فراموشخانه نقدینگی

رهبر معظم انقلاب در دیدارهای اخیر با رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت بر ضرورت تشکیل یک کارگروه تمام‌وقت و فعال برای تصمیم‌گیری درباره هدایت نقدینگی افسانه‌ای 1600 هزار میلیارد تومانی به سمت تولید تاکید کردند.

حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای 24 تیر در دیدار با هیات دولت با بیان این‌که «این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق‌العاده‌ای است؛ هم رقمش خیلی بالاست، هم رشدش زیاد است
۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه‌ای است»، گفتند: «به نظر من مساله بانک‌ها و بخصوص تکیه روی مساله نقدینگی احتیاج دارد به یک کارگروه دانا، حساس، پرکار، خطرپذیر و شجاع؛ دولت یک کارگروهی تشکیل بدهد. ... یک کارگروه قوی فعال شب‌وروزکار، معین بشوند فقط برای این‌که فکر کنند ببینند با مساله بانک‌ها و با مساله نقدینگی چه جوری بایستی برخورد کنند؛ بخش‌های جذابی را برای جذب نقدینگی در نظر بگیرند که البته یک فهرستی به من داده شده.»

ایشان در ادامه افزودند: «نگذاریم که این نقدینگی سرازیر بشود به طرف ارز و به طرف طلا و به طرف مسکن و به طرف کالاها که خب طبعاً به هر جا که این نقدینگی رو کند و هجوم بیاورد، پدر آن منطقه درمی‌آید. ... البته کارگروهی که بخواهند بنشینند و هفته‌ای یک جلسه داشته باشند، فایده ندارد؛ باید یک کارگروه دائمِ شبانه‌روزی از آدم‌های فعال تشکیل بشود، بنشینند واقعا کار کنند، فکر کنند، سرِ یک ماه، دو ماه، سه ماه یک برنامه کاری روشنی مشخص کنند و بیاورند بدهند به آقای رئیس‌جمهور، دستور اقدام داده بشود و بلافاصله مشغول عمل بشوند؛ ... یعنی یک‌چنین چیزی لازم است.»

در دیدار 7 شهریور رهبر معظم انقلاب با اعضای دولت، ایشان مجدداً بر ضرورت تشکیل این کارگروه برای هدایت نقدینگی تاکید کردند و گفتند: «این‌که ما این‌جوری فرض کنیم که «نه کاری‌اش نمی‌شود کرد نقدینگی را»، نه این‌جوری نیست؛ نقدینگی را می‌شود کنترل کرد، می‌شود مدیریت کرد؛ البته احتیاج دارد به یک مجموعه تمام‌وقت فعال؛ یک مجموعه تمام‌وقت. چندی پیش نمایندگان مجلس از رئیس‌جمهور محترم درخواست کرده بودند یک تیم اقتصادی فعال [تعیین بشود]؛ خیلی خوب، یک تیمی زیر نظر همین مجموعه‌ای که الان دارید هم می‌خواهید بگذارید ـ بحث تغییر و تبدیل و مانند اینها را بنده هیچ‌وقت مطرح نمی‌کنم و نکرده‌ام ـ بالاخره یک مجموعه فعال شبانه‌روزی از عناصری که اهل کار جهادی باشند، یعنی واقعاً بخواهند کار بکنند
شب و روز نشناسند، اهل ابتکار و مانند اینها هم باشند، دنبال این قضیه بگذارید و بگویید نقدینگی را مدیریت کنند؛ می‌توانید این کار را بکنید.»

با گذشت بیش از 80 روز از دستور رهبر معظم انقلاب به دولت برای تشکیل یک کارگروه تمام‌وقت و جهادی در جهت تصمیم‌گیری درباره هدایت نقدینگی، هنوز خبری از چنین کارگروهی نیست و تصمیمات مقطعی دولت و بانک مرکزی هم نتوانسته به غول افسانه‌ای نقدینگی سروسامان دهد.

هرچند در روزهای اخیر از التهاب ارزی کاسته شده، اما کارشناسان هشدار می‌دهند نقدینگی سرگردان در صورت خروج از بازار ارز و طلا احتمالا به بازار مسکن وارد خواهد شد و گرانی را در این بازار ایجاد خواهد کرد. این در حالی است که میزان گرانی مسکن در
یک سال اخیر 74 درصد بوده که حدود 60 درصد بالاتر از میانگین تورم کالاهای مصرفی است که بانک مرکزی و مرکز آمار اعلام کرده‌اند. علاوه بر مسکن، نقدینگی سرگردان وارد بازار کالاهای اساسی نیز شده و کمبود و گرانی در این بازار را هم کلید زده است.

هنوز ابلاغ نشده

سازمان برنامه و بودجه، وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی سه دستگاه اقتصادی اصلی دولت هستند که در سیاستگذاری درباره نقدینگی نقش بسزایی دارند. به منظور پیگیری دستور صریح رهبر معظم انقلاب در مورد تشکیل کارگروه نقدینگی با سازمان برنامه و بودجه کشور تماس گرفتیم که در این مورد مسؤولان این سازمان اظهار بی‌اطلاعی کردند. همچنین روابط عمومی وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد این وزارتخانه فعلا نقشی ندارد و باید این مورد را از بانک مرکزی سؤال کنید. با بانک مرکزی هم تماس گرفته شد که سخنگوی این بانک از اظهارنظر در این مورد خودداری کرد.

همچنین صحبت‌های روابط عمومی این بانک نشان داد هنوز اقدامی از سوی دفتر رئیس‌جمهور به آنها ابلاغ نشده تا کارگروه تشکیل شود. پیگیری‌ها از نهاد ریاست جمهوری نیز درباره تشکیل کارگروه ویژه به نتیجه نرسید.

درباره ضرورت تشکیل کارگروه ویژه هدایت نقدینگی سراغ اقتصاددانان رفتیم، آنها هم می‌گویند از تشکیل این کارگروه خبری ندارند و دولت هیچ مشورتی از آنها نخواسته است.

مزایا و معایب نقدینگی

دکتر وحید شقاقی شهری، استاد اقتصاد با اشاره به این‌که از هیچ کارشناس اقتصادی درباره کنترل نقدینگی نظرخواهی نشده است، به جام‌جم گفت: اقتصاد ایران در شرایط عادی به سر نمی‌برد به همین دلیل مقام معظم رهبری دستور دادند کارگروهی برای کنترل نقدینگی تشکیل شود، اما هنوز اخباری درباره تشکیل این کارگروه منتشر نشده است.

وی با تاکید بر این‌که کنترل نقدینگی یکی از نیازهای مبرم اقتصاد ایران است افزود: قطعا اقتصاددانان خارج از دولت راهکارهای مناسبی برای کنترل نقدینگی دارند و دولت برای تشکیل این کارگروه، نباید فقط از بدنه خود بهره ببرد.

شقاقی شهری به مزایا و معایب نقدینگی در کشور اشاره کرد و گفت: کشورهای پیشرفته با افزایش نقدینگی و هدایت آن به سمت تولید هم منابع مورد نیاز تولیدکنندگان را تجهیز می‌کنند و هم اقدامات توسعه‌ای خود را به سرانجام می‌رسانند، اما افزایش نقدینگی و چاپ پول بدون پشتوانه در اقتصاد ایران باعث شده فعالیت‌های سوداگرانه جای تولید را بگیرد و منبع جذب پول سرمایه‌داران باشد. نقدینگی مانند بهمن است و اگر چاره‌ای برای کنترل آن اندیشیده نشود قطعا اقتصاد را دچار مشکل می‌کند.

راهکارهایی برای هدایت نقدینگی
به سمت تولید

دکتر مهدی طغیانی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان درباره دستور صریح مقام معظم رهبری برای تشکیل کارگروه نقدینگی به خبرنگار ما گفت: نقدینگی سرگردان در کشور آنقدر زیاد است که وارد هر بازاری بشود قطعا آن بازار با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد شد و متاسفانه این نقدینگی وارد بازارهایی می‌شود که نفعی برای اقتصاد ندارد و به اصطلاح بازار غیرمولد است.

وی تاکید کرد: برخی اعضای دولت معتقدند مشکلات باید توسط بازار حل شود از نظر بنده که تحصیلات اقتصاد دارم این موضوع کاملا رد شده است و اصلا به حل مشکلات کمکی نمی‌کند. دولت در مساله سکه خواست با افزایش عرضه، التهابات این بازار را کاهش دهد، اما هرچه به بازار تزریق کرد نقدینگی آن را بلعید و اکنون دولت قصد دارد این اقدام را برای ارز هم به کار بگیرد که منجر به هدررفت میلیاردها دلار خواهد شد.

طغیانی با اشاره به این‌که مردم به شرایط اقتصادی اعتماد ندارند، تصریح کرد: نقدینگی افسارگسیخته به همراه بی‌اعتمادی سرمایه‌داران باعث می‌شود هر کالایی که در کوتاه‌ترین زمان سود بیشتر را عایدشان کند وارد بازار شوند.

این کارشناس اقتصادی به راهکارهای دولتی اشاره کرد و گفت: دولتمردان قصد دارند از طریق راهکارهای پولی مشکل نقدینگی را حل کنند در حالی که کلید حل این مشکل از مسیر راهکارهای مالی می‌گذرد. این‌که نرخ سود بانکی افزایش پیدا کند یا عرضه محصولاتی مانند طلا و سکه و ارز افزایش یابد مشکلات اقتصادی حل نخواهد شد و بیشتر منجر به رشد تقاضا می‌شود. در شرایط فعلی دولت باید شجاعت به خرج دهد و از طریق سامانه جامع مالیاتی، مالیات بر عایدی سرمایه‌های
غیر مولد را اعمال کند.

عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان تاکید کرد: نقدینگی باید به سمت تولید هدایت شود و هیچ راهی جز اعمال مالیات بر عایدی سرمایه‌های غیر مولد وجود ندارد. باید قبول کنیم در شرایط جنگی قرار داریم، در نتیجه اعمال سیاست‌های اشتباه باعث می‌شود منابع کشور از دست برود.

نقدینگی، مفید یا بلای جان اقتصاد

دکتر محمدقلی یوسفی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این‌که در طول سال‌های گذشته در مسائل اقتصادی کوتاهی کردیم به خبرنگار ما گفت: اگر خام‌فروشی در اقتصاد ایران افتخار تلقی نمی‌شد وضعیت اقتصاد اکنون به جای سوداگری، توسعه‌ای بود.

وی با بیان این‌که برخی اقتصاددانان، توسعه را در آزادسازی قیمت‌ها دیدند و این بزرگ‌ترین اشتباه بود، افزود: اقدامات توسعه‌ای همیشه با آزادسازی قیمت‌ها امکان‌پذیر نیست و در برخی موارد می‌تواند منجر به مشکلاتی شود که جبران اجرای آن سیاست بمراتب هزینه‌های بالاتری را نسبت به اجرای قیمت‌گذاری دستوری به اقتصاد تحمیل می‌کند.

یوسفی تاکید کرد: اکنون بزرگ‌ترین دغدغه اقتصاد ایران ایجاد اشتغال است در حالی که با منابع موجود در ایران می‌توان حدود 20 میلیون شغل مستقل ایجاد کرد، اما متاسفانه مواد خام صادر می‌کنیم تا بتوانیم بازار ارز را کنترل کنیم. این در حالی است که با ایجاد زنجیره‌های تولید و همچنین فرآوری در بخش‌های مختلف می‌توان اشتغال زیادی را ایجاد کرد، اما ناکارآمدی در بخش تصمیم‌گیری باعث شده نقدینگی موجود در جامعه که می‌تواند بخشی از سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی را شامل شود اکنون بلای جان اقتصاد شده است.

محمدحسین علی‌اکبری

اقتصاد