اسباب بازی با اما و اگر

البته این مساله می‌تواند مستلزم آن باشد که قبل از نگاه به بیرون، قطب نمای توجه خود را به سمت داخل تنظیم کنیم و ظرفیت‌های داخلی تقویت شود و با الگوبرداری از نمونه‌های خارجی و ایجاد زمینه‌های لازم برای ورود فناوری‌های جدید به کشور و تطبیق آنها با باورهای دینی، ارزشی و فرهنگی جامعه ایرانی، اقدام و عمل جدی در این زمینه از سوی نهادهای مسئول اتخاذ شود.

هنگام خرید اسباب‌بازی‌ها، چه ویژگی‌هایی در نظر گرفته می‌شود؟ به نظر می‌رسد، کمتر خانواده یا بچه‌ای را می‌توان پیدا کرد که قبل از خریداری یک ابزار بازی، جنبه‌های مختلف و آثار آن، ازجمله به این که ساخت داخل است یا خارج توجه کند. شاید تنها آن‌که عروسک فلان شخصیت کارتونی محبوب کودکان باشد یا این که ابزاری مطابق سن آنها بوده و کمی با سماجت بچه‌ها مواجه شود، برای خریداری اسباب‌بازی مورد نظر کفایت کند.

سرگردان میان علاقه و انتقال ارزش‌ها

با گذار خانواده‌ها از شکل گسترده به هسته‌ای، تک‌فرزندی و دو فرزندی (که دلایل مختلفی دارد) رواج پیدا کرده است. یکی از آسیب‌های این مساله شاید آن باشد که برخی والدین، مرز میان علاقه به فرزندان خود و تربیت صحیح همراه با انتقال ارزش‌ها را کمی گُم کرده‌اند، ‌به این معنا که در برابر هر درخواست، کمترین مقاومت را از خود نشان می‌دهند و تسلیم بی‌چون و چرای کودکان خویش هستند بی‌آن‌که به پیامدهای آن در آینده فرزندان خود و به تَبَع آن، جامعه فکر کنند.

خریدِ ابزارهای بازی کودکان، نمونه بسیار خوبی برای گزاره قبل است. بعضی خانواده‌ها بی‌آن که بدانند بهتر است برای تهیه اسباب‌بازی شرایطی در نظر بگیرند، اقدام به خرید برای کودکان دلبند خود می‌کنند. شاید یکی از همین قطره قطره بی‌توجهی‌ها جمع شود و آن گاه تولید داخلی نابود یا توسط کشوری دیگر قبضه شود.

البته نمی‌توان کسی را به خرید اجناس داخلی مجبور کرد چراکه نمونه داخلی نیز باید واجد حداقل‌هایی باشد تا باعث جذب خانواده‌ها و فرزندان آنها شود. دکتر مهدی تهرانی دوست، روانپزشک کودک و نوجوان در این باره به جام‌جم می‌گوید: کودکان معمولا اولین ارتباطشان را با دنیای بیرون از طریق اسباب‌بازی برقرار می‌کنند و به آنها جان می‌دهند و صحبت می‌کنند.

بنابراین، اولین کارکرد اسباب‌بازی برای ارتباط برقرار کردن کودکان با دنیای اطرافشان حتی قبل از رابطه با همسالان است. کارکرد دیگر اسباب‌بازی‌ها، رشد قوای شناختی کودکان است. بچه‌ها از این طریق به شناخت بیشتری از محیط اطرافشان می‌رسند. از اینجا می‌توان به یک نکته مهم پی برد و آن این که هر سنی، اسباب‌بازی مختص خود را طلب می‌کند. کارکرد سوم ابزارهای بازی، سرگرمی برای کودکان است. همه این کارکردها نیز نیازمند جذابیت برای کودکان هستند. این جاست که نقش خانواده پررنگ می‌شود. دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق‌تخصص روانپزشکی کودکان نیز معتقد است: خانواده‌ها باید با در نظر گرفتن ویژگی‌های مختلفِ فرزندانِ خود، اقدام به خرید اسباب‌بازی کنند. ناگفته نماند، والدین در این وادی نیاز به راهنمایی و مشاوره دارند. خانواده‌ها باید سعی داشته باشند اسباب‌بازی‌ای را به کودکانشان معرفی کنند که بیشتر به پرورش خلاقیت بچه‌ها کمک کند.

اضافه بر این، والدین باید تلاش کنند هنگام انجام بازی، با فرزندان خویش ارتباط داشته باشند. متاسفانه کودکان در انجام بسیاری از بازی‌ها تنها هستند و خانواده‌ها نیز از انجام آن ناتوان‌اند، به این معناکه ارتباط اصولی بین والدین و بچه‌ها برقرار نمی‌شود. استفاده از ابزارهای بازی،‌ تنها برای لذت بردن نیست بلکه این لذت بردن باید به پرورش قوای شناختی کمک کند. برای مثال، خانواده‌ها اگر ضعفی را در کودک خود می‌بینند، باید سعی کنند با خرید اسباب‌بازی مناسب آن را برطرف کنند.

تاثیر‌پذیری کودکان، چرا و چگونه؟

اگر زمانی فرا برسد که مشکلات پیرامونی عرصه صنعت اسباب‌بازی و عروسک برطرف شود یا لااقل به سمت حل و فصل آنها حرکت شود، آن‌گاه می‌توان به طور جدی سراغ مسائلی همچون نفوذ و تهاجم فرهنگی آمد. تهاجم فرهنگی به وسیله تغییر تدریجی باورها و الگوهای اصیل یک جامعه شکل می‌گیرد.

کمی به عروسک‌های موجود در بازار دقت کنید که چه الگویی را برای زیبایی ترویج می‌دهند؛ موهای بلوند و چشمان رنگی و اندام لاغر‌. اینها رفته رفته در ضمیر مردم جای می‌گیرد و خصوصا کودکان و نوجوانان سعی می‌کنند برای زیبا شدن، خود را مطابق این الگوها تغییر دهند. سخن گفتن از این قضیه زمانی ارزشمند و کارساز خواهد بود که در جا و مکان خود باشد و منوط به آن است که قبل یا حداقل همزمان با آن، مشکلات داخلی این صنعت و صنایع مرتبط مرتفع شود.

تهرانی دوست در این باره می‌افزاید: کودک به دلیل آن‌که اسباب‌بازی‌ها را جان دار تلقی می‌کند، طبیعی است که از برخی ویژگی‌های آن عروسک یا ابزارِ بازی تقلید کند و هنگامی که ارتباطش با آنها زیاد باشد، این تاثیر‌گذاری و تاثیر پذیری گریزناپذیر است. نباید فراموش کرد که زمینه‌های فرهنگی خانواده‌ها در انتخاب نوع اسباب‌بازی، موثر است. دکتر حکیم شوشتری تصریح می‌کند: تناسب فرهنگی اسباب‌بازی‌ها با ارزش‌ها و باورهای جامعه اهمیت زیادی دارد. این موضوع از آنجا ضرورت پیدا می‌کند که بسیاری از بازی‌ها مروج مسائلی هستند که با باورهای اصیل جامعه ایرانی فرسنگ‌ها فاصله دارند.

تولید اسباب‌بازی ایرانی کم است

کافی است، سری به اسباب‌بازی فروشی‌ها بزنید؛ تقریبا خبری از جنس ایرانی نیست. مردم جز نمونه‌های خارجی چیزی نمی‌بینند. فروشگاه‌ها پر است از اسباب‌بازی چینی. کم و بیش؛ اجناس دیگر کشورها هم به چشم می‌خورد. آنچه واضح است این که نمونه‌های داخلی مشتری چندانی ندارند. عروسک شخصیت‌های وطنی را هم چشم بادامی‌ها می‌سازند.

پویا ـ ک که صاحب یک اسباب‌بازی فروشی در تهران است، دلیل این موضوع را مواد اولیه ارزان بعلاوه پایین بودن دستمزد کارگر و حمایت نشدن جدی و کارساز از این صنعت در داخل کشور می‌داند. از طرفی، این واقعیت وجود دارد که نمی‌توان کودکان را به انتخاب نکردن اسباب‌بازی‌های زیبا و متنوع، به آن دلیل که ساخت کشوری دیگر هستند و یحتمل مبلغ فرهنگی بیگانه، مجبور کرد.

محمد شمس