نقش و نگاره‌ها در دست‌بافته‌های خراسان شمالی، روایتگر هویت تاریخی و فرهنگی

به گزارش جام جم آنلاین خراسان شمالی ؛ دست‌بافته‌های منحصربه‌فرد مردمان خراسان شمالی به‌عنوان هنری وصف‌‌ناپذیر مطرح است كه نمادهای اشتیاقی و ذوق و احساس آنان نسبت به طبیعت و تاریخ قومی و فرهنگی را در خود جای داده است و نقش‌های بافته‌شده نشان از عظمت فرهنگ، هنر، باورها، آداب‌ورسوم، و تاریخ پر فراز و نشیب این دیار را با خود به یدك می‌كشد.

اسناد و مدارك برجای‌مانده از ادوار گذشته در خراسان شمالی بیانگر آن است كه تولید صنایع‌دستی در این منطقه از ایران سابقه‌ای دیرینه برخوردار است. نوآوران و استادان صنایع‌دستی در این حوزه جغرافیایی همواره به‌موازات آفرینش‌های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر مناطق كشور، در خلق آثاری زیبا و خلاقانه دستی داشته‌اند كه برخی از این رشته‌های هنری اكنون برجاست و چون سفیری صادق، گوشه‌ای از هویت تاریخی و فرهنگی این خطه را روایت می‌کند.

در ادامه این گزارش، شرح مختصری از مجموعه بافته‌های سنتی مردمان خراسان شمالی را می‌خوانیم.

نساجي سنتي(پارچه‌بافی)

در گذشته این هنر درصد بالایی از مواد اولیه موردنیاز تولید لباس و پوشاک را در استان تأمین می‌کرده است. در حال حاضر نیز بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب، حوله، چوخه، پارچه‌های ابريشمي و... در سطح استان بافته می‌شود.

گلیم‌بافی

گلیم در واقع نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد می‌شود. گلیم ازجمله قدیمی‌ترین زیراندازهایی است که توسط بشر ابداع‌شده و مورداستفاده قرار گرفته است تا جایی که محققان سابقه 7 هزارساله برای آن قائل‌اند.

الیاف استفاده‌شده در این زیراندازها عمدتاً از نوع طبیعی بوده و بیشتر جهت زیرانداز یا تزئین بکار می‌رود. طرح گلیم‌ها متأثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است، در بیشتر روستاهاي استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمی‌شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند استفاده می‌گردد.

گلیم‌ها دارای بافت یک رو و دورو بوده و کاربری آن‌ها در زمینه‌هایی مثل روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزئینی مانند تابلو، رختخواب بند، کوله‌پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و زانوبند است.

سفره کردی

با مهاجرت عشایر کرد در عصر صفوی به سرزمین پهناور خراسان و سکنی گزیدنشان در این منطقه بسیاری از آداب و سنن ایشان به این منطقه منتقل شد. رایج‌ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگوکننده داستان زندگی بافنده است. این هنر مختص به خراسان بوده و از بافته‌های منحصربه‌فرد زنان کرد عشایر این خطه است که در شهرستان‌های بجنورد، مانه و سملقان ، شیروان ، فاروج و اسفراین رواج دارد. سفره کردی در ابعاد 150*100 ،120*100 و 200*100 سانتیمتر مربع به همراه نقش‌های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باورهای این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می‌شود. نقوش بکار رفته در این دست‌بافته‌ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتاً شامل نقوش انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.

جاجیم و پلاس

جاجیم دست بافته‌ای است ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه‌راه و رنگین است و مانند سایر دست‌بافته‌ها به‌عنوان زیرانداز مورداستفاده قرار می‌گیرد و جنس آن عمدتاً از پشم انتخاب می‌گردد تمام جاجیم یک‌بار بافته می‌شود و رنگ و نقش آن متنوع و نمادهايی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده‌ای روشن را در بر دارد.

پلاس نيز نوعي گليم پشمي است که از دیرباز به‌عنوان زيراندازي مناسب براي محافظت از رطوبت، سرما و گرماي زمين بکار می‌رود و از این نظر در مفروش کردن کف چادر عشاير خراسان شمالي و ساختن سیاه‌چادر و نيز در خانه‌های روستايي مورداستفاده است. بافت گونه پيچ پلاس منحصر به خطه خراسان شمالي است.

چادرشب بافي

چادرشب پارچه‌ای است دستبافت، رنگارنگ و چهارخانه که امروزه بافندگان روستاي رويين اسفراين به‌عنوان دهکده نساجي سنتي کشور در توليد و عرضه اين محصول نقش بسزايي دارند. اين پارچه در موارد گوناگوني چون روتختي، روميزي، پرده و آویز، رومبلی و... مورداستفاده قرار می‌گیرد.

اين هنر صنعت در شهرستان‌های اسفراين و گرمه توليد می‌شود.

ابریشم‌بافی

ابريشم به‌واسطه نرمي، شفافيت، ظرافت و استحکام فوق‌العاده که دارا است يکي از مهم‌ترین و گران‌بهاترین الياف نساجي بشمار می‌رود. نحوه بافت کاملاً شبيه پارچه‌بافی سنتي است و مصارف آن در دوختن لباس، روسري، دستمال و لبه يقه، سرآستين و پیش‌سینه لباس‌های محلي فاخر و... است. در منطقه راز و جرگلان بجنورد، ابریشم‌بافی از قدمت زيادي برخوردار است. نقوش اين نوع بافته غالباً به‌صورت هندسي و برجسته بر روي کار نمايان است. صنعتگران شهرستان‌های بجنورد، اسفراين و گرمه تولیدکننده ابريشم استان هستند.

حوله بافي

نوعي فرآورده نساجي سنتي است که در ابعاد کوچک عرضه می‌شود. تاروپود آن تماماً از نخ پنبه‌ای بوده و جاذب رطوبت است. اسفراين، بجنورد، گرمه و جاجرم، شهرستان‌های فعال در اين رشته هستند.

سیاه‌چادر بافي

دست بافته‌ای بسيار ساده با موي بز براي توليد چادر عشايري که با توجه به خاصيت موي بز، محافظ بسيار خوبي در برابر سرما و رطوبت است. مانه و سملقان، شيروان، اسفراين از مهم‌ترین مراکز توليد اين محصول در سطح استان است.

کيسه بافي

دست بافته‌ای که از پشم بهاره و دست ريس با ظرافت زياد تهیه‌شده و در استحمام مورداستفاده قرار می‌گیرد. صنعتگران منطقه مانه و سملقان، شيروان، تولیدکننده اين هنر صنعت است.

شال‌بافی

نوعي دست‌بافته چهارگوش بسيار ظريف است که داراي تارهاي یکرنگ بوده و نقوش، توسط پودهاي رنگي پديدار می‌شوند. در اين بافت سر آزاد پودها در پشت پارچه ديده می‌شوند. شهرستان‌های جاجرم، گرمه تولیدکننده اين محصول هستند.

چوخه بافي

چوخه را نوعی تن‌پوش پشمی معنی می‌کنند. چوخه به‌عنوان جلیقه چوپاني، لباس کشتی(پالتوی چوخ)، پا تابه، کت‌وشلوار و... بکار می‌رود و به علت نوع آب‌وهوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان چوخه را به‌عنوان البسه در زمستان استفاده می‌کردند. به علت استحکام بسيار خوب اين پارچه در برابر کشش و ازآنجاکه در مبارزه کشتی هیچ پارچه‌ای مانند چوخه دوام نمی‌آورد پوشیدن این لباس به‌عنوان يکي از قوانين کشتي محلي اين خطه محسوب شده و نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافته است. شيروان، اسفراين ازجمله شهرهاي اين استان هستند که به توليد اين محصول می‌پردازند.

نوار بافي

بافتن نواري باريک و بلند از جنس نخ، پشم و ابريشم دست‌بافت است که در منطقه رويين اسفراين و راز و جرگلان با طرح‌های متفاوت بافته می‌شود و به مصارف تزئيني لباس می‌رسد اين نوارها به‌وسیله کارت‌های چهارگوش بافته می‌شوند. اسفراين و جاجرم از مهم‌ترین مراکز توليد اين محصول هستند.

پي تاوه (گزي بافي)

دست بافته‌ای با عرض 15 سانتی‌متر با تاروپود پشمي ظريف که قسمتي از آن با نخ الوان رودوزي شده باشد که براي بستن به ساق پا در نواحی سردسير خراسان شماي استفاده می‌شود. جاجرم و شيروان از تولیدکنندگان اين هنر صنعت به شمار می‌روند.