پرسه‌ در دنیای زنان طلبه

پشت درِ دو لنگه شیشه‌ای مات، دنیایی کمتر دیده شده است؛ کلید دیده شدنش هم یاالله. یا الله ‌گویان وارد می‌شویم؛ عکاس آقا البته عقب‌تر با چشم‌های دوخته به زمین. طلبه‌هایی که مانتو و روسری پوشیده‌اند، ازاین سوبه آن سو می‌دوند؛ بانگ یاالله یعنی نامحرم همین نزدیکی است. آنهایی که در راهرو هستند، چادر می‌پوشند و رو می‌گیرند، بقیه هم راه کج می‌کنند به اتاق‌ها، پشت دیوارها وآسانسور.

رسیده‌ایم به اندرونی حوزه علمیه فاطمه زهرا‌‌‌(س)، تنها حوزه زنانه شمال غرب تهران، نقطه‌ای دنج درساختمانی که همه پیش فرض‌ها ازحوزه را به هم می‌ریزد.

ساختمان شش طبقه است و 9 ساله با طاقی گنبدی و شیشه‌ای که نورآفتاب را تا زیرزمین و حوض کاشی‌کاری شده‌‌اش پخش می‌کند. دنبال حجره‌‌‌‌ها می‌گردیم، از ‌آن اتاقک‌های کوچک آجری که جای پا دراز کردن ندارد، خانم فائز اما لبخند می‌زند که حجره نداریم؛ آنها زمان ما بود، الان فقط کلاس است.

سرمای چند دقیقه پابرهنه ایستادن پشت در، خزیده است توی پاها و دمپایی کمکی نمی‌کند. مرجان اعتمادیان، مدیرحوزه که آمد، گفت وقتی خودش درمدرسه شهید مطهری مشهد درس می‌خوانده، درآوردن کفش رسم بوده است. حالا هم کفش‌ها درمی آید برای نظافت و راحتی .او دختریکی ازاعضای هیات موسس حوزه فاطمه زهراست؛ صاحب باغ 2500 متری حوالی میدان پونک که سخاوتمندانه وقف شده تا محل تحصیل طلاب باشد. از آن باغ دلگشا با درختان میوه پرثمر، اما فقط جبهه جنوبی‌‌اش مانده که هنوز هم مصفاست.

مدیر حوزه زن خوشرویی است. او گرچه حجابش را سفت و سخت نگه داشته و از صورتش یک لوزی کوچک پیداست، ولی لبخند در چهره‌‌اش دائمی است. او می‌داند که مردم درباره زنان طلبه چه قضاوتی دارند و تصویر آنها در ذهن مردم چه شکلی است؛ تصویر زنانی بد اخم، متعصب و بی‌لبخند، ولی دلش خوش است به این که هرچه می‌کنند، معامله‌شان با خداست.

زنگ پایان کلاس می‌خورد و طلبه‌ها در طبقات پخش می‌شوند، آرام و با طمانینه. طلبه‌ای پوشیه به صورت زده و با چادر رو گرفته، بقیه اما صورت‌بند ندارند و عده‌ای روسری رنگی پوشیده‌اند. تعدادی نیز با هم دست می‌دهند، می‌خندند و گپ می‌زنند. اعتمادیان می‌گوید، حوزه محیطی امن و آسوده است، فارغ از هر نوع دلواپسی، جایی برای رفاقت کردن، نقطه‌ای برای خلاصی از دغدغه‌های زندگی، دور از دروغ، غیبت، تهمت و زیرآب زنی.

راه دشوار طلبه شدن

طلبه‌ها برای این که به حوزه بیایند، راه سختی پیش رو دارند؛ ابتدا آزمون ورودی دارند که شبیه کنکوراست و دوم، مصاحبه گزینشی که از آزمون هم سخت‌تر است. دستورالعمل گزینش طلاب، یک جزوه نسبتا قطور است که اعتقادات و بینش متقاضیان را موشکافی می‌کند. اعتمادیان می‌گوید، او خودش برای گزینش به باورهای ریشه‌دار و خانوادگی و انگیزه افراد توجه خاصی دارد تا فقط آنهایی غربال شوند که توان کافی دارند. همین است که هرسال از بین حدود 200 متقاضی فقط حدود 70 نفر پذیرش می‌شوند؛ اینها پشت کنکوری‌های حوزه هستند.

همه 350 طلبه‌ای که امروز درحوزه فاطمه زهرا‌(س) درس می‌خوانند، ازاین فیلترها عبور کرده‌اند و به راهی که برگزیده‌اند، دل سپرده‌اند. با چند نفری که همکلام شدیم، خوشحال بودند که حوزوی‌اند. آنها از دنیای خودشان لذت می‌برند؛ از فضای یکدست حوزه‌ها، از زیستن با آدم‌های همعقیده، از غور کردن در دین و پرداختن به روح کیف می‌کنند. اینها فقط از خانواده‌های فقیر یا بسیجی و سپاهی و روحانی نیستند و میانشان کارمند‌زاده، ‌آتش‌نشان، پلیس و حتی کارخانه‌دار زیاد است.

پایان کار زنان طلبه

حوزه‌های علمیه برای بیشترمردم علامت سوال است؛ مخصوصا حوزه‌های خواهران. توسن ِکنجکاوی را برای دانستن این که پشت دیوارهای حوزه چه می‌گذرد،‌ نمی‌شود مهار زد. مردم دوست دارند بدانند آخر طلبگی کجاست مخصوصا برای زن‌ها؛ اینها که فقط 20 سال است حوزه‌دار شده‌اند.

راه طلبگی برای زن و مرد به سه نتیجه ختم می‌شود؛ تبلیغ، تدریس و تحقیق. آنهایی که بیشتر اهل مطالعه و پژوهش‌اند، می‌شوند محقق. آنهایی که خوب حرف می‌زنند و کلامشان نافذ است، می‌شوند مبلغ و آنهایی که عاشق معلمی هستند، می‌روند دنبال تدریس، اما اعتمادیان می‌گوید یک طلبه اگر خوب درس بخواند درنهایت می‌شود پزشک روح؛ مرهمی برای دردهای مردم؛ کسی که وقتی کنارش می‌نشینی و همکلامش می‌شوی، به یاد خدا بیفتی.

حوزه‌های خواهران رو به رشد

حوض کاشیکاری شده طبقه همکف با آن آبی آسمانی‌‌اش آب ندارد، ولی نرده‌های بیضوی شکل هرطبقه غرق است درساقه‌های پرپیچ وتاب گلدان‌های پیچک و حسن یوسف که طلبه‌ها خودشان قلمه زده و تکثیرش کرده‌اند. مثل رشد چشمگیراین گیاهان، حوزه‌های علمیه خواهران هم سراسرکشور در حال رشد است.

حوزه علمیه فاطمه زهرا هیچ ربطی به آن خانه اجاره‌ای و فرسوده یکی از محلات قم ندارد که سال‌ها قبل آیت‌الله محمد‌علی شرعی از اعضای شورای مدرسین به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران اختصاص داد یا به آن مدرسه کوچکی که بانو هاشمیه اصفهانی معروف به امین برای بانوان راه‌اندازی کرد یا حتی به مکتب نرگس که بانو طاهایی سال‌ها بعد درمشهد تاسیس کرد. تنها حوزه علمیه شمال غرب تهران، فضایی است که همه تصویرهای ذهنی از حوزه را می‌شکند؛ حتی کلاس‌های هنری آزادی راه انداخته که زنان محله را ثبت‌نام می‌کند و زنانی از دنیاهای متفاوت را زیر یک سقف قرار می‌دهد.

اعتمادیان می‌گوید مردم فکر می‌کنند حوزه‌ها مکان‌هایی خفه و دلگیر است و زن طلبه زنی بدلباس و بدخلق، درحالی که دین هرچه کامل‌تر شود، خلق و خو نرم‌تر می‌شود و رفتار، متین و پخته‌تر.

معلم محجبه خوش‌اخلاق

محدثه عرب، تازه پایان‌نامه‌‌اش را نوشته و حالا مبلغ دینی یک مدرسه ابتدایی است. می‌گوید، خوشحال است که توانسته پیش بچه‌ها به عنوان یک خانم محجبه مهربان و خوش‌اخلاق جاباز کند. محدثه اما بیشتر درباره پایان‌نامه‌نویسی در حوزه‌های علمیه حرف می‌زند؛ ‌درباره این که موضوعاتی که طلبه‌ها انتخاب می‌کنند،‌ بیشتر دغدغه ذهنی خودشان است. محدثه سال‌ها قبل وقتی درمدرسه آزاد قرآن کلاس‌های تدبر را می‌گذراند، شنید که انبیا ترک اولی (انجام ندادن کار ارشادی) نداشته‌اند درحالی که جایی دیگر شنیده بود ترک اولی داشته‌اند. همین تناقض باعث شد در پایان‌نامه‌‌اش با بررسی نظرات علامه طباطبایی به این نتیجه برسد که پیامبران اصلا ترک اولی نداشته‌اند.

آمر به معروف

فاطمه برادران 24 ساله، کارشناسی ارشد خود را چند ماهی است گرفته، ولی چون خواهرش طلبه حوزه علمیه فاطمه زهراست، تشویق شد در کلاس‌های امر به معروف حوزه شرکت کند. فاطمه می‌گوید، این کلاس‌ها آنقدر برایش جذاب بود که حالا تذکر لسانی کار همیشگی او شده است؛ وقتی در مترو، اتوبوس یا تاکسی است و حتی وقتی عابری پیاده است. او راجع به حجاب، امر به معروف می‌کند و مثلا اگر در مترو مردی وارد واگن خانم‌ها شود تذکر می‌دهد؛‌ زمانی هم که سوار تاکسی و اتوبوس است و راننده آهنگ‌های غیرمجاز گوش می‌دهد، سی‌دی مجازآهنگ‌های شاد به او می‌دهد. فاطمه می‌گوید در چند ماهی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، فقط دوبار شنیده است «به توچه».

پوشش در دانشگاه‌های مطرح دنیا

در حوزه علمیه خواهران کتابچه‌هایی با عنوان «تقدیم با احترام» تولید می‌شود که یکی از آنها به موضوع پوشش پرداخته است. کتابچه را ورق می‌زنیم. در صفحه میانی‌‌اش نوشته قوانین دانشگاه‌های اروپا و آمریکا؛ منظورش قوانین این دانشگاه‌ها درباره نوع پوشش دانشجوهاست. می‌خوانیم: در دانشگاه تگزاس شلوار نباید تنگ و چسبان باشد، پوشیدن لباس بدن‌نما مجاز نیست، استفاده از آرایش ناخن و ناخن مصنوعی ممنوع است. در دانشگاه آکسفورد، زنان باید ظاهری آراسته و مناسب داشته باشند و لباسشان نباید پشت باز، بدون آستین یا تنگ و بالای زانو باشد و در دانشگاه مری، دانشجویان نباید لباس‌هایی بپوشند که بخش‌های خاصی از بدن را در معرض دید قرار می‌دهد.

حوزه همه چیز دارد بجز پول

خیرین خرج عمده حوزه‌های علمیه را تقبل می‌کنند؛ این را شاید کمتر کسی بداند. برای همین در حوزه‌ها ریخت و پاش نیست و کارکنان و استادان آن حقوق حداقلی می‌گیرند؛‌ حتی درحوزه علمیه فاطمه زهرا حقوق به یک میلیون تومان نمی‌رسد. به جای مادیات اما آرامشی و امنیتی که در حوزه‌ها حاکم است، زنان و دختران زیادی را به سمتشان می‌کشاند. در حوزه فاطمه زهرا وجود دو مهد‌کودک نعمتی است برای مادران طلبه .

مریم خباز