویی گاهی تنها چاره برای «پذیرفتن سخن» انتساب آن به دیگری است!

سر دری که وجود ندارد!

سال‌هاست که معروف است این شعر سعدی بر سر در سازمان ملل با آب طلا نوشته شده است!

«بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند»

و متاسفانه در گذشته از رئیس‌جمهور گرفته تا وزیر، وکیل و کاسب این جمله را تکرار کرده‌اند! در سفری که سال 87 به نیویورک داشتم همه سازمان ملل را به جست‌وجوی این شعر گشتم، اما کوچکترین نشانی نیافتم، جز فرشی منقش به این شعر، هنر استاد صیرفی که دکتر ظریف در سال 84 به سازمان ملل هدیه داده بود و در یکی از سالن‌های همکف ساختمان UN در کنار آثار هنری از دیگر کشورها بر دیوار آویز شده بود! واقعیت این است که هیچ‌گاه چنین شعری در سازمان ملل وجود نداشته است.

بیشتر چنین می‌نماید که در دهه‌های قبل احتمالا در مقطع کوتاهی در وین یکی از مقرهای سازمان ملل و در قالب نمایشگاهی چنین شعری نصب و پس از آن برداشته شده باشد! البته انکار چنین موضوعی، انکار جهان‌شمولی مضمون این شعر سعدی نیست.

داستان تاریخی شخص اول

در رسانه‌ها گاهی چنین می‌نویسند: «شخص اول این مملکت چنین می‌گوید» یا «دیدگاه شخص اول کشور چنین است»!

باید دانست اصطلاح «شخص اول» در دوره قاجار باب شد که برای «صدراعظم» به کار می‌رفت! کاربرد این واژه برمی‌گردد به زمان صدارت حاج میرزا آقاسی که چنان نفوذی در دربار یافته بود که مصطلح شد به صاحب «مقام صدراعظمی» شخص اول مملکت بگویند و آنچنان بود که مظفرالدین شاه نیز چون مشیرالدوله را صدراعظم خود ساخت او را شخص اول مملکت خواند که باید «احتیاجات مهمه قاطبه اهالی مملکت» را مستمراً به عرض او برساند.

بعدها در دوره پهلوی نیز دربار با بخشنامه‌ای اعلام کرد «شخص اول» نخست‌وزیر است و نه پادشاه! و کاربرد این اصطلاح را قدغن ساخت.

غبار در چشم اسفندیار

از آفات تحقیق و پاشنه آشیل‌های پژوهش در ایران تکرار باورهای نادرست است.

در عمده پژوهش‌های این سال‌ها، وقتی در بحث ادبیات تطبیقی سخن از شباهت‌های شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر به میان می‌آید، نخستین شباهت را در روئین‌تنی اسفندیار و آشیل می‌دانند و بارها گفته می‌شود این که آشیل در پاشنه آسیب‌پذیر است گونه‌ای از حماسه ایرانی اسفندیار است که در چشم آسیب‌پذیر بود و مدعی‌اند این شباهت دو حماسه بزرگ مشرق زمین و غرب، یعنی شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر را به هم پیوند می‌زند! اما چنین موضوعی که گاه از زبان اهالی فرهنگ و ادب شنیده می‌شود خالی از دقت و بلکه عاری از صحت است!

جالب آن که در ایلیاد و اصولا در آثار هومر هیچ اشاره‌ای به روئین‌تنی آشیل نشده و در واقع داستان پاشنه آخیلوس، اسطوره یونانی و قهرمان حماسه تروا ـ که در زبان فرانسوی به آشیل ترجمه و با همین نام نزد ایرانی‌ها معروف شده است ـ افسانه‌ای است که در قرون بعد به آثار یونانی راه یافته است!

ساسان والی زاده - روزنامه نگار

ضمیمه چمدان