اعتیاد جذابی که پیر و جوان را تهدید می‌کند!

چند سال پیش یکی از بازی‌های استراتژیک به شدت مشهور شد و خیلی‌ها را درگیر خودش کرد؛ تراوین! حالا بازی‌های Candy Crush و Clash of Clans خواب و خوراک را بر خیلی‌ها حرام کرده! خیلی از بازیکنان مجبور می‌شوند تا نیمه شب بیدار بمانند و مراقب مایملک مجازی‌شان باشند! البته اگر شاغل هستید و کار ثابتی دارید، احتمالا کمتر فرصت انجام چنین بازی‌هایی را دارید اما حالا که حداقل 13 روز تعطیلی نوروزی پیش رویتان است، مواظب باشید در دام اعتیاد به این بازی‌ها نیفتید!

نکند پرخاشگر شوید!

وقتی در مورد بازی‌های رایانه ای مبتنی بر فناوری اطلاعات صحبت می‌کنیم، همیشه باید به این نکته توجه کنیم که اولین تفاوت این بازی‌ها با بازی‌هایی که در آنها مشارکت فیزیکی داریم این است که فرد یک گوشه می‌نشیند و با یک اکسسوری یا وسیله بازی‌اش را پیش می‌برد و گاهی عامل سرعت، گاهی واکنش سریع و گاهی واکنش‌های دیگر در این بازی‌ها دخیل است. بازی‌های استراتژیک به 2 گروه تقسیم می‌شوند؛ یکی بازی‌هایی که طراحی نوینی دارند که در نهایت هیچ عامل خشونتی در آن دخیل نیست؛ بازیکن فقط با تفکر و برنامه‌ریزی، تلاش می‌کند به سود و منافع بیشتری برسد و رفتارهای مخرب و آسیب‌زننده در این بازی‌ها وجود ندارد. حتی اگر در این بازی‌ها کسی یارگیری کند و از دیگران همفکری بگیرد، به نوعی ذخیره کردن انرژی و نیروست. متاسفانه تعداد این بازی‌ها در بازار کم است، اما در گروه دیگری از بازی‌های استراتژیک معمولا رفتارهای مخرب دیده می‌شود. رفتارهایی که شاید به نظر چندان مهم نباشند؛ مثلا بازیکن برای پیشبرد اهدافش فکرهایی می‌کند و تصمیم‌هایی می‌گیرد اما در انتها وقتی نگاه می‌کنیم، الگوهای رفتارهای پرخاشگرانه یا الگوهای تجاوز به حقوق دیگران به وضوح در این بازی‌ها دیده می‌شود.
این موضوع را باید در ذهن داشته باشیم؛ زمانی که الگوی رفتارهای مخرب در بازیکنان آموزش داده می‌شود، این الگوهای رفتاری به‌صورت کاملا خودکار در گونه‌های رفتار فرد فعال می‌شود. مطالعات مختلف نشان داده‌اند افرادی که در بازی‌هایی شرکت می‌کنند که الگوهای پرخاشگرانه در آنها وجود دارد، الگوی رفتاری پرخاشگرانه را دریافت می‌کنند. این موضوع اولین نکته قابل‌توجه در مورد بازی‌های استراتژیک است.

آنلاین‌ها، اعتیادآورترند!

نکته بعدی این است که بعضی از این بازی‌ها آنلاین هستند و برخی دیگر نه! برخی بازی‌های استراتژیک به صورت انفرادی و بدون نیاز به اینترنت انجام می‌شوند، بنابراین دیگران از نوع بازی فرد آگاه نمی‌شوند و او نیازی به رقابت و کار گروهی ندارد در نتیجه ممکن است عواملی مثل اعتراض والدین یا همسر مانع از ادامه یافتن بازی برای طولانی‌مدت شود. در این شرایط فرد می‌تواند با خیال راحت بازی‌اش را که مبتنی بر نرم‌افزار است، تا هرجا که پیش رفته، ذخیره و رهایش کند، بنابراین احتمال اعتیاد به این نوع بازی‌ها کمتر می‌شود، اما در بازی‌هایی که آنلاین و به‌صورت گروهی انجام می‌شود، عامل زمان دست فرد نیست و توسط گروه مشخص می‌شود، در نتیجه اگر فرد بخواهد از بازی خارج شود، احساس می‌کند چیزی را از دست خواهد داد.
فضای رقابتی حاکم بر این بازی‌ها 2 نوع است؛ یکی رقابت با هم‌گروهی‌ها و دیگری رقابت با سایر گروه‌ها. این میزان رقابت باعث می‌شود بازیکنان دیرتر فضای بازی را ترک کنند و همین امر باعث تداوم این فعالیت خواهدشد. وقتی احساس می‌کنیم مخاطب‌های زنده‌ای داریم که شاهد فعالیت ما هستند و باید آنها را در بازی شکست بدهیم، خشم و تهاجم افزایش می‌یابد.

چرا معتاد ارتباط آنلاین می‌شویم؟

باید به این نکته توجه کنیم که این بازی‌ها محدودیت و انتها ندارند! بازیکن روی هر گزینه‌ای که کلیک کند، با داستان‌های متفاوتی روبرو و به این ترتیب حس کنجکاوی او تحریک می‌شود و اگر گزینه‌های مختلف موجود در بازی را امتحان نکند، احساس ناتمامی می‌کند؛ انگار وظیفه‌ای داشته که ناتمام رها کرده یا حتی حس می‌کند حجم زیادی از چیزهایی که می‌توانسته به دست بیاورد، از دست داده!
همین موضوع باعث تکرار رفتار و اعتیاد می‌شود. نکته دیگر اینکه وقتی این بازی‌ها را در فضای مجازی انجام می‌دهیم، از آنجا که هیچ دامنه محدودی وجود ندارد، با هر اقدامی با یک پاسخ یا واکنش جدید روبرو می‌شویم؛ فرض کنید در یکی از همین بازی‌ها، ساعت 2 نیمه شب، تعداد خاصی نیرو را برای جنگ به یکی از دهکده‌ها می‌فرستید و پیروز می‌شوید یا می‌توانید غنیمت جنگی زیادی به دست آورید و دهکده‌تان را گسترش دهید.

به این ترتیب شما در نتیجه استراتژی برگزیده خود، یک بازخورد مثبت و یک پاداش دریافت کرده‌اید. پس رفتار را تکرار می‌کنید تا پاداش بیشتری بگیرید و این روند ادامه پیدا می‌کند و به اعتیاد منجر می‌شود.

ببرید یا ببازید، معتاد می‌شوید!

اگر در یک بازی آنلاین به‌دلیل یک استراتژی اشتباه شکست بخورید، این موضوع مانع از رفتار اعتیادی نمی‌شود! بلکه برای جبران شکست قبلی فعالیت‌های دیگری انجام می‌دهید تا بالاخره به نحوی پیروز شوید و در نهایت باز هم اعتیاد پیش می‌آید، بنابراین فرد چه ببرد و چه ببازد، به بازی معتاد می‌شود و این دقیقا همان است که در اختلالی به‌عنوان «اختلال قماربازی» رخ می‌دهد.
کسانی که قمار می‌کنند، سرمایه اندکی را به بازی اختصاص می‌دهند. اگر سرمایه اندکشان از دست برود، خشمی در آنها ایجاد می‌شود و تلاش می‌کنند سرمایه از دست رفته را بازیابند و طی همین تلاش است که برد یا باخت مجدد را تجربه می‌کنند و این چرخه اعتیادی شکل می‌گیرد و ادامه پیدا می‌کند. اگر هم برنده شوند و سرمایه‌‌شان افزایش پیدا کند، یعنی پاداش گرفته‌اند پس همین کار را برای کسب پاداش و پاداش‌های بیشتر تکرار می‌کنند و باز همان چرخه اعتیادی پیش می‌آید. این موضوع در بازی‌های آنلاین هم دیده می‌شود.

آیا باید بازی را تعطیل کنیم؟

باید یک قاعده کلی برای خودمان تعریف کنیم تا درگیر اعتیاد به این بازی‌ها نشویم و آن، قاعده زمان است. به این ترتیب فرد در طول 24 ساعت، زمان مشخصی را تعریف می‌کند تا بیشتر از آن برای بازی وقت نگذارد. توصیه جدی این است که افراد برای بازی مداوم، بیش از 30 تا 45 دقیقه زمان صرف نکنند چراکه این نوع بازی‌ها و این نوع تمرکزها، تاثیراتی بر دید کلی انسان و نیز عملکرد برخی از مناطق مغز دارد و اگر بازی‌های سرعتی باشند، بر پردازش سریع مغز اثر می‌گذارند و فرد را با برخی مشکلات روبرو می‌کنند.

بیشتر از 2 ساعت، هرگز!

فراموش نکنید که بیش از زمان گفته شده برای بازی‌های رایانه‌ای به‌خصوص بازی‌های آنلاین و گروهی وقت نگذارید؛ در ضمن نهایت فرصتی که برای چنین بازی‌هایی به‌عنوان تفریح روزانه اختصاص می‌دهید، نباید از سقف 2 ساعت بیشتر شود. که اگر این‌طور شد، در معرض شیوه زندگی ناسالم و کم‌تحرک قرار می‌گیرید متعاقب آن با خطر چاقی، مشکلات متابولیسمی، آسیب‌دیدگی روابط اجتماعی، به خطر افتادن سیستم خانواده، کاهش رابطه با همسر، فرزندان و والدین، کاهش تمایل به ورزش و بازی‌های فیزیکی و در نهایت کسالت روبرو خواهید شد.
زمانی می‌توان گفت بازی‌های رایانه‌ای آنلاین و گروهی، بخشی از تفریحات سالم است که فرد معیارهایی مطابق با قواعد و قوانین سلامت تعریف و مطابق با همان معیارها در چنین فعالیت‌هایی شرکت کند.
فراموش نکنیم که برخی الگوهای شخصیتی مستعد رفتارهای اعتیادی هستند. به همین علت افراد با چنین الگوهای شخصیتی، باید بیشتر از دیگران مراقب باشند که گرفتار اعتیاد به بازی (و هر نوع اعتیاد دیگری) نشوند. از جمله شاخصه‌های چنین افرادی این است که وقتی به یک فعالیت (هر چه که باشد) گرایش پیدا می‌کنند، نمی‌توانند این فعالیت را رها کنند، به‌طوری که انجام آن فعالیت بخشی از زندگی روزمره‌شان می‌شود. (دکتر مهرداد کاظم‌زاده عطوفی - روان‌شناس بالینی/ زندگی مثبت)