گروه لیان و نوای خوش دریانوردان خلیج فارس

گروه لیان در تمام این سال‌ها کوشیده تا حرکت‌های آیینی منطقه خود را زنده نگه دارد و به مردم دیگر معرفی کند. گرچه معرفی این مهم در قالب کنسرت، کار چندان ساده‌ای نیست چراکه متولیان فرهنگی گرچه از شهرهای مختلف به تهران آمده‌اند، اما پایتخت‌نشین‌ شده و نمی‌خواهند با آداب و رسوم و فرهنگ قومیت‌ها و مناطق مختلف ایران آشنا شوند وگرنه بخوبی درمی‌یافتند که موسیقی و رقص بوشهر نشان‌دهنده تاریخ و شرایط جغرافیایی این سرزمین و برگرفته از کار و زندگی مردم در دیار نخل و نور و شیشه‌های رنگی و پنجره‌های گره چینی است.

گروه لیان با انتشار 10 آلبوم و برگزاری کنسرت در کشورهای مختلف چون آمریکا، سوئد، اسپانیا، آلمان، بلاروس، یونان، مالزی، قطر، عمان، بحرین، چین، کویت و... مخاطب خود را به این باور رسانده که موسیقی محلی، قابلیت مطرح‌شدن در عرصه‌های جهانی را دارد و پویا و زنده است. اصلا ویژگی فولکلور، به‌روز شدن آن است و آنان که معتقدند نمی‌توان موسیقی بومی را تغییر داد، کسانی هستند که توان نوآوری ندارند و نیاز مخاطب و خواسته‌ها و دگرگونی‌های جامعه را نادیده می‌گیرند.

«نی‌مه؛ آواز دریانوردان خلیج‌فارس»، تازه‌ترین کار پژوهشی محسن شریفیان است که بتازگی از سوی موسسه ماهور منتشر شده است. «نی‌مه»، آوازهایی است که دریانوردان و لنج‌سازان هنگام کار می‌خوانند تا کمتر احساس خستگی کنند. نغمه‌هایی که امروز کمرنگ شده و آرام آرام به دست فراموشی سپرده می‌شوند اما محسن شریفیان با مستند و به‌روز کردن این نغمه‌ها هم مخاطب عام را با بخشی از موسیقی و فرهنگ سرزمین خود آشنا کرده و هم ضرورت گردآوری کارآواها را به مخاطب خاص خود یادآور شده است.

ای کاش متولیان فرهنگی این مرزوبوم، تدبیری برای مستندکردن کارآواها و نغمه‌هایی که به جهت تغییر مناسبات و شرایط زندگی رنگ می‌بازند و فراموش می‌شوند در نظر بگیرند. آن هم در شرایطی که کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌کوشند تا میراث فرهنگی ما را از آن خود کنند و حتی نام خلیج فارس را به خلیج عربی تغییر دهند.

اما این همه ماجرا نیست. هفته گذشته، اولین آلبوم تصویری از کنسرت گروه لیان به سرپرستی محسن شریفیان، با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد و از سوی شرکت هنر اول منتشر شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. این آلبوم تصویری، مربوط به کنسرت گروه لیان است که اردیبهشت 93 در تالار وحدت تهران به اجرا درآمده و نخستین آلبوم تصویری از کنسرت‌های موسیقی نواحی ایران است که با مجوز رسمی مرکز موسیقی منتشر می‌شود.

شریفیان و گروه لیان در این آلبوم تصویری کوشیده‌اند با توجه به محدودیت‌های موجود از ظرفیت‌های موسیقی محلی برای جذب مخاطب بهره ببرند. خیامی، یکی از بخش‌هایی است که در این دی‌وی‌دی اجرا شده است.

«خیام»، شاعر محبوب مردمی است که دل به دریا سپرده و زندگی خود را بر دوستی و مدارا با مردمان دیگر که دارای فرهنگ‌ها و مذاهب و قومیت‌های مختلف هستند، بنا نهاده‌ است. «خیام خوانی» یا «خیامی»، شکلی ویژه و منحصر به فرد از موسیقی بوشهر است که چه به لحاظ ساختار موسیقایی و چه معنا و مفهوم باید مورد توجه قرار گیرد. خیامی، گونه‌ای موسیقی محفلی و بیشتر مردانه است که با فلوت اجرا می‌شود. هنوز هم مردم بوشهر در مهمانی‌ها و شب‌نشینی‌هایشان به خواندن رباعیات خیام می‌پردازند؛ گرچه خیام‌خوانی باقی نمانده است اما شاید بتوان خدر حیدرزاده را درشمار آخرین خیام‌خوان‌ها به حساب آورد.

محسن شریفیان در آلبوم‌ها و کنسرت‌های مختلف خود مخاطب را با بخشی از موسیقی زار آشنا کرده است. در آلبوم «سیراف» و«دینگو مارو» می‌توان به شنیدن آواهایی نشست که به ظاهر هیچ معنی و مفهومی ندارند و ارمغان بردگان آفریقایی به ساحل‌نشینان خلیج فارس‌اند.

اما هنوز هم در بخش‌هایی از استان بوشهر و هرمزگان و سیستان و بلوچستان برای درمان دریانوردان فقیری که به بیماری زار مبتلا می‌شوند، مراسمی آیینی که با گونه‌ای رقص و موسیقی همراه است، اجرا می‌شود تا «اهل هوا»، روح و جسم‌شان را ترک کنند و همه این آداب و رسوم، ویژه ساحل‌نشینان خلیج فارس و نشان‌دهنده تاثیر افسانه‌ها و قصه‌های مرتبط با دریا بر زندگی آنهاست.

بی گمان این نغمه‌ها باید گردآوری شود، چراکه اندیشه و طرز فکر جوانان امروز تغییر کرده؛ آنان دیگر باور چندانی به اجرای مراسم زار برای درمان بیماری‌های روانی ندارند.

زهره نیلی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)