رویکرد دوگانه یک باستان‌شناس خارجی

باستان‌شناسان ایرانی که این هفته برای شرکت در سیزدهمین گردهمایی سالانه‌‌شان دور هم جمع شده بودند از حضور یک باستان‌شناس استرالیایی که پیش‌تر در کتاب و مقالاتش از عنوان جعلی خلیج عربی استفاده کرده، در این گردهمایی اعتراض داشتند.

اما داستان از کجا شروع شد؟ پروفسور «دنیل توماتس پاتس» که باستان‌شناس و متخصص تاریخ‌باستان و آغازین ایران، میانرودان و شبه جزیره عربستان است در سال 1990 با حمایت مالی امارات متحده عربی کتابی با عنوان «خلیج عربی در عهد باستان» چاپ کرد که محتوای آن کتاب دو جلدی به‌طور مفصل درباره باستان‌شناسی خلیج فارس بود.

برخی از باستان‌شناسان ما معتقد بودند این کتاب به طور هدفمند به جعل نام خلیج فارس می‌پرداخت.

با وجود این، او در سال 1381 از سوی پژوهشکده‌ باستان‌شناسی برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران دعوت شد، مشروط بر این‌که پس از این در نوشته‌هایش برای خلیج‌فارس از نام جعلی استفاده نکند.

او به ایران آمد و تا سال 1386 چند فصل در جنوب ایران مشغول کاوش و مطالعات باستان‌شناسی شد، اما در چند مقاله و تجدید چاپ کتابش باز هم از همان نام مجعول استفاده کرد.

هر چند خودش می‌گوید این اقدام برخلاف میل باطنی‌اش بوده، ولی پرسش اینجاست که آیا از نظر اخلاقی یک پژوهشگر باید به خواسته‌های نامشروع دیگران تن بدهد؟ برخی از باستان‌شناسان با اعتراض به این اقدام پاتس، معتقدند که نباید به او اجازه حضور در ایران داده می‌شد.

آنها می‌گویند حتی نباید به او اعتماد می‌کردیم و اجازه کاوش و پژوهش در ایران را به او می‌دادیم. از سوی دیگر، تعدادی از باستان‌شناسان دخالت دادن موضوعات سیاسی در مسائل علمی را موجه نمی‌دانند و بر این باورند که شرکت او در این همایش علمی را نباید با موضوعات سیاسی خلط کرد.

با همه اینها، آیا راه اصلاح رفتار یک پژوهشگر یا استاد دانشگاه آن هم در حوزه باستان‌شناسی جلوگیری از ورود او به ایران است؟ این کار فقط باعث می‌شود آن پژوهشگر به دامان حامیان مالی ثروتمند سابقش بازگردد. ولی با حضور پاتس در ایران او از اقدامش اظهار ندامت و از مردم ایران عذرخواهی کرد. بدون شک اگر او دوباره در استفاده از یک نام جعلی برای خلیج فارس اصرار بورزد، وجهه او را در مجامع علمی خدشه‌دار خواهد شد.

کمیل انتظاری ‌- گروه فرهنگ و هنر