این چرخ، خود به خود نمی‌چرخد

از این رو برای رسیدن به توسعه پایدار جهانی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تنها راهی است که می‌تواند ما را به مقصد برساند. در حقیقت شرایط موجود در دنیا، پایان ماجرا را به نفع منابع تجدیدپذیر رقم زده است.

در کشور ما نیز سازمان انرژی‌های نو ایران با هدف اتخاذ تصمیمات مناسب در حوزه معاونت امور انرژی وزارت نیرو، دستیابی به فناوری‌های روز دنیا و همچنین اجرای پروژه‌های متعدد در این زمینه را به عهده دارد.

آنچه مسلم است توسعه منابع تجدیدپذیر انرژی یک نیاز جدی است و باید همه دست به دست هم دهند تا چنین جایگاهی برای منابع تجدیدپذیر در کشور در نظر گرفته شده و رویکردهایی که در این حوزه وجود دارد، اصلاح شود.

با مهندس یوسف آرمودلی رئیس سازمان انرژی‌های نو ایران گفت‌وگو کرده‌ایم تا ببینیم این سازمان، با در نظر گرفتن چرخش جهانی به سمت انرژی‌های پاک و بویژه انرژی خورشیدی برای حذف نفت از سبد انرژی چه اقداماتی انجام داده و چرا در قرن بیست و یکم استفاده از انرژی‌های پاک تجدیدپذیر تا این اندازه اهمیت پیدا کرده است.

وقتی از انرژی‌های نو صحبت می‌کنیم منظورمان کدام گروه از منابع انرژی است؟

بهتر است به جای انرژی‌های نو به این گروه از منابع انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر گفته شود. این منابع انرژی تحت تاثیر پدیده‌های طبیعی به طور همیشگی در طبیعت تجدید می‌شود. برای مثال، باد یکی از منابع تجدیدپذیر انرژی است. توربین بادی می‌تواند بادی را که امروز می‌وزد به عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر به برق تبدیل کند.

به حول قوه الهی فردا هم این باد جریان پیدا می‌کند و باز هم می‌توانیم برق تولید کنیم. یا این‌که خورشید هر روز صبح طلوع می‌کند و می‌توان به عنوان یک منبع تجدیدپذیر انرژی هر روز انرژی خورشید را به دام انداخته و آن را مورد استفاده قرار داد. البته با توجه به این‌که ما در کشوری زندگی می‌کنیم که منابع فسیلی زیادی در اختیار داریم و فرهنگ ما در زمینه انرژی بیشتر به منابعی مانند نفت و گاز وابسته است انرژی‌های تجدیدپذیر تحت عنوان انرژی‌های نو مطرح شده است.

منابع تجدیدپذیر انرژی نه‌تنها نو نیست، بلکه حتی در مقایسه با دیگر منابع انرژی قدمت بیشتری دارد. اساسا عامل اصلی به وجود آمدن انرژی‌های فسیلی خورشید است. بنابراین بهتر است به انرژی‌های نو، منابع تجدیدپذیر انرژی گفته شود.

خورشید، باد، زیست‌توده یا بیومس ازجمله منابع تجدیدپذیر انرژی است. زیست، توده، طیف وسیعی از منابع از گیاهان، زباله، ضایعات کشاورزی، دامی و همچنین ضایعات تصفیه‌خانه فاضلاب شهری را شامل می‌شود. از زیست‌توده، هم می‌توانیم انرژی الکتریکی تولید کنیم و هم گرما.

به طور کلی می‌توان از گیاهان سوخت تهیه کرد. در حقیقت، یکی از بزرگ‌ترین منابع انرژی تجدیدپذیر در سطح دنیا زیست‌توده است.

نیروگاه‌های آبی نیز از دیگر منابع تجدیدپذیر است. جریان‌ها و امواج دریایی هم می‌تواند از منابع تجدیدپذیر انرژی باشد. از انرژی زمین‌گرمایی هم می‌توان به عنوان یک منبع تجدیدپذیر انرژی استفاده کرد.

در منطقه بزرگی در داخل زمین که در فاصله 10 کیلومتری از سطح زمین قرار دارد، با منطقه بسیار گرمی مواجه هستیم که منبع بزرگی از انرژی است. آثار انرژی زمین‌گرمایی را می‌توان به شکل چشمه‌های گرم و آتشفشان مشاهده کرد که منبع عظیمی از انرژی است که خداوند در قالب منبع تجدیدپذیر انرژی در اختیار بشر قرار داده است.

این منبع به دلیل گرمایی که از هسته زمین منعکس می‌شود، دائم در حال تجدید است. هیدروژن و پیل سوختی را نیز می‌توان از جمله منابع تجدیدپذیر انرژی به شمار آورد. البته هیدروژن حامل انرژی است که در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. پیل سوختی، مبدل هیدروژن و گاز به انرژی الکتریکی و حرارت است.

اختلاف درجه حرارت در عمق و سطح اقیانوس هم می‌تواند منبعی برای تولید انرژی باشد. به طور کلی می‌توان ویژگی مهم این گروه از منابع را تجدیدپذیر بودن آنها دانست. بزرگ‌ترین مزیت این منابع این است که برخلاف سوخت‌های فسیلی، آلودگی زیست‌‌محیطی به همراه ندارد و در عین حال منابع عظیمی را شامل می‌شود.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که در زمینه گسترش کاربرد منابع تجدیدپذیر انرژی در سطح دنیا وجود دارد، این است که با توجه به استفاده از سوخت‌های فسیلی و هسته‌ای برای تامین انرژی مورد نیاز در سطح دنیا، کمتر به مبدل‌های این منابع پرداخته شده است.

یعنی فناوری‌های مورد نیاز برای استفاده از این منابع بخوبی توسعه پیدا نکرده است. البته در حال حاضر در سطح دنیا تحقیقاتی برای گسترش فناوری‌هایی به منظور استفاده از منابع تجدیدپذیر انجام شده است. کمبود منابع سوخت فسیلی، قیمت بالای آن و همچنین آلودگی‌های زیست‌محیطی که استفاده از سوخت‌های فسیلی به همراه دارد، موجب شده استفاده از منابع تجدیدپذیر به عنوان جایگزین مناسبی برای منابع سوخت فسیلی مورد توجه قرار گیرد.

با توجه به صحبت‌های شما می‌توان گفت به منبع عظیمی از انرژی‌های تجدیدپذیر دسترسی داریم. چه بخشی از انرژی مورد نیاز کشور از طریق این منابع تامین می‌شود؟

با توجه به مطالعاتی که در سطح کشور انجام شده است ما تا ظرفیت بیش از 40 هزار مگاوات امکان نصب توربین‌های بادی را در کشور داریم. تابش نور خورشید در کشور ما پنج کیلووات ساعت بر متر مربع در روز است. بیش از 90 درصد خاک کشور ما بیش از 300 روز در سال آفتاب دارد؛ یعنی منبع بسیار عظیمی از انرژی در اختیار داریم.

با توجه به این‌که کشور ما، کشوری زلزله‌خیز است و گسل‌های زیاد و چشمه‌های آب گرم فراوانی در داخل زمین وجود دارد، می‌توانیم بگوییم انرژی زمین‌گرمایی هم می‌تواند منبع خوبی برای تامین انرژی از منابع تجدیدپذیر باشد.

در کشور ما سطح انرژی زمین‌گرمایی به سطح زمین نزدیک‌تر است و گسل‌ها موجب می‌شود این تبادل انرژی بهتر باشد بنابراین منابع بسیار خوب زمین‌گرمایی برای تولید برق و حرارت در کشور ما وجود دارد. بخش کوچکی از آن را سازمان انرژی‌های نو ایران شناسایی کرده است، اما برای دیگر مناطق کشور باید تلاش بزرگ و چشمگیری آغاز شود.

این منبع، هم می‌تواند برق تولید کرده و هم گرمایش و سرمایش را تامین کند. ما در فصل زمستان با کمبود گاز مواجه هستیم و مقابله با مشکلات زیست‌محیطی به یک معضل جدی تبدیل شده که استفاده از منابع تجدیدپذیر می‌تواند راهکار مناسبی برای مقابله با این مشکلات باشد.

یکی از دیگر منابع تجدیدپذیر انرژی در کشور ما نیروگاه‌های آبی است. برای توسعه نیروگاه‌های آبی کوچک با ظرفیت کمتر از 10 مگاوات، بیش از 2000 مگاوات نقطه پیدا کرده‌ایم که این نیروگاه‌ها در این مناطق قابل نصب است.

ما در کشور روزانه 45 هزار تن زباله تولید می‌کنیم که خود معضل بزرگی است. در صورتی که زباله می‌تواند فرصت بزرگی برای تولید انرژی و حرارت باشد. برای مثال در شهرهای شمالی کشور امکان دفع زباله وجود ندارد و با توجه به این‌که فاصله بین شهرها اغلب کم است، سطح زمین سکونتگاه ساکنان این منطقه است و بنابراین امکان نگهداری زباله در سطح هم وجود ندارد و این زباله‌ها دردسر بزرگی است. از طرفی در این منطقه با محیط زیست بسیار حساسی مواجهیم.

برآوردها نشان می‌دهد ما در کشور تا ظرفیت هزار مگاوات امکان نصب سیستم‌های زباله‌سوز و نیروگاه‌هایی که با گاز زباله کار می‌کنند، داشته باشیم. در بخش تولید هم با حجم انبوهی از ضایعات کشاورزی و دامی مواجه هستیم که این ظرفیت را داریم از این ضایعات هم برای تبدیل انرژی استفاده کنیم.

به جرات می‌توان گفت در حوزه زیست‌توده در زمینه همه ابعاد انرژی چه انرژی الکتریکی، چه حرارتی و چه به عنوان سوخت ظرفیت بزرگی در کشور وجود دارد. برای استفاده از انرژی امواج، جزر و مد و جریان‌های دریایی با همکاری بخش اقیانوس‌شناسی، مطالعاتی در خلیج فارس و دریای عمان انجام شده است. خوشبختانه ظرفیت‌های خوبی در این منطقه پیدا شده است که می‌تواند منبع بزرگی برای تولید انرژی باشد. در زمینه پیل سوختی و هیدروژن هم قدم‌های اولیه در کشور برداشته شده است.

به نظر می‌رسد بخشی از مشکلات ناشی از مهیا نبودن زیرساخت‌های فرهنگی است. آیا به نظر شما لازم نیست در این زمینه نیز اقداماتی انجام شود؟

مشکل و محدودیت اصلی اقتصادی است. در گام‌های بعدی زیرساخت‌های فرهنگی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اگر مشکلات و محدودیت‌های اقتصادی از میان برداشته شود، زمینه‌سازی فرهنگی با سهولت بیشتری انجام می‌شود.

مردم تصور می‌کنند دولت وظیفه دارد برق و گاز را با قیمت پایین به آنها برساند. انتظارات و توقعات مردم هم می‌تواند نقش مهمی در کندی پیشرفت ما در استفاده از منابع تجدیدپذیر انرژی داشته باشد. در بسیاری از مناطق دورافتاده یا روستاهایی که 20 کیلومتر از شبکه توزیع موجود فاصله دارند، امکان توزیع برق یا گاز وجود ندارد، بویژه در این مناطق استفاده از سیستم‌های بهره‌برداری از انرژی خورشیدی و آبگرمکن‌های خورشیدی می‌تواند مشکلات موجود را از میان بردارد.

ما در حال حاضر 300 خانه روستایی در مناطق دورافتاده را با استفاده از سیستم‌های بهره‌برداری از انرژی خورشیدی برقدار کرده‌ایم.

سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت نیز در زمینه گسترش کاربرد آبگرمکن‌های خورشیدی‌ اقداماتی را انجام داده که موفقیت‌آمیز بوده است بنابراین در مقیاس کوچک می‌توان در ساختمان‌ها و صنایع مختلف از انرژی خورشیدی در محدوده‌های مختلفی استفاده کرد.

کشور ما نیز از نظر دستیابی به این منبع انرژی غنی و توانمند است، اما در حوزه نیروگاه‌های بزرگ در حال حاضر نیروگاه‌های خورشیدی چه به صورت حرارتی خورشیدی و چه به صورت فتوولتائیک با نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و نیروگاه‌های بخاری و با توجه به سوخت یارانه‌ای که به این نیروگاه‌ها اختصاص پیدا می‌کند، قابل رقابت نیست.

دولت، سوخت را به صورت یارانه‌ای برای این نیروگاه‌ها تامین می‌کند. اگر کسی بخواهد در اصفهان نیروگاه سیکل ترکیبی راه‌اندازی کند و بخواهد مانند دیگر کشورها سوخت مورد نیاز نیروگاه را از بازار جهانی بخرد و برق تولید کند، در این شرایط قیمت برق این قیمتی که در حال حاضر در کشور توزیع می‌شود، نخواهد بود بنابراین در حال حاضر نمی‌توانیم نیروگاه‌های خورشیدی را در مقیاس بزرگ توسعه دهیم، چراکه هم نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد و هم نیازمند اختصاص یارانه است و این در حالی است که در حال حاضر این یارانه به سوخت‌های فسیلی اختصاص داده می‌شود، ‌اما به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک با اصلاح قیمت سوخت خودبه‌خود این نیروگاه‌ها توجیه‌پذیر شود.

ما در حال حاضر چه بخشی از منابع انرژی را از این سیستم‌ها تامین می‌کنیم؟

ما در حال حاضر از طریق نیروگاه‌های بادی و زیست‌توده بیش از 300 میلیون کیلووات ساعت برق تولید کرده و به شبکه سراسری تزریق می‌کنیم که در مقابل میزان برق تولیدی در کشور ما عدد بزرگی نیست، البته ما در کشور از نیروگاه‌های خورشیدی هم بهره‌برداری کرده‌ایم،‌ اما این نیروگاه‌ها به شبکه توزیع متصل نیست و بیشتر برای روشنایی پارک‌ها، ایستگاه‌های اتوبوس یا در روستاها از این نیروگاه‌ها استفاده می‌شود که آمار دقیقی از میزان انرژی تولیدی از طریق این نیروگاه‌ها نداریم اما به نظر می‌رسد این سیستم‌های فتوولتائیک تاکنون در ظرفیتی بیش از 10 تا 20 مگاوات در قسمت‌های مختلف دولتی و خصوصی در کشور نصب و راه‌اندازی شده است اما امیدواریم بتوانیم در آینده به عنوان نماینده دولت، نخستین نیروگاه‌های بزرگ فتوولتائیک خورشیدی را راه‌اندازی کنیم.

در حال حاضر، دو نیروگاه زیست توده در شهرهای مشهد و شیراز با ظرفیت 1.5 مگاوات برق تولید می‌کنند. یک نیروگاه پنج مگاواتی برای گاز حاصل از تصفیه فاضلاب شهری نیز در تهران راه‌اندازی شده است که بیش از 300 میلیون کیلووات ساعت برق تولید می‌کند.

ما تقریبا 210 مگاوات نیروگاه کوچک آبی، بادی، زیست توده و فتوولتائیک در کشور داریم که به شبکه توزیع انرژی کشور متصل شده است. البته اگر نیروگاه‌های بزرگ آبی را در نظر بگیریم، می‌توانیم بگوییم 15 درصد برق کشور از نیروگاه‌های بزرگ آبی و نیروگاه‌های کوچک تجدیدپذیر تامین می‌شود.

با توجه به شرایط جغرافیایی متنوع کشور، سرمایه‌گذاری روی کدام گروه از انرژی‌های تجدیدپذیر بیشترین بازده را دارد؟

بر اساس مطالعاتی که انجام شده است، اگر قیمت گاز به ازای هر مترمکعب تقریبا 23 سنت باشد، نیروگاه‌های بادی با نیروگاه‌های سیکل ترکیبی که بهترین نوع نیروگاه‌های فسیلی است، رقابت می‌کند بنابراین اولویت اول ما در نیروگاه‌های بادی، آبی و سپس نیروگاه‌های زباله‌سوز است.

نیروگاه‌های زباله‌سوز نه‌تنها می‌تواند به تولید برق کمک کند، بلکه در حفظ محیط‌زیست هم نقش بسیار مهمی دارد. ما زباله‌ها را به بیرون شهر منتقل کرده و آنها را می‌سوزانیم، اما دود حاصل از سوزاندن زباله بسیار خطرناک و سرطان‌زا است.

زباله وقتی با درجه حرارت پایین می‌سوزد، تمام فلزات خطرناک با این دود منتشر می‌شود. در توسعه نیروگاه‌های زباله‌سوز یکی از مزیت‌های اصلی کمک به حفظ سلامت مردم و محیط‌زیست است بنابراین هزینه راه‌اندازی این نیروگاه‌ها توجیه‌پذیر است و اگر بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند، بازگشت سرمایه خیلی خوبی دارد. بعد از آن امیدواریم در آینده با اصلاح قیمت تمام شده انرژی بتوانیم نیروگاه‌های خورشیدی ساخت داخلی را توسعه دهیم. ما این امکان را داریم که بتوانیم صفحات فتوولتائیک را در داخل کشور تولید کنیم. فناوری نیروگاه‌های حرارتی خورشیدی هم در داخل کشور وجود دارد و صنایع و بخش مهندسی هم می‌توانند این سیستم‌ها را طراحی کرده و بسازند.

چرا به نظر می‌رسد این حلقه ارتباطی بین صنعت و دانشگاه وجود ندارد؟

این حلقه وجود دارد. برای مثال در حال حاضر دانشگاه شیراز در این زمینه اقداماتی را انجام داده است که باید آن را توسعه دهیم. یعنی به نظر من دولت باید به عنوان یک کمک‌کننده یا کاتالیزور در این مرحله وارد عمل شود تا از دانشگاه تکنولوژی را گرفته و صنعت را هم دعوت کرده و خودش سرمایه‌گذاری کند تا زمینه لازم برای توسعه این فناوری فراهم شود.

یعنی دولت باید ابتدا مجموعه‌ای از نیروگاه‌های تجدیدپذیر را در داخل کشور راه‌اندازی کند و کار را در داخل توسعه داده و بتدریج به شرکت‌های خصوصی واگذار کند یا شرکت‌های توسعه‌ای در کشور را راه‌اندازی کند.

برای مثال 49 درصد سرمایه آن را دولت و 51 درصد دیگر را بخش خصوصی تامین و به این ترتیب به بخش خصوصی کمک کند تا در این عرصه فعالیت داشته باشد؛ یعنی این چرخ خودش نمی‌چرخد. دولت باید زیر چرخ این دوچرخه کم‌توان را بگیرد و کمک کند همه بتوانند وارد این عرصه شوند.

به عبارت دیگر، دولت باید به مردم و صنعت این اطمینان را بدهد که اگر دچار هر مشکلی شوند به آنها کمک می‌کند. ما باید حداقل تا ده سال به این شیوه فعالیت کنیم تا این کار در کشور نهادینه شود. پس از آن مردم می‌توانند این کار را به تنهایی ادامه دهند. لازم است در حوزه انرژی، سیاستگذاری‌هایی جدید مورد توجه قرار گیرد. دولت باید در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر رویکردها را تغییر و نقشه راهی ارائه کند. در هندوستان برای انرژی‌های تجدیدپذیر وزارتخانه مجزایی راه‌اندازی شده است.

در صورتی که ما سازمان کوچکی را برای این کار راه‌اندازی کردیم این سازمان باید قوی‌تر و قانونمندتر شود و از همه مهم‌تر برای کمک به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور که در این زمینه عملکرد خوبی داشته‌اند، بودجه‌ای اختصاص داده شود.

این سازمان باید این ظرفیت بالقوه را به فعل درآورد. بنابراین از دولت جدید می‌خواهیم برای توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برنامه جامعی را در نظر بگیریم تا بتوانیم از ظرفیت‌های کشور در این حوزه استفاده کنیم، بخش قابل توجهی از انرژی موردنیاز کشور را از منابع ارزشمند تجدیدپذیر تامین کنیم و در بخش‌های مختلف علمی، تحقیقاتی و صنعتی فرصت‌‌های شغلی متعددی را ایجاد کنیم و از همه مهم‌تر این که بتوانیم پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از استفاده از منابع سوخت فسیلی را به حداقل برسانیم.

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر جایگاه ما را در سطح دنیا تغییر می‌دهد. ما عضو آژانس انرژی‌های تجدیدپذیر دنیا هستیم. 150 کشور دنیا عضو این آژانس هستند. ما یکی از اعضای فعال این آژانس هستیم و باید در این حوزه فعالیت بیشتری داشته باشیم. به این ترتیب می‌توانیم بخشی از انرژی فسیلی را ذخیره کرده و در آینده از آن به عنوان منبعی برای تولید محصولی باارزش افزوده بیشتر مورد استفاده قرار دهیم.

آیا سازمان انرژی‌های نو ایران برای ساماندهی وضع سوخت موردنیاز در حمل و نقل کشور و جایگزینی منابع پاک نیز چاره‌ای اندیشیده است؟

ما نقشه راه پیل‌های سوختی را در کشور تهیه کرده‌ایم و تائیدیه آن گرفته شده و براساس نقشه راه تا پیل سوختی ده کیلووات را در داخل ساخته‌ایم. با کمک کمیته راهبری پیل سوختی و معاونت فناوری ریاست جمهوری، 11 مرکز تحقیقاتی در سطح دانشگاه‌ها در این زمینه تحقیق می‌کنند. در یک فاصله کم و با بودجه اندک ظرفیت‌‌‌های خوبی در زمینه استفاده از پیل سوختی در داخل کشور ایجاد شده است. برای تولید و ذخیره هیدروژن نیز در این سازمان کارهایی انجام شده که به عنوان گزینه مناسبی برای استفاده در خودروها مطرح شده است. ما موتورسیکلت‌هایی ساخته‌ایم که با پیل سوختی کار می‌کند و از اگزوز این موتورسیکلت‌ها بخار آب خارج می‌شود.

همچنین خودروهایی ساخته‌ایم که با پیل سوختی کار می‌کنند. پیل سوختی می‌‌‌تواند راهکاری برای حل مشکلات موجود در حوزه حمل و نقل و آلودگی در شهرهای بزرگ باشد. ما تلاش کرده‌ایم در زمینه تبدیل گاز طبیعی به هیدروژن تحقیقاتی ​ انجام دهیم.

به این ترتیب می‌توانیم در داخل منازل از پیل سوختی برای تولید برق استفاده کنیم. دانشگاه رفسنجان خودروهایی به اندازه مینی‌بوس خریداری کرده که انرژی موردنیاز آن از طریق پیل‌های سوختی تولید داخلی تامین می‌شود. حتی پهپادهایی در دانشگاه سیستان و بلوچستان ساخته شده که با پیل سوختی کار می‌کند.

چرا وقتی مسابقاتی در این زمینه برگزار می‌شود سازمان انرژی‌های نو حضور پررنگی ندارد، در صورتی که سازمان خودش می‌تواند متولی برگزاری چنین مسابقاتی باشد؟

ما در دانشگاه خواجه‌نصیر همایشی را برگزار کردیم و مسابقه‌ای در حوزه پیل سوختی برگزار شد که نتایج خوبی هم گرفتیم. قرار است این مسابقه هردو سال یکبار برگزار شود و امسال نیز دومین دوره این مسابقات برگزار می‌شود. در نمایشگاهی که در این زمینه برگزار شد نیز از دستاوردهای جدید رونمایی کرده‌ایم.

چرا باوجود ظرفیت‌های علمی و محیطی نتوانسته‌ایم همگام با دیگر کشورها در حوزه توسعه منابع تجدیدپذیر انرژی پیش برویم؟

علت اصلی این است که ما خیلی دیر شروع کردیم. چالش دومی که با آن مواجه هستیم این است که نفوذ استفاده از سوخت‌های فسیلی با قیمت یارانه‌ای راه را برای ورود تکنولوژی‌های دیگر بسته است و ما باید در حوزه مدیریت انرژی در کشور مکانیسم مناسبی را برای ورود فناوری‌های جدید و توسعه آن در نظر بگیریم. منابع سوخت فسیلی محدود است و همیشه نمی‌توانیم سوخت فسیلی را با این قیمت و با این شرایط در دسترس مردم قرار دهیم بنابراین باید برای منابع‌ جایگزین سرمایه‌گذاری کنیم که این کار نیازمند حمایت دولت و مردم است.

مردم باید به ازای هر لیتر سوخت مصرفی یا هر کیلووات برق مصرفی هزینه‌ای را پرداخت کنند تا تکنولوژی‌های روز دنیا را در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر توسعه دهیم. گرچه در خیلی از بخش‌ها با دیگر کشورها برابری می‌کنیم در سطح منطقه با وجود تحریم‌های مالی و علمی رتبه اول را در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر داریم.

به کمک معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری‌های لازم در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ایجاد شده است. حتی اگر در زمینه‌هایی با شکست مواجه شویم باز هم برنده هستیم.

یکی از وظایف سازمان تغییر رویکرد فرهنگی مردم نسبت به انرژی‌های نو است. در شهرهایی مانند یزد و جیرفت هنوز در اوج‌ گرمای تابستان برای تامین آب گرم مصرفی خانه‌ها گاز می‌سوزانند. سازمان تا چه حد از ظرفیت رسانه‌ای کشور برای این کار کمک گرفته است؟

ظرفیت رسانه‌ها در این زمینه بسیار تاثیرگذار است. ما سازمان‌های غیردولتی برای این‌کار راه‌اندازی کرده‌ایم.

سازمان علاقه‌مند است با رسانه‌ها ارتباط داشته باشد و گزارشی از فعالیت‌های تحقیقاتی ارائه دهد، اما توسعه فرهنگسازی بدون توسعه زیرساخت‌ها امکان‌پذیر نیست.

مردم باید زیرساخت‌ها و تجهیزات لازم برای این کار را در اختیار داشته باشند. اگر تولیدکننده‌ای وجود نداشته باشد موثر نخواهد بود. کار فرهنگی به‌تنهایی امکان‌پذیر نیست، بلکه​ به توسعه زیرساخت‌ها برای ایجاد بستری نیاز  دارد که امکانات لازم برای بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر انرژی را در اختیار مردم قرار دهد. 

هزینه خورشید را از کسی نمی​گیرند

انرژی خورشیدی را به دو طریق می‌توان مورد استفاده قرار داد. یکی از این راه‌ها مقیاس بزرگ نیروگاهی است. در مقیاس‌های بزرگ، هم می‌توانیم بخار آب و حرارت و هم می‌توانیم حدود 50 تا 100 مگاوات برق تولید کنیم اما خورشید این ویژگی را دارد که در مقیاس کوچک و با هزینه کم هم قابل استفاده است.

در اینجا اهمیت مساله پدافند غیرعامل در خصوص انرژی خورشیدی بیش از پیش نمایان می‌شود. برای مثال، می‌توان با گذاشتن 1.5 تا دو کیلووات صفحات فتوولتائیک در یک واحد مسکونی، بیش از یک‌سوم برق مصرفی این واحد مسکونی را تامین کرد.

این واحد مسکونی می‌تواند به شبکه متصل باشد یا به شکل مجزا از شبکه از طریق صفحات فتوولتائیک بخشی از انرژی برق مصرفی مورد نیازش را تامین کند.

هر مجتمع مسکونی یا خانه‌ای در صورتی که فضا یا سطح کافی برای استقرار صفحات فتوولتائیک داشته باشد، می‌تواند بخشی از انرژی مورد نیازش را با استفاده از منبع انرژی تجدیدپذیر خورشیدی تامین کند حتی می‌توان از آبگرمکن‌های خورشیدی برای تامین آب‌ گرم مصرفی مجتمع‌های مسکونی استفاده کرد.

امروزه معمولا همه ساختمان‌ها، به سیستم گرمایش مرکزی مجهز هستند و می‌توانند با وصل‌کردن آبگرمکن‌های خورشیدی به سیستم گرمایش مرکزی، بدون مصرف گاز آب‌ گرم مورد نیازشان را در فصل تابستان تامین کنند. استفاده از این سیستم‌ها می‌تواند راهکار مناسبی برای صرفه‌جویی در هزینه انرژی مصرفی باشد.

علاوه بر این، اگر بخوبی از این سیستم‌ها نگهداری شود بیش از 20 سال بدون مواجه شدن با هرگونه مشکلی می‌توان از آن استفاده کرد. سیستم‌های مبتنی بر انرژی خورشیدی هزینه نگهداری زیادی ندارد.

هزینه خورشید را هم که از کسی دریافت نمی‌کنند، بنابراین علاوه بر این‌که با استفاده از انرژی خورشیدی می‌توان در مصرف سوخت صرفه‌جویی کرد، می‌توان مصرف انرژی را نیز تاحدی بهینه‌سازی کرد.

علاوه بر این، در مقایسه با میزان انرژی که تولید می‌شود، پیامدهای زیست‌محیطی نیز به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که گسترش کاربرد سیستم‌های خورشیدی برای تامین برق و انرژی مورد نیاز واحدهای مسکونی به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر می‌شود.

تنها ایرادی که به این سیستم‌ها وارد است، این که قیمت این سیستم‌ها و به طور کلی هزینه راه‌اندازی و نصب آنها در واحدهای مسکونی به روز است و در مقایسه با گذشته قیمت سیستم‌های مبتنی بر انرژی خورشیدی تا حدی افزایش یافته است.

اگر بتوان یارانه‌ای را برای مجتمع‌های مسکونی به منظور استفاده از سیستم‌های بهره‌برداری از انرژی خورشیدی اختصاص دهیم، این هزینه‌ها تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند.

در حال حاضر نیز در بودجه ردیف خاصی برای اختصاص این یارانه درنظر گرفته نشده است و ما قادر نیستیم به حجم انبوهی از درخواست‌ احتمالی پاسخ دهیم. بنابراین به نظر می‌رسد بهتر است دولت تا حدی در این زمینه مداخله کرده، صنعت بهره‌برداری از سیستم‌های خورشیدی را راه‌اندازی و به صنایع کمک کند این امکانات با قیمت ارزان‌تری در داخل کشور تولید شود. به این ترتیب می‌توان قیمت تمام‌شده این سیستم‌ها را تا حد امکان پایین آورد.

از سوی دیگر باید یارانه‌ای که به برق و دیگر منابع انرژی اختصاص داده می‌شود، برداشته شود. این سرمایه‌گذاری بازده اقتصادی دارد و در بلندمدت می‌تواند به عنوان نقطه قوتی برای کشور در سطح دنیا باشد.

ما امکانات لازم برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی را داریم، اما وقتی سوخت فسیلی و برق با یارانه در اختیار مردم قرار می‌گیرد، مردم به استفاده از سیستم‌های جایگزین و منابع تجدیدپذیر هیچ علاقه‌ای نخواهند داشت.

فرانک فراهانی‌جم - گروه دانش