روایت‌های تصویری از امام خمینی(ره)

در این سال‌ها آثاری هر چند اندک در مورد امام خمینی (ره) ساخته شده است. شما به عنوان کسی که در سریال معمای شاه بخش‌هایی از شخصیت ایشان را به تصویر کشیده‌اید؛ فکر می‌کنید کدام بخش از زندگی امام در آثار نمایشی مغفول مانده است؟

من فرازهایی از شخصیت امام خمینی‌^(ره) را در سریال معمای شاه نشان دادم ولی به دلیل قصه و ساختار سریال، بیشتر توانستم بخش مبارزات ایشان را به تصویر بکشم. نگاه شخصی من این است که حضرت امام قبل از آن‌که یک رهبر سیاسی یا یک مرجع تقلید باشد، یک عارف به تمام معناست. این عرفان را از شعر ایشان می‌توان دریافت کرد. غزلیات بی‌نظیرشان، واقعا قابل تامل است. من در دوران ساخت سریال با کسانی که دستی به قلم داشتند راجع‌به غزلیات امام خمینی^(ره) صحبت کردم و آنها هم همین نظر را داشتند. می‌گفتند غزلیات ایشان عجیب، خاص و برگرفته از دل بوده است. من فکر می‌کنم حضرت امام یک شخص نیست،‌ یک اندیشه است.

اگر بخواهیم کاری بسازیم و فقط بگوییم که ایشان در کجا به دنیا آمده و چه کرده که در کتاب‌های تاریخی و مقاله‌ها به صورت مستند نوشته شده است! ما باید اندیشه امام خمینی را روایت کنیم. اندیشه‌ای که نه فقط برای ایران بلکه برای ابنای بشر می‌تواند مفید باشد. این اندیشه برگرفته از جد بزرگوار ایشان است که نهضت عاشورا را تبدیل به یک نهضت جهانی کرد. همان‌طور که گفتم، تحلیل من از شخصیت امام این است و به ایشان فقط به عنوان یک رهبر سیاسی و بنیانگذار جمهوری اسلامی نگاه نمی‌کنم.

پس با توجه به نوع نگاهتان، معتقدید باید به سمت ساخت آثاری برویم که نمایشگر سال‌هایی از زندگی امام است که این عرفان و اندیشه در آن متبلور شده است؟

دقیقا. باید ببینیم این اندیشه‌ها در کدام مقطع سنی بیشتر نمود پیدا کرده است. من اگر روزی بخواهم راجع‌به حافظ شیرازی فیلم بسازم، از مقطعی او را به تصویر می‌کشم که حافظ شده است. مخاطب این را بیشتر می‌پسندد. در مورد امام خمینی هم مخاطب دوست دارد، زمانی که ایشان امام خمینی به معنای مرجع تقلید و اندیشمند شده است را ببیند. ایشان شاگرد بزرگانی از جمله آیت‌ا... شاه‌آبادی بودند. شاید هر کسی مطلع نباشد که ایشان همچنین یک سال شاگرد آیت‌ا... سید‌علی قاضی طباطبایی بودند که از عرفای بزرگ تاریخ تشیع است. بعد از این دوران می‌رسیم به قضیه مبارزات ایشان. در صورتی که معمولا ما به بخش دوم بیشتر توجه می‌کنیم.

اما همین بخش را هم کمتر در آثار نمایشی می‌بینیم.

باعث تاسف است. وقتی کسی از ما درباره زندگی حضرت امام‌^(ره) فیلمی مستقل و جدی نسازد ممکن است بیگانگان در جهت نگاه خود و به قصد تخریب این کار را بکنند.

چه چیزی مانع می‌شود که کارگردانان سراغ این موضوع بروند؟

برخی از ما کار کردن در این عرصه را نوعی خطر می‌دانیم.

چه نوع خطری؟

ترس‌های زیادی وجود دارد. این نوع کارها، کارهای خطرناکی است. همین من، برای بسیاری درس عبرت شده‌ام. معمای شاه را که ساختم، از زمین و زمان من را زدند. وسط میدان مین، بدون کوچک‌ترین پشتوانه رها شدم. حمایت، فقط برگزاری مراسم تجلیل و تشکر و پشتیبانی مالی نیست؛ حمایت معنوی مهم‌تر است.

حمایت مالی فقط فیلمبرداری را جلو می‌برد ولی مهم‌تر از آن پروپاگاندا است. البته نگاه خاص رئیس وقت سازمان، آقای علی‌عسکری قابل تقدیر است ولی ایشان زمانی به ما رسیدند که کار از کار گذشته بود و ما ضربه را خورده بودیم. زمانی که جمع کردن کار، بسیار دشوار بود. مسلما بسیاری از فیلمسازان هستند که علاقه‌مندند راجع‌به امام فیلم بسازند. اما به خاطر همین ترس‌ها، وقتی به یک فیلمساز بگویی زندگی حضرت امام را بساز، نمی‌داند چه کار باید بکند وچه مسیری را باید برود؟

خود شما مایل هستید؟

بله. خیلی علاقه دارم. البته در قاب سینما نه در تلویزیون.

طبق آنچه گفتید،‌ احتمالا در اثرتان وجوه عرفانی شخصیت ایشان را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهید.

نه. دوست دارم به طور کلی درباره اندیشه حضرت امام فیلم بسازم. عرفان، مبارزه و فقاهت بخشی از اندیشه ایشان است. همه اینها آن شخصیت را شکل داده و به یک شخصیت سیاسی ـ معنوی تبدیل کرده است. شخصیتی که به جرات می‌توانم بگویم، در تاریخ بشریت حداقل در 300 سال گذشته نمونه‌اش را نداشته‌ایم. منحصر به‌فردی ایشان، فقط محدود به ایران نبوده، بلکه معادلات کره زمین را بر هم زده است. ابرقدرت‌ها برای خودشان معادلاتی داشتند که تا چند سال آینده می‌خواهند چه بکنند؛ این مرد تمام معادلاتشان را به هم ریخت و ظهور و بروزش برای ابرقدرت‌ها و غرب مشکل‌ساز شد. الان که حدود 30 سال از رحلت ایشان می‌گذرد، هنوز این اندیشه در منطقه دارد کار خود را انجام می‌دهد و غرب را عاصی کرده است.

شاید یکی دیگر از ترس‌های فیلمسازان این باشد که اثرشان به دلیل حساسیت موضوع، نه‌تنها از نظر محتوایی بلکه به لحاظ ساختار و کیفیت بیشتر از سایر آثار زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد. اتفاقی که برای سینمایی «فرزند صبح» افتاد. همه انتظار یک اثر فوق‌العاده از بهروز افخمی داشتند، اما پس از جشنواره فجر انتقادات زیادی به کیفیت این اثر شد.

من فیلم را در جشنواره دیدم. به عنوان کارگردان متوجه می‌شوم که کار آقای افخمی خوش‌ساخت بود و فقط مشکل تدوین داشت. این فیلم را کسی باید قشنگ سلاخی کند و ریتمش را تغییر دهد. چون فیلم ظرفیت دارد که یک تدوینگر حرفه‌ای آن را دوباره مونتاژ کند تا تبدیل به اثر خوبی از آن مقطع از زندگی امام بشود. همان موقع در ذهنم آن را تدوین کردم. کاری به نوع نگاهش ندارم ولی با خود می‌گفتم اگر فلان صحنه نباشد یا به این شکل باشد و کوتاهتر بشود،‌ فرزند صبح به یک اثر فاخر بدل می‌شود، ولی آن چیزی که ما دیدیم،‌ ریتم قابل قبولی نداشت.

این فیلم هم بیشتر در مورد کودکی امام‌خمینی^‌(ره) است و مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش زندگی ایشان، یعنی زمانی که به رهبری رسیدند و زمام امور را در دست گرفته‌اند،‌ تصویر نشده است.

دقیقا. من هم آن نگاه را دوست نداشتم. بیشتر دوران کودکی مطرح شده است، ولی دوران کودکی برای مخاطب ما کارساز نیست. این نگاه نوعی وقت تلف‌کردن است. این که یک دایه دنبال بچه‌ای بدود و مدام او را صدا کند و کودک در حال بازیگوشی باشد و از این سو به سو آن برود، که چه؟

این نوع نگاه گاهی برای ملموس کردن یک شخصیت و نزدیک کردن آن به مخاطب به کار می‌رود.

این‌گونه نمی‌شود چنین حرفی زد؛ با خودمان که تعارف نداریم. آقای افخمی یکسری پلان‌های زیبا گرفته است ولی پلان قشنگ، سینما به وجود نمی‌آورد. در کل فیلم به شما کمک نمی‌کند که به شخصیت حضرت امام‌^(ره)نزدیک شوید.

کودکی ایشان پیش از این فیلم نیز محور چند سریال تلویزیونی بوده است.

بله، تکراری است. به نظرم مردم بیشتر می‌خواهند زندگی ایشان را از وقتی که زعامت مسلمین را بر عهده گرفت ببینند.

حال می‌توان در میان آن چند فلاش بک از گذشته هم داشت.

گویی به دلایلی که گفتید، کارگردانان به دنبال بی‌خطرترین کار هستند. پرداختن به دوران کودکی چنین حکمی دارد.

بله. می‌خواهیم کسی حرف نزند و خرده نگیرد. البته متاسفانه راجع‌به همین فیلم هم جنجال شد.

لیلا باباصفری

روزنامه‌نگار