افترا بستن به دیگران چه مجازاتی دارد؟

به گزارش جام جم آنلاین،در زندگی روزمره بارها شده که شخصی، دیگری را به دزدی، غارت، دروغگویی، هرزگی یا صفت‌های ناپسند دیگری متهم می‌کند، اما دلیلی برای اثبات ادعای خود ندارد؛

گاهی می‌خواهد آبرو ببرد و گاهی هم اهداف دیگری را دنبال می‌کند، هرچه هست، نیتش خیر نیست.

شاید این سوال مطرح شود که افترا چه تفاوتی با توهین دارد؟ در توهین، فرد صفت نامطلوبی را به دیگری نسبت می‌دهد، نسبت‌هایی از قبیل بی‌نظم، بی‌انضباط، بی‌نزاکت، بی‌حیا یا هرچیزی که در اصطلاح عمومی فحش محسوب می‌شود.

البته فحش‌های ناموسی از موضوع بحث خارج بوده و در قالب حد قذف (نسبت زنا یا لواط به شخص دادن) قابل بررسی است، اما در افترا، فرد دیگری را به یک جرم متهم می‌کند، نسبت‌هایی مثل دزد، رباخوار، حرام لقمه، کلاهبردار یا نسبت‌های مشابه که هرکدام در قانون به عنوان یک جرم، دارای مجازات است.

شخصی که به دیگری افترا می‌بندد، در اصطلاح حقوقی «مفتری» نامیده می‌شود. مفتری گاهی با الفاظ و نوشته‌جات به دیگری افترا می‌بندد، گاهی هم کاری می‌کند تا دیگران را مجرم جلوه دهد و جرمی را به آنها نسبت دهد. از این منظر می‌توان انواع افترا را بررسی کرد.

انواع افترا

افترا بسته به روش مفتری برای افترا بستن، به افترای لفظی (قولی) و افترای عملی (فعلی) تقسیم می‌شود.

افترای قولی، نسبت دادن جرمی به دیگران به صورت لفظی یا از طریق رسانه‌ها یا اوراق چاپی یا نطق در مجامع است، اما افترای فعلی وقتی صورت می‌گیرد که مفتری به قصد متهم کردن افراد، آلات و ادوات جرم را در منزل، جیب یا محل کار شخص قرار دهد.

به‌گونه‌ای که وجود آن آلات و ادوات موجب تعقیب جزایی فرد شود. برای مثال گاهی ممکن است یک طرف در یک مناظره دو طرفه یا در یک سخنرانی یا در یک مقاله مطبوعاتی شخص دیگری را دزد، کلاهبردار، کلاش، هرزه یا ... خطاب کند، یعنی ارتکاب جرمی را به او نسبت دهد.

در این صورت افترای لفظی یا قولی رخ داده است، اما گاهی شخص برای مجرم جلوه دادن دیگری، موادمخدر، مشروبات الکلی، آلت قتاله یا وسایل مجرمانه دیگر را در منزل، خودرو یا بار همراه فرد قرار می‌دهد تا موجب گیر افتادن یا دستگیر شدن فرد شود، در این صورت افترای فعلی یا عملی محقق شده است.

شرایط تحقق افترا

برای تحقق جرم افترا، وجود چند شرط ضروری است. اول این‌که مفتری جرمی را به صورت صریح و واضح به دیگری نسبت دهد.

دوم این‌که، افترا باید منتشر شود یعنی اگر متن است که منتشر شود، اگر سخن است، بیان شود، اگر مخفی کردن آلات و ادوات جرم است، که این اتفاق بیفتد.

در واقع اگر کسی متنی حاوی انتساب جرمی به دیگران را تهیه کند و نزد خود نگه دارد یا مانع انتشار آن شود، مرتکب جرم افترا نشده است.

سوم این‌که، مفتری با انگیزه ضرر زدن و هتک حیثیت آن جرم را به دیگری نسبت دهد. بیان برخی الفاظ در هنگام یک دعوا یا عصبانیت بیشتر از آن‌که افترا تلقی شود، توهین تلقی می‌شود.

زیرا به طور عام گوینده قصد نسبت دادن جرم به دیگری را ندارد و تنها از سر عصبانیت، ممکن است نسبت‌های مجرمانه‌ای را نیز به طرف مقابل بیان کند.

نکته آخر درخصوص شرایط افترا نیز این است که نسبت‌دهنده (مفتری) نتواند درستی موضوعی را که به دیگری نسبت داده است، در مرجع قضایی صلاحیت‌دار به اثبات برساند، وگرنه اگر بتواند ثابت کند که نسبت مجرمانه صحیح بوده، دیگر به‌عنوان مفتری قابل تعقیب و مجازات نیست.

مجازات جرم افترا

افترا بسته به این‌که افترای لفظی باشد یا افترای فعلی در قانون به صورت جداگانه مورد توجه قرار گرفته است.

بر این اساس، ماده 697 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 در‌خصوص افترای لفظی یا قولی مقرر کرده است «هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را نسبت دهد یا آنها را منتشر کند که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند.

جز در مواردی که موجب حد است، به یک ماه تا یک‌سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.»

در‌خصوص افترای فعلی نیز ماده 699 همان قانون مقرر کرده است که «هرکس عالما و از روی عمد به قصد متهم کردن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می‌‌شود.

بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او ست، بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به اوقلمداد کند و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب شود، پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شود.»

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی

ضمیمه تپش