نه به مذاکره و تاکید بر صلح منطقه­ ای/ نقاط قوت و ضعف سخنرانی روحانی

به گزارش جام­ جم آنلاین- سخنرانی حسن روحانی در صحن عمومی سازمان ملل دو بخش اصلی داشت. یک محکوم کردن آمریکا در خروج از برجام و زیر پانهادن قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که در عین حال کشورهای اروپایی طرف برجام را نیز به خاطر عدم پایبندی به تعهدات 11 گانه مورد نقد قرار داد. از سوی دیگر رئیس جمهور با مخاطب قرار دادن کشورهای همسایه از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس، خواهان ائتلاف و توافقات امنیتی برای ایجاد صلح و ثبات بادوام منطقه­ای شد.

روحانی در ابتدای نطق خود، به مانند گذشته از افراطی­گری و خشونت در خاورمیانه انتقاد کرد. در یک اقدام مبارک، حمایت از حقوق مردم مظلوم فلسطین، مقدمه سخنرانی روحانی بود تا نشان دهد، دولت جمهوری اسلامی ایران، پشتیبانی از ملت فلسطین را به عنوان اولویت سیاست خارجی خود ارزیابی می­کند. رئیس دولت دوازدهم "شهرک سازی، طرح تحمیلی معامله قرن و پایتخت قرار دادن قدس، مشروعیت بخشیدن آمریکا به اشغال جولان" را محکوم کرد. وی همچنین از اقدامات ایران در مقابله با تروریسم در سویه و تسهیل برقراری صلح در یمن سخن گفت و به چارچوب همکاری با روسیه و ترکیه در جنگ داخلی سوریه اشاره کرد.

نقد راهزنی بین ­المللی و تروریسم اقتصادی واشنگتن

خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال 97 همزمان با شروع دور جدید تحریم­های خصمانه این کشور و زیرپاگذاشتن قطعنامه سازمان ملل شد. از آن زمان به بعد تنش میان تهران و اشنگتن به اوج خود رسید و مسئولان دولت ایران، اقدامات دولت ترامپ را تروریسم اقتصادی و راهزنی بین­المللی لقب داده­اند. روحانی در نطق اخیر خود در سازمان ملل نیز بار دیگر آمریکا را با این گزاره­ها مورد خطاب قرار داد و عنوان کرد: « از کشوری می آیم که از یکسال و نیم پیش در برابر تروریسم اقتصادی ایستادگی کرده و از حق استقلال و توسعه علمی خود دفاع کرده است. دولت آمریکا با اعمال تحریم های فرامرزی و تهدید دیگر ملت ها تلاش کرده که ایران را از مزایای حضور در اقتصاد جهانی محروم کند و با سواستفاده از نظام بانکی به راهزنی بین المللی دست زده است.»

رئیس جمهور ایران ادامه سیاست تحریمی آمریکا را مخالف دعوت ترامپ به مذاکره دانست و گفت که ایران نمی تواند دعوت به مذاکره کسانی را باور کند که اعلام می­کنند سخت ترین تحریم­های تاریخ را علیه کرامت ملت ایران اعمال کرده اند.

مشروط کردن مذاکره با آمریکا

روحانی از بدعهدی آمریکا و عدم پایبندی کشورهای اروپایی به تعهداتشان گفت. حال این سوال مطرح است با وجود اذعان به وجود بی­اعتمادی به غرب در عمل به وعده­ها و توافقات چگونه می­توان خروجی مذاکرات جدید را تضمین کرد. دونالد ترامپ نشان داده که نسبت به کشورهای هم­پیمان آمریکا نیز هیچ گونه تعهدی ندارد و در عرض چندساعت تمامی توافقات را ملغی می­کند.

این نکته در سخنرانی روحانی نیز نهفته بود و وی گفت: « ثابت شده که امریکا به تعهداتش پشت می کند و اروپا از اجرای تعهداتش ناتوان است. وقتی امریکا به قطعنامه بی حرمتی می کند و اروپا ناتوان است، تنها راه تکیه به عزت، غررور و اقتدار خودمان است.»

هرچند روحانی آگاه به بدعهدی آمریکا و ناتوانی اروپاست ولی همچنان چشم امید به مذاکره و گرفتن امتیازات حداقلی از سفر به نیویورک دارد. سیاست ایران در قبال آمریکا ممنوعیت مذاکره است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در 24 خرداد 98 در بیاناتی مذاکره با آمریکا را سم دانستند و فرمودند که »مذاکره با دولت کنونی آمریکا یک سم مضاعف است.»

در این بین روحانی در سخنانش در صحن سازمان ملل مذاکره تحت تحریم را رد کرد: «پاسخ ما به مذاکره تحت تحریم نه می باشد. دولت و ملت ایران یکسال ونیم تحت شدیدترین تحریم ها استقامت کرده و با دشمنی که می­خواهد با سلاح فقر و تحریم ایران را به تسلیم وادار کند مذکره نخواهد کرد.» با این وجود نشستن با آمریکا بر سر میز مذاکره را منتفی ندانسته و اعلام کرد: « اگر پاسخ آرای می­خواهید همانطور که رهبر انقلاب اعلام کردند بازگشت به تعهدات برجام راه آن است. اگر نسبت به اسم برجام حساسیت دارید به رسم آن بازگردید و لااقل به چارچوب قطعنامه 2231 متعهد شوید. تحریم ها را متوقف کنید تا راه گفتگو باز شود.»

اعتراف روحانی به برجام حداقلی

شاید برای بسیاری شنیدن اظهارات حسن روحانی درباره برجام در هفتمین نطق خود در سازمان ملل شگفت انگیز بود. در تیرماه سال 94 توافق هسته­ای ایران و 1+5 به امضا رسید و از آن به بعد برجام به نصب العین سیاست داخلی و خارجی دولت تبدیل شد. در تمامی نطق­ها و اظهارات مقامات دولتی برجام به عنوان بزرگترین دستاورد تاریخی ایران مورد تمجید قرار می­گرفت و عباراتی چون آفتاب تابان به آن نسبت داده می­شد. اما رئیس جمهور کشورمان در نطق خود برجام را حداقل دستاورد مذاکرات هسته­ای دانست و برای ترغیب آمریکا به مذاکره مجدد بر سر موضوعات جدید گفت: « اگر به حداقل ها قانع هستید ما هم به حداقل بسنده می. برجام حداقل بود چه برای شما و چه برای ما. اگر بیشتر می خواهید باید بیشتر بدهید. اگر فقط یک خواسته از ایران دارید و عدم ساخت سلاح هسته ای است این امر با نظارت آژانس و بالاتر با فتوای رهبری حاصل است.»

به نظر می­رسد حسن روحانی در خطابه خود، یک اشتباه راهبردی را مطرح کرده­است. وی در حالی در خطاب به آمریکا عنوان می­کند که اگر به دنبال دستاورد بیشتری است باید امتیازات بیشتر بدهد که در برجام ایران با تعطیل کردن بخش عمده­ای از توان هسته­ای خود، دستاورد چندانی نداشت و تحریم­ها با عناوین و بهانه­های مختلف همچنان پابرجا بودند. خروج آمریکا از برجام نیز آسیب­پذیری آن را بر همگان اثبات کرد و تهران در شرایطی به مراتب سخت از دوران پیش از برجام از لحاظ تحریمی قرار دارد. اما دستاورد بیشتر برای آمریکا ورود به خطوط قرمز منطقه­ای و موشکی است. در 12 شرط آمریکا برای مذاکره بیشتر بندها به مباحث موشکی و منطقه­ای اختصاص دارد و در صورت افتادن در دام وعده­های اقتصادی آمریکا برای لغو تحریم­ها، باید با اقتدار منطقه­ای و قدرت موشکی خداحافظی کرد. پس از آن نیز کاملا مشخص است با از دست رفتن این قدرت و اقتدار، تحریم­ها به بهانه­های دیگر باز خواهند گشت و این در شرایطی است که تهران خلع سلاح نیز شده­است!

طرح صلح هرمز در ایستگاه نیویورک

درست چند روز پس از آنکه اعلام شد روحانی در سازمان ملل از ابتکار صلح هرمز رونمایی خواهد کرد، وی در نطقش در نیویورک با برجسته­سازی اهمیت صلح و ثبات در خلیج فارس و تامین آزادی کشتیرانی در تنگه هرمز، کلیات ابتکار هرمز را اعلام کرد.

وی با بیان اینکه امنیت و صلح در خلیج فارس، دریای عمان و تنگه هرمز با مشارکت کشورهای منطقه تامین می­شود گفت: «بنا به مسولیت تاریخی کشورم در تامین امنیت و صلح در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز همه کشورهایی که از تحولات این مناطق متاثر می شوند به ائتلاف امید یا ابتکار صلح هرمز دعوت می کنم.»

روحانی هدف ائتلاف امید را "ائتلای صلح، ثبات و پیشرفت کلیه ساکنان تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط دوستانه میان آنها" ارزیابی کرد وگفت: « این ابتکار حوزهای مختلف همکاری مانند تامین همگانی امنیت انرژی، آزادی کشتیرانی و انتقال آزادانه نفت نسبت به تنگه هرمز و فراتر را در بر می گیرد. این ائتلاف بر اصول پاینبدی به اصول ملل متحد، احترام و تفاهم متقابل، گفتگو و تفاهم، احترام به حاکیمت ارضی، خدشه ناپذیری مرزهای بین المللی، حل و فصل مسالمت آمیز همه اختلافات و عدم تجاوز و دخالت در امور داخلی یکدیگر قرار دارد.»

طرح ابتکار صلح هرمز پاسخی به تلاش آمریکا برای ایجاد ائتلاف بین­المللی جهت تامین امنیت دریانوردی در خلیج فارس و دریای عمان است که پس از بروز حوادثی مانند خرابکاری در نفت­کش­ها و متهم کردن تهران به ایجاد اخلال در امنیت کشتی­رانی دنبال می­شود. در چنین شرایطی است که روحانی اعلام می­کند که محوریت نیروهای خارجی برای تامین امنیت در خلیج فارس مصداق مداخله در امور منطقه است : «باعث تشدید و پیچیده تر شدن شرایط است و صلح و امنیت ثبات منطقه را تهدید می کند. امنیت منطقه ما با خروج نظامی آمریکا تامین می شود و نه باسلاح و مداخله آنها.»

حسن روحانی با مخاطب قرار دادن کشورهای حاشیه خلیج فارس خواهان همکاری آنها جهت ایجاد ائتلاف منطقه­ای برای تامین امنیت کشتی­رانی و بالاتر از آن شد. او در عین حال به این کشورها توصیه کرد به جای تکیه بر آمریکا به این ائتلاف بپیوندند: « در روز واقعه ما و شما تنها می مانیم. ما باهم همسایه هستیم و نه با امریکا. امریکا اینجاست (نیویورک) نه در خاورمیانه . امریکا وکیل هیچ ملتی نیست.هیچ دولتی به دولت دیگر وکالت نمی دهد. امنیت عربستان با پایان دادن به تجاوز به یمن آغاز می شود نه دعوت از بیگانگان.»

روحانی در پایان تعرض به امنیت و ثبات ایران را با پاسخ قاطعانه همراه دانست و اعلام کرد که «منطقه ما بر لبه پرتگاه ایستاده است تاجایی که یک اشتباه می تواند آتشی بزرگ را برافروزد. این پیام ایران است بیاید به جای سرمایه گذاری در جنگ و خشونت بر روی امید برای آینده بهتر سرمایه گذرای کنیم. به عدالت صلح و عهد و پیمان برگردیم و بالاخره به میز مذاکره بازگردیم.»

سخن پایانی:

با وجود آنکه حسن روحانی دست دوستی و صلح به سمت همسایگان و کشورهای حاشیه خلیج فارس دراز کرده ولی به نظر نمی­رسد، طرح ابتکار صلح هرمز مورد استقبال شیخ­نشین­های خلیج فارس قرار گیرد. تا جاییکه پادشاهی بحرین در بیانیه­ای به مخالفت با آن حتی پیش از اعلام رسمی از سوی روحانی پرداخت. محور سعودی در خلیج فارس منافع خود را در ائتلاف و همراهی با آمریکا می­داند و در چهل سال گذشته نیز همواره از سیاست­های خصمانه غرب علیه تهران دفاع کرده­ و بخشی از این سیاست­ها بوده­است. به طور کلی سخنان و طرح­های همکاری­جویانه و صلح­طلبانه ایران در سازمان ملل و به ویژه در نشست سران با پاسخ­ خصمانه آمریکا و متحدانش روبه رو شده است.

به خوبی به یاد داریم که رئیس دولت اصلاحات در سازمان ملل از طرح گفتگوی تمدن­ها در برابر شکاف تمدن­ها رونمایی کرد ولی در نهایت آمریکا تهران را در "محور شرارت" قرار داد. همچنین در مهرماه سال 92 و در شصت و هشتمین نشست سازمان ملل رئیس جمهور ایران پیشنهاد "جهان ضد خشونت و افراطی گری" را مطرح کرد و در قالب قطعنامه سازمان ملل نیز به تصویب رسید ولی این پیشنهاد روحانی نیز مورد استقبال غرب قرار نگرفت و منطقه غرب آسیا بار دیگر اسیر افراطی گری تکفیری­ها با پشتیبانی غرب و برخی از کشورهای منطقه شد.