شبکه‌های اجتماعی در انتخابات؛ دقت فدای سرعت

87 درصد جوانان 18 تا 29 ساله تهرانی، حداقل عضو یک شبکه اجتماعی هستند . این رقم قابل تعمیم به تمام کشور است و حتی به واسطه اینترنتی بودن فضا، بسیاری از ایرانیان خارج از کشور هم عضو شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان هستند و بُعد مکان وجود ندارد.

با آغاز تبلیغات انتخابات مجلس و خبرگان، فعالیت تبلیغاتی رسانه‌ها شدت می گیرد، اما در این میان رسانه‌های نوین چه نقشی در انتخابات هفتم اسفند دارند؟ این رسانه‌ها ‌فرصت هستند یا تهدید؟ آیا می‌توانند با رسانه‌های سنتی رقابت کنند و گوی سبقت را از آنها بربایند؟

تعادل در ارتفاع

دکتر امیدعلی مسعودی در این زمینه معتقد است: در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، رعایت دقت در صحت و درستی اطلاعات خبرنگاران و مشکل گذشت زمان برای تایید این درستی و صحت، دقیقا مثل مشکل راننده‌ای است که برای رسیدن به مقصد، زمان کمی دارد و در یک جاده شلوغ باید رانندگی کند. طبعا با افزایش سرعت، دقت او در هدایت اتومبیل کاهش می‌یابد و باکاهش سرعت گرچه دیرتر به مقصد می‌رسد، اما امنیت او افزایش می‌یابد. در کتاب‌های آموزش خبرنگاری مثال دقیقی برای وضعیت خبرنگار هنگام تنظیم خبر در چنین شرایطی می‌آورند و می‌نویسند خبرنگار مانند بندبازی که روی طنابی در ارتفاع بالا با کمک یک چوب برای تعادل قدم می‌زند، عمل می‌کند.

این استاد علوم ارتباطات در ادامه افزود: در سوی دیگر، اما روزنامه‌نگاری شهروندی (غیرحرفه‌ای) کمتر به صحت داده‌ها توجه می‌کند و با پارادوکس (متناقض‌نمای) سرعت و دقت چندان سروکاری ندارد. یکی از عوامل مهم در دقت و صحت مطالب در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای ذکرمنبع است. در روزنامه‌نگاری شهروندی که نمونه کامل آن را در وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌ها، میکروبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنیم، کمتر به منبع خبر اشاره شده و بیشتر اخبار از زاویه دوربین شهروندان روایت می‌شود، چون اغلب هویت آن شهروند هم معلوم نیست. پس همین نبود منبع می‌تواند بر سرعت انتشار خبر غیرحرفه‌ای بیفزاید و چون سرعت انتقال داده‌ها در فضای مجازی بیشتر از فضای نوشتاری در فضای حقیقی است، در بیشتر اوقات شاهد عقب‌ماندگی مطبوعات و رسانه ملی در نبرد با دوگانگی سرعت و دقت هستیم.

بوروکراسی خبری؛ بودن یا نبودن

مسعودی تصریح می کند: این روزها اخبار انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری باسرعت بیشتر و دقت کمتری در فضای مجازی منتشر می‌شود و نوعی عقب‌ماندگی رسانه‌ملی و مطبوعات را ممکن است دراذهان ایجاد کند؛ اما نتایج تحقیقات نشان می‌دهد مخاطبان فضای مجازی برای اطمینان از درستی این اخبار، در نهایت به سمت مطبوعات و صداوسیما می‌روند؛ مانند انتشار اسامی افراد ردصلاحیت شده در فضای مجازی یا اخبار تایید صلاحیت برخی نامزدها بی‌آن که منبع موثقی آن را تایید کرده باشد. البته مشکل دیگری که در حل پارادوکس سرعت و دقت به یاری شبکه‌های اجتماعی و امثال آنها در فضای مجازی پیش می‌آید نبود ساختار مدیریتی بلند یا به اصطلاح بوروکراسی و سلسله مراتب در این فضا است، زیرا یک نفر می‌تواند کار چند نفر را در مدت زمان کمتری به انجام برساند. در حالی که وجود ساختار بلند از بالابه پایین رسانه‌های حرفه‌ای و نظارت‌های مدیران مسئول، سردبیران و دبیران سرویس‌ها برکار خبرنگاران، در کند کردن سرعت و افزایش دقت تاثیر بسزایی دارد.

مسعودی همچنین چند راهکار را برای حل این مشکل ارائه می‌کند:

1 ـ حذف ساختار بلند و انتخاب ساختار سازمانی مسطح به منظور افزایش سرعت انتقال اطلاعات بین خبرنگار، دبیر سرویس، سردبیر و مدیرمسئول. اشکال این راه‌حل همان رعایت نکردن خط قرمزهاست که در فضای واقعی بیشتر از فضای مجازی هزینه‌بر است.

2 ـ تفویض اختیار مدیران ناظر بر کار خبرنگاران به زیردستان و سپردن کار گزینشگری به خبرنگاران تا با دست بازتر و سرعت بیشتری اطلاع‌رسانی کنند. اشکال چنین راه‌حلی این است که نافی مسئولیت مدیرمسئول نبوده و کمتر مدیرمسئول یا سردبیری حاضراست این راه‌حل را بپذیرد.

3 ـ پیوستن مطبوعات و صداوسیما و خبرگزاری‌ها به شبکه‌های اجتماعی (مانند تلگرام و...) یا میکروبلاگ‌ها (مانند توئیتر و یوتیوب) و انتشار اخبار فوری (خبر کوتاه یا خلاصه خبر) برای مخاطبان در فضای مجازی. به نظر می‌رسد بیشتر رسانه‌های بزرگ جهان برای حل تناقض میان سرعت و دقت و حفظ مخاطبان خود این راه‌حل را برگزیده‌اند.

تفاوت ماهوی 2 ساختار خبری

دکتر علیرضا چابک‌رو نیز درباره نقاط قوت و ضعف رسانه‌های نوین و سنتی در رقابت خبری می گوید: ما با ساختار رسانه‌های سنتی خویش درصددیم به دنیای رسانه‌های فضای مجازی ورود کنیم که این موضوع یک اشتباه و اشکال است. به عبارت دیگر، تولید رسانه‌ای ما تولیدی بروکراتیک بوده که مستلزم صرف زمان و هزینه و اجازه مافوق است، بعد تبلیغ می‌کنیم «کانال ما در تلگرام...» یا «کانال ما در اینستاگرام» را ببینید. این فعل یک نقض قرض بزرگ است، چراکه از یک طرف می‌خواهیم همان بوروکراسی سنتی را رعایت و از طرف دیگر همان را کپی‌پیست کنیم به کانال‌های تلگرام و اینستاگرام. در صورتی که شبکه‌های خبری وقتی به شبکه‌های مجازی بخصوص در فضای اندرویدی وارد می‌شوند کاملا ساختار و مهم‌تر آن که تولید خبر خود را هم تغییر می‌دهند.

این استاد و پژوهشگر ارتباطات افزود: تا وقتی رسانه‌های سنتی برای ورود به فضای اندرویدی تغییر ساختار سنتی خود را به روز نکنند، مشکل خواهند داشت. باشگاه خبرنگاران جوان (yjc) برای ورود به این فضا چند آیکون جدید گذاشته است، در صورتی که زیادکردن آیکون، معرف این که در فضای مجازی خوب فعالیت می‌کنند، نیست. در رسانه‌های نوین خبری ساختار دروازه‌بانی خبر (gate keeper) کاملا متفاوت از رسانه‌های سنتی است. با ساختار خبررسانی سنتی نمی‌توان در فضای مدرن و مجازی موفق بود.

نقاط قوت رسانه‌های نو

چابک‌رو تصریح کرد: نقاط قوت رسانه‌های مجازی عبارتند از: سرعت تولید خبر خیلی بالاست، شبکه‌ای شدن خیلی سریع‌تر انجام می‌شود، ضریب نفوذ خبر بالاتر می‌رود و هدایت خبر خاص‌تر و هدفمندتر خواهد شد.

وی افزود: اشتباه برخی مدیران رسانه‌های سنتی این است که شبکه‌ای شدن را زیاد کلیک‌خوردن خبر تصور می‌کنند. کلیک زیاد نشانه شبکه‌ای شدن نیست، بلکه کلیک‌های هدفمند و چندوجهی یعنی شبکه‌ای‌شدن که باعث افزایش ضریب نفوذ خبر می‌شود. مثلا اگر یک خبر4000 کلیک خورده، نشان‌دهنده این نیست که4000 پذیرش داشته است. در فضای مجازی اگر یک خبر 2000 کلیک چندوجهی داشته باشد به یقین بالاتر از خبری است که 4000 کلیک یک وجهی دارد. شبکه‌ای شدن در حالت چندوجهی شدن اتفاق می‌افتد و گره‌های شبکه هدفمند انتخاب می‌شود. انتقال خبر در شبکه هدفمند صورت می‌گیرد. پرورش خبر هدفمند است و حتی کپی‌پیست و تکرارخبر هم هدفدار می‌شود. چابک‌رو تصریح‌ کرد: تا یک تفکر نیومدیایی (new media) در شبکه‌های مجازی نداشته باشیم ورودمان سنتی خواهد بود. درست است کمی شکل آن عوض شده، اما تأثیرگذاری‌اش در حد همان رسانه‌های سنتی باقی خواهد ماند.

نقاط ضعف رسانه‌های نو

وی درباره نقاط ضعف خبررسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی نیز گفت: نقاط ضعف رسانه‌های نوین این است که روایی خبر پایین می‌آید، مستندسازی خبر ضعیف می‌شود، بستر مناسبی برای رشد خبرهای قارچی ایجاد می‌شود؛ خبرهایی که قارچ‌گونه رشد می‌کنند و زود هم مانند حباب از بین می‌روند، ضریب افزایش شایعات بالا می‌رود، خبرها مسموم می‌شوند و خبر مسموم برای سلامت و امنیت جامعه خطرناک است و برجسته‌سازی (bold) خبر بدون این که ابتدا و انتهای خبر مشخص باشد، انجام می‌شود.

چابک‌رو افزود: فضای مجازی با خبرهای متفاوت خود باعث کاهش ضریب نفوذ رسانه‌های سنتی شده است. از طرف دیگر، سهل‌الوصول بودن وسایل اندرویدی و حمل و نقل آنها نسبت به رسانه‌ های سنتی یک امتیاز مهم برای رسانه‌های مجازی و مدرن محسوب می‌شود، اما با تولید محتوای مناسب می‌توان رسانه‌های نو پدید را در ایام منتهی به انتخابات چنان جهت داد که نه تنها تهدیدی برای انتخابات و تأثیر منفی بر انگیزه عمومی نداشته باشند بلکه فرصتی برای رقابت سالم نامزدها و افزایش انگیزه عمومی برای حضور حداکثری باشند.

آمار 40 میلیون نفری کاربران گوشی هوشمند

ارائه اینترنت روی گوشی‌های همراه از یک‌سو و محبوبیت بالای اپلیکیشن‌ها از سوی‌دیگر باعث شد تعداد کاربران تلفن‌های هوشمند از دو میلیون نفر در آغاز سال 93 با رشدی 10 برابری در بهار 94 به 20 میلیون نفر برسد و با پیش‌بینی سازمان فناوری اطلاعات این تعداد همزمان با انتخابات هفتم اسفند به 40 میلیون نفر خواهد رسید. طراز جمعیتی کشور نشان می‌دهد حدود 55 میلیون نفر بالای 18 سال واجد شرایط رای‌دادن هستند. اگر فرض شود 90 درصد این 40 میلیون دارنده تلفن هوشمند افراد بالای 18 سال هستند و با وجود دسترسی تقریبا 50 میلیون ایرانی به اینترنت، در انتخابات پیش‌رو 70 تا 75 درصد رای‌دهندگان کاربر اینترنت و حدود 65 درصد آنان دارنده تلفن‌های هوشمند هستند. پس شبکه‌های اجتماعی می‌توانند آوردگاهی انتخاباتی باشند. توئیتر، فیسبوک، اینستاگرام و تلگرام بستر مناسبی برای رقابت با رسانه‌های خبری سنتی در انتخابات‌ هستند و در این میان تلگرام بیشترین کاربر را در ایران به خود اختصاص داده است.

محمدزندکریمخانی - رادیو و تلویزیون